فاجعه زیست محیطی در گرگان

قانون نوشت: هنوز چند روزي از دغدغه هاي رهبري انقلاب درباره ضرورت حفظ جنگل ها و برخورد با سودجويان جنگل نگذشته كه خبر رسيده دست درازي به جنگل هاي ناهارخوران گرگان به بهانه ساخت تله كابين عملي شده است.هرچند هفته گذشته مدیرکل منابع طبیعی گلستان اعلام کرد که سازمان جنگل ها مجوز مشروط برای استقرار تله کابین در جنگل «ناهارخوران» گرگان را صادر کرده و شهرداری گرگان نیز در صدد برگزاری مراسم کلنگ زنی برآمد، اما قائم مقام سازمان جنگل‌ها ومراتع و آبخیزداری و رییس شورای عالی جنگل ومرتع ودیگر مسئولان رده بالای این سازمان به «قانون» گفتند که تا امروز هیچ طرحی از سوی مجریان این پروژه به «شورای عالی جنگل ومرتع» برای جانمایی تله‌کابین در جنگل ارسال نشده تا به آن مجوزی داده شود و اگر این پروژه در جنگل ناهارخوران کلید بخورد ،غیرقانونی است و با آن برخورد خواهد شد. از سوی دیگر جمعی از فعالان زیست محیطی استان گلستان با تشکیل یک کمپین مجازی که با استقبال کم نظیری از سوی تمام اقشار استان و سراسر ایران و حتی اساتید و دانشگاهیان و برخی مدیران حوزه محیط زیست مواجه شده است، از نهادهای نظارتی از جمله ریاست بازرسی کل کشور و استان و نیز دادستان گرگان، درخواست لغو هر گونه عملیات پرآسیب از جمله تله کابین را برای جنگل ناهارخوران داشته اند.

هفته ای که گذشت

پاییز 95 دوباره زمزمه های تله کابین در شهر پیچید. شهرداری گرگان ناگهان اعلام کرد که طرح تله کابین گرگان را به سرعت اجرایی خواهد کرد. مسیری که برای آن انتخاب شد اما مسیری جدید بود. یک یال جنگلی انبوه و سرسبز در جنگل های هیرکانی ناهارخوران که مسیر کوهنوردی قدیمی بود. کارشناسان اما بهت زده از انتخاب این مسیرجنگلی، نسبت به خطرات آن هشدار می دادند و فعالان محیط زیست می خواستند بدانند که چه مطالعاتی بر روی این طرح انجام شده است. آن‌ها می‌گفتند علاوه بر تخریب های فراوان جنگل و فرسایش خاک و احتمال وقوع آتش سوزی ها در بالادست، منطقه انتخاب شده «رانشی» است و با توجه به رخداد رانش در چندین سال گذشته، توان تحمل وزن تله کابین و پایه های آن را ندارد.

متولیان پاسخگو نیستند

این پرسش ها بی پاسخ ماند؛ چون هیچ یک از ارگان های متولی، مردم را در خور دادن هیچ توضیحی نمی دانستند. مسئولان منابع طبیعی استان اما به برخی خبرنگاران، پنهانی دلگرمی می دادند که«نگران نباشید؛ اجازه نمی دهیم!».هر چند مثل همیشه از سیاست «یکی به نعل و یکی به میخ» تبعیت می کردند و می خواستند همه را راضی نگه دارند؛ سیاستی که مدیران سازمان جنگل ها سال هاست در برخورد با پروژه‌های مخاطره آمیز در عرصه های جنگلی در پیش گرفته اند. شهردار گرگان نیز که ید طولایی در پاسخگو نبودن در حوزه‌های مختلف به شهروندان و فعالان مدنی دارد، در صحن علنی شورای اسلامی شهر، به معترضان گفت که«نمی توانم برای هر طرحی به هر بقال و چقالی توضیح بدهم!». این رویه مسئولان متولی، فعالان محیط زیست و طبیعت دوستان را واداشت تا از نهادهای قضایی کمک بگیرند. به همین دلیل نامه هایی خطاب به دادستان گرگان و نماینده ولی فقیه در استان تهیه و از آن‌ها درخواست ورود به مساله شد.

همچنین نامه های دیگری نیز از سوی کوهنوردان گرگان و برخی طبیعت دوستان به طور پراکنده به مسئولان شهری و قضایی ارسال شد.با این همه اما مردم هنوز نمی دانستند چه خواهد شد. شهرداری همچنان در شهر اعلام می کرد که «بزرگ‌ترین تله‌کابین جهان را در گرگان خواهد ساخت» تا اینکه ناگهان یک خبر بر خروجی خبرگزاری ها و رسانه های استانی گلستان قرار گرفت. «ابوطالب قزل سوفلو» مدیرکل منابع طبیعی گلستان اعلام کرد که سازمان متبوعش با ساخت تله کابین گرگان در جنگل ناهارخوران موافقت مشروط کرده است. این مساله برای آن‌ها که روال قانونی کار را می دانستند ابهام برانگیز بود. چرا که نه طرحی تهیه شده بود و نه زمان لازم برای تهیه طرح طی شده بود. مگر می شود طرحی با آن همه حساسیت اکولوژیکی در مدت دو ماه به سرانجام برسد؟!به نظر می رسید مسائل زیادی در پشت پرده تله کابین گرگان وجود دارد.

اما هیچ ارگانی، توضیحی در این باره نمی داد. مدیران منابع طبیعی دايم در جلسه بودند و وقتي بری پاسخ دادن به رسانه‌ها نداشتند و روابط عمومی شهرداری نیز مثل همیشه سکوت کرده و جوابگو نبود. شاید همین باعث شد که «کمپین مخالفان تخریب جنگل با تله‌کابین» شکل بگیرد. کمپینی که با امضای نامه ای خطاب به رییس سازمان بازرسی کل کشور درخواست می کرد نهادهای نظارتی با توجه به منویات مقام معظم رهبری درباره جنگل، به موضوع تله کابین جنگل ناهارخوران رسیدگی کند. این کمپین که با استقبال تمام ایرانیان و بسیاری از مردم گلستان مواجه شد در مدتی کمتر از دو روز به دو هزار امضا رسید و بسیاری از بزرگان دانشگاهی حوزه جنگل و محیط زیست به آن پیوستند. «پروفسور علی یخکشی» پایه‌گذار دانش محیط زیست در دانشگاه های ایران و عضو بازنشسته هیات علمی دانشگاه «گوتینگن»آلمان، «دکتر اسماعیل کهرم» استاد جهانی دانشگاه و مشاور معاون رییس جمهور و «محمد درویش» مدیرکل دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست از جمله آن‌ها بودند.

حفظ جنگل، بزرگ‌ترین رکن جذب گردشگر

به گفته جنگل شناسان و متخصصان محیط زیست، جنگل‌های هیرکانی جهان در عصر یخبندان از بین رفتند و نسل شان منقرض شد. این جنگل ها در سراسر کره زمین تنها در ایران باقی مانده اند که در نوار باریکه دریای «کاسپین»(خزر) به چشم می خورند. حفظ این جنگل ها می تواند بهترین عامل توسعه استان ها و جدب توریسم برای تماشا باشد؛ به گونه ای که به گفته متخصصان جنگل، حتی با حفاظت آن‌ها می توان توریسم جهانی و علمی را گسترش داد و سرمایه فراوانی را به کشور وارد کرد. کاری که اکنون با توسعه بی رویه گردشگری بی ضابطه و انبوه تبدیل به یک خطر جدی برای جنگل های هیرکانی شده است. زباله و آتش و زمین خواری ،مثلث ارمغان اجرای طرح های گردشگری در این جنگل‌ها بوده اند. در همان حال این جنگل ها از ابتدایی‌ترین ابزار برای اطفای حریقی که در اثر بی احتیاطی گردشگران ایجاد می شود محروم هستند. آمارها اما می گویند که در طی۶۰ سال گذشته در حدود ۵۰ درصد از مساحت و عمق جنگل‌های شمال ایران کم شده است.

این حاصل سیاست های نادرست در حوزه مدیریت جنگل های هیرکانی است که اگر بخواهیم با انواع طرح های شتابزده، صرفا تجاری و غیرتخصصی که تنها به عنوان اهرم های تبلیغاتی و ارائه عملکرد از سوی برخی مدیران مورد استفاده قرار می گیرند، اعم از بهره برداری چوب و جانمایی صنایع بزرگ حتی تحت عنوان گردشگری به این سیاست ادامه دهیم قطعا تخریب و نابودی کامل آن‌ها را در پی خواهد داشت. آن وقت نه آبی برای خوردن داریم و نه کشاورزی و حتی غیرقابل سکونت شدن شمال کشور و سپس ایران را شاهد خواهیم بود.

پروژه تله کابین، بی مجوز است

با تمام این حواشی اما پاسخ معاون امور جنگل سازمان جنگل ها،مراتع و آبخیزداری کشور نشان داد که نگرانی طبیعت دوستان بی دلیل نبوده است و پروژه از اساس مراحل قانونی و روند لازم را برای گرفتن مجوز طی نکرده است. عباسعلی نوبخت در پاسخ به پرسش «قانون» درباره طرح تله‌کابین ناهارخوران گفت:«سیاست سازمان ما این است که مردم ما با حداقل خسارت به طبیعت، حداکثر انتفاع را از طبیعت ببرند چون این طبیت مال مردم است. به دلیل سوابق دیرینه ای که این جنگل ها دارند ما در واقع حافظ بخشی از میراث کهن طبیعی هستیم که مربوط به کل بشریت است».او در ادامه تاکید کرد:« درباره تله کابین، ابتدا مسئولان گلستان مسیری را مشخص کردند در منطقه ناهارخوران که در سمت شرق جاده قرار داشت و چون اختلاف ارتفاع کم بود و پوشش جنگلی تقریبا زیاد، دفتر جنگلکاری و پارک ها و ذخیره گاه های سازمان که متولی ذخایر جنگلی است ،مخالفت خودش را پس از بازدید کمیته فنی اعلام کرد.

به همین دلیل مسیر تغییر داده شد و به واسطه درخواست اداره کل منابع طبیعی، قرار شد دوستان از «شورای عالی جنگل» و «حوزه معاونت امور جنگل» سازمان جنگل ها و «کمیته فنی دفتر جنگلکاری و پارک ها و ذخیره گاه های جنگلی» سازمان، بازدید مشترک از عرصه داشته باشند. من در آن مقطع به عنوان مدیرکل این دفتر ازعرصه مورد نظر بازدید کردم. بعد قرار شد مشاور محترم تمام نقشه های مرتبط با مسیر جدید تله کابین را به کمیته فنی اداره کل منابع طبیعی استان گلستان ارائه دهد و علاوه بر آن مطالعات خاک شناسی و مطالعات مرتبط را نشان بدهد و بعد اگر مورد موافقت کمیته فنی اداره کل قرار گرفت در «کمیته فنی دفتر ذخیر گاه ها و پارک های جنگلی» مطالعه بشود و اگر مورد قبول قرار گرفت تازه به «شورای عالی جنگل» برود و در آنجا باید مسائل فنی آن مورد بررسی دقیق قرار بگیرد. اگر این مسیر طی بشود ودر نهایت پاسخ مثبت بگیرد آن وقت می تواند اجرایی بشود».

معاون امور جنگل سازمان جنگل ها و مراتع کشور در پاسخ به این پرسش قانون که آیا برای پروژه تله کابین گرگان این مسیر طی شده یا نه؟ گفت:«تا این لحظه که من در خدمت شما هستم و استعلام داشته ام چنین مواردی به دفتر جنگلکاری و پارک ها و ذخیره‌گاه‌های جنگلی ارسال نشده است. این‌گونه نیست که هر خواسته ای که برخی داشته باشند و هر مکانی را برای پروژه ای مطرح کنند مورد موافقت قرار بگیرد. هر چند که سیاست سازمانی ما بر این است که مردم ما در عرصه های منابع طبیعی با حداقل تخریب، حداکثر بهره را ببرند».نوبخت درباره مکانی که شهرداری گرگان می گوید توسط مسئولان سازمان جنگل ها بازدید شده گفت:«ما هیچ موافقتی با موضوع نداشته‌ایم؛ بلکه پس از بازدید از مکان پیشنهادی مجری تله کابین گرگان در جنگل ناهارخوران، شرط هایی را به درخواست دهندگان داده ایم که هنوز توضیحی نداده اند و تازه بعد از اینکه پاسخ بدهند نیز باید پاسخ آن‌ها بررسی شود.

بازدید و ارائه پیشنهاد، به معنای پذیرش و موافقت با طرح نیست و باید پاسخ آن‌ها بررسی شود چون جنگل در هرجای ایران یک سرمایه ملی است و حتی متعلق به تمام ساکنان زمین است. ما موظفیم با توجه به تغییرات اقلیمی که تمام کشور ما را تهدید می کند و مباحث اصلی مملکت كه مدیریت بحران و مسائل زیست محیطی است و سازمان جنگل‌ها كه مسئولیت بخشی از امنیت زیستی کشور يعني اصلی ترین زیرشاخه امنیت ملی را بر عهده دارد، این قول را به مردم عزیز دهیم که از منابع ملی حفاظت کنیم».نوبخت در پاسخ به این سوال که پس چرا مدیرکل شما در استان گلستان به رسانه ها گفته اند که موافقت مشروط داده ایم و شهرداری گرگان نیز تبلیغاتش را درباره اجرایی شدن طرح اعلام عمومی کرده است، گفت:«من نمی دانم بر چه اساسی این حرف گفته شده ولی قانونا باید مراحل دیگری طی شود که نشده است. با توجه به شرایط بحرانی استان گلستان که هم ریزگردها آن را تهدید می کنند و هم کم آبی، پاسخ چنین درخواست هایی به این سادگی ها نبوده ومشروط به انجام مطالعات جدی است.

سال گذشته میزان حرارت در داخل تابستان در عرصه های جنگلی گلستان به 47 درجه سانتی گراد رسید. بر این اساس اکوسیستم جنگلی گلستان بسیار شکننده است و مراقبت از آن برای سازمان ما و حتی تمام آحاد مردم وظیفه که برای مسئولان استان گلستان نیز وظیفه است؛ همچنان که مقام معظم رهبری نیز این همه تاکید کرده اند و دستور داده اند که نباید گذاشت به بهانه گردشگری جنگل آسیب ببیند».او تاکید کرد:«متولی ما هستیم؛ چطور مجوز داده شده ولی ما خودمان خبر نداریم؟» و در پاسخ به این سوال که اگر شهرداری گرگان بخواهد کلنگ پروژه را قبل از اخذ مجوز نهایی بر زمین بزند، سازمان با آن‌ها برخورد خواهد کرد یا نه؟ گفت:«قطعا نماینده ما در استان که اداره کل منابع طبیعی استان گلستان است قانونا چنین اجازه ای را به شهرداری گرگان نمی دهد».

قائم مقام سازمان جنگل‌ها: مجوز نداده ایم!

ناصرمقدسی قائم مقام سازان جنگل ها، مراتع وآبخیزداری کشور و رییس شورای عالی جنگل و مرتع به «قانون» گفت:«بر اساس برنامه پنجم توسعه که مقرر شد پارک های جنگلی حریم شهرها از جمله پارک جنگلی ناهارخوران، در اختیار شهرداری گذاشته شود، طبق ماده سه، نه سند واگذار شده و نه تغییر کاربری خواهد داشت. ضمن اینکه هرگونه فعل وانفعالی نيز باید با تایید منابع طبیعی باشد. خاطرم هست چند سال پیش وقتی طرح را به شهرداری احاله مدیریت کردند، پیشنهاد تله کابین را داشت اماچون همراه قطع درخت بود مخالفت شد. بعد آن‌ها مسیر جدیدی را پیشنهاد دادند و ادعا کردند که این مسیر بدون قطع درخت است که ما هم گفتیم اگر طرحی دارند ارائه کنند که هنوز ارائه نکرده‌اند. همان طور که شما هم گفتید طرحی مانند تله کابین باید مطالعات کامل داشته باشد و در شورای جنگل ومرتع بررسی شود تا سازمان جنگل‌ها اعلام مخالفت یا موافقت کند. تا این لحظه هنوز هیچ یک از این فعل وانفعالات انجام نشده است».

او شگفت‌زده از اینکه چگونه این همه دراین باره حاشیه ایجاد شده و اعلام تمام شدن مجوز آن شده گفت:«من هم از خواندن اخبار تله کابین گرگان متعجب شدم؛ طرح تله کابین چون طرح کلان و بزرگي محسوب می شود در حد استان نیست که جواب بدهد و باید در شورای عالی جنگل درباره آن تصمیم گرفته شود. اگر در شورای عالی تصویب شود ما پنهان‌کاری نداریم و آن را اعلام می کنیم.

اما تا امروز چنین موافتی داده نشده زیرا اساسا هنوز طرحی به ما ارائه نشده است». خداکرم جلالی رییس سازمان جنگل ها،مراتع وآبخیزداری کشور نیز به قانون گفت:« به شورای عالی گفته ام که درباره تله کابین گرگان بررسی دقیق داشته باشد و اگر آنجا بحث رانش یا تخریب جنگل به هر شکل را داراست مجوز داده نشود. شورای عالی یک بار این طرح را بررسی کرده و مقرر شد که عوامل موثر در تخریب به دقت در شورای عالی بررسی شود و ما اگر مشکل داشته باشد متوقف کنیم».او در پاسخ به اینکه شهرداری کلنگ زنی را «به زودی» اعلام کرده گفت: «کلنگ هم بزنند نمی گذاریم کار ادامه یابد و تا موافقت شورای عالی جنگل ومرتع که بالاترین مرجع حقوقی و کارشناسی سازمان جنگل ها،مراتع وآبخیزداری است نباشد، اجازه اجرای هیچ پروژه ای را در داخل جنگل نخواهند داشت چون تا امروز مجوزی برای این کار به آن‌ها نداده ایم».