هاون‌کوبي سعودي در شرق دور
در شرايطي که بيش از يک سال از قطع روابط ديپلماتيک ايران با عربستان سپري مي‌شود، نه‌تنها مناسبات ميان دو کشور روندي روبه بهبود را طي نکرده بلکه بر گستره تنش‌ها ميان دو طرف افزوده شده است.
وقايع‌اتفاقيه: در شرايطي که بيش از يک سال از قطع روابط ديپلماتيک ايران با عربستان سپري مي‌شود، نه‌تنها مناسبات ميان دو کشور روندي روبه بهبود را طي نکرده بلکه بر گستره تنش‌ها ميان دو طرف افزوده شده است. در اين ميان، عربستان‌سعودي برخلاف انتظاراتش در يک سال اخير، شکست‌هاي بزرگي را در کانون‌هاي بحران خاورميانه متحمل شده و براي جبران ضعف‌هاي خود، روي‌کارآمدن دونالد ترامپ را در آمريکا به‌عنوان فرصتي مي‌داند تا با اتکاي به آن شکست‌هاي استراتژيک خود را در برابر تهران جبران کند.
در‌واقع، مقامات رياض در چند ماه اخير، با چراغ سبز استراتژيست‌هاي سياست خارجي آمريکا در دولت ترامپ تلاش گسترده‌اي را براي ايجاد جبهه‌اي ضدايراني در منطقه و حتي در سطح فرامنطقه‌اي آغاز کرده‌اند. موضوع قابل‌توجه در اقدام ضدايراني عربستان اين است که آنها حتي براي تحقق برنامه موردنظر خود حاضر به همراهي با رژيم صهيونيستي نيز هستند.
در‌مجموع، تلاش‌هاي حاکمان سعودي براي ضديت و تخريب وجهه ايران در منطقه و جهان روندي را ايجاد کرده که اميد‌ها را براي حل تنش‌ها ميان تهران با رياض به‌شدت کمرنگ کرده است. اين موضوع را سياسيون و کارگزاران سياست خارجي کشورمان ناديده نگرفته و واکنش‌هاي زيادي را نسبت به روابط دو کشور از خود نشان داده‌اند. دامنه گسترده واکنش‌ها ابعاد و زمينه‌هاي مختلفي را در مناسبات ميان دو کشور ايجاد کرده که نيازمند بررسي و تحليل است.
ديپلماسي شکست‌خورده عربستان در ايجاد ائتلافی ضدايراني
در يک سال گذشته، مقامات عربستان و به‌طور خاص عادل‌الجبير، وزير امورخارجه اين کشور، در اظهاراتي شديداللحن که حاکي از خصومت سعودي‌ها نسبت به تهران است، با صراحت تمام از تلاش خود براي تقابل با ايران در قالب ائتلافي بزرگ سخن به ميان آورده‌اند. تلاش‌هاي عربستان براي ايجاد جبهه‌ای ضدايراني در سه سطح کلان پيگيري شده است؛ در سطح اول، عربستان رضايت و حمايت آمريکا و کشورهاي اروپايي به‌ويژه انگليس را مورد توجه قرار داد؛ در سطح دوم، رضايت کشورهاي عرب منطقه و رژيم صهيونيستي را براي ورود به جبهه ضدايراني پيگيري کرد اما در سطح سوم، مقامات سعودي در پي آن هستند که ائتلاف ضدايراني را حتي به خارج از مرزهاي خاورميانه اشاعه دهند. نماد اين امر را مي‌توان در سفر اخير ملک سلمان، پادشاه عربستان سعودی، به شرق آسيا مشاهده کرد که در ديدار با مقامات سياسي مالزي درخواست ورود آنها به ائتلاف ضدايراني را مطرح کرد.
اين موضوع از نگاه مقامات سياسي کشورمان دور نماند و در اولين واکنش، بهرام قاسمي، سخنگوي وزارت امورخارجه ايران، در نشستی با خبرنگاران گفت: «عربستان با درآمدهاي ناشي از نفت و مشکلات عديده‌اي که در منطقه دارد، تلاش‌هايي را در برخي کشورها انجام مي‌دهد تا اجماعي را عليه ايران ايجاد کند که امر جديدي نيست و ما مدت‌هاست شاهد اين اقدامات عبث و ابتر هستيم. در سفر مالزي، عربستان با مالزي که از کشورهاي مسلمان آسياست و ما هم روابط رو به رشدي با آنها داريم، يک بندي را عليه ايران در بيانيه پاياني سفر گنجاند، درحالي‌که ايران معتقد است مالزي بايد به‌سمت همگرايي جهان اسلام حرکت کرده و از تندخويي و بدخويي برخي کشورها دوري کند.
از اين اقدامات، به‌وسیله عربستان صورت مي‌گيرد ولي توصيه مي‌کنم کمتر خرج کنند و خزانه خود را خالي نکنند چون آب در هاون‌کوبيدن است و نتيجه‌اي هم ندارد.» اظهار اين سخنان به اين معني است که تهران نه با عربستان بلکه با هيچ کشور اسلامي و حتي غيراسلامي در سطح منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي خواستار تنش و درگيري نيست. واقعيت آن است مسئولان سياست خارجي کشور در يک ماه گذشته بارها بر رغبت و ميل ايران براي تنش‌زدايي با عربستان و ايجاد ثبات در منطقه تأکيد کرده‌اند اما در مقابل، مقامات سعودي با فرصت‌سوزي‌هاي بيهوده حسن‌نيت تهران را ناديده مي‌گيرند.
در همين ارتباط، محمد‌جواد ظريف در آخرين گفته‌هاي خود درباره مواضع سعودي‌ها نسبت به ايران اظهار کرد: «در رفتار سياسي مقامات سعودي رفتار مثبتي را نمي‌بينيم و کماکان آنها با سياست‌ها و مواضعشان به تنش‌ها در منطقه دامن مي‌زنند؛ به جاي اينکه از شرايط کنوني براي گفت‌وگو و تعامل استفاده کنند.
در حقيقت، آنها به فضاي منفي ايجاد‌شده پيش از برجام در مورد کشورمان، متأثر از قطعنامه‌هايي که عليه ايران از سوي شوراي امنيت صادر مي‌شد، بيش از حد دل بسته بودند و شما بعضا اين موضوع را از سخنان برخي مقامات ايالات‌متحده متوجه مي‌شويد که آنها (عربستاني‌ها) به اين فضا به چه ميزان دل بسته بودند؛ البته آن فضا و قطعنامه‌هايي که صادر مي‌شد، تأثيري بر ايران نداشت چون رشد، توسعه، امنيت و اقتصاد کشورمان، درون‌زا و متکي به مردم و امکانات داخلي است؛ بنابراين از فشارهاي بين‌المللي کمتر تأثير مي‌پذيريم، گرچه اين فشارها مزاحمت‌هايي را ايجاد مي‌کرد ولي اين‌گونه نبود که ما را وادار به تسليم کند. متأسفانه، برخي کشورهاي منطقه به آن فشارها و فضاي منفي خيلي اميدوار بودند و هنگامي که با برجام، آن فشارها برداشته شد تلاش‌هاي زيادي کردند که فضاي قبل را احيا کنند.»
سخنان سکاندار ديپلماسي کشورمان از دو نظر حائزاهميت است؛ از يک سو، عربستان نمي‌تواند اين واقعيت را بپذيرد که ايران در کانون‌هاي بحران در خاورميانه از جمله سوريه، يمن و عراق به دستاوردهايي بزرگ دست پيدا کرده است و از سوي ديگر، فضاي کنوني نگاه جهاني به ايران بسيار متفاوت از شرايط قبل از انعقاد برجام بوده و در فضاي جديد پسا‌برجامي، عربستان در ايجاد اجماع جهاني براي ضديت با ايران با شکست روبه‌رو خواهد شد. واقعيت آن است که ديپلماسي کنوني رياض در برابر تهران را مي‌توان شکست‌خورده و محکوم به شکست ارزيابي کرد زيرا تاريخ اين درس را بازگو مي‌کند که ايران در برابر بزرگ‌ترين تهديدها و تحريم‌ها تسليم نشده و جايگاه خود را در منطقه حفظ کرده است.
آينده سوريه و عراق، محور اصلي تنش‌هاي ايران با عربستان
علاوه بر تلاش رياض براي ايجاد ائتلافی ضدايراني، يکي از مسائلي که موجب خصومت عربستان و رغبت‌نداشتن اين کشور به تنش‌زدايي با تهران شده در ارتباط با آينده کشورهاي عراق و سوريه است. مقامات رياض در شرايط کنوني، به اين مسئله پي برده‌اند که در آينده تحولات عراق و سوريه، يعني پس از پايان حضور داعش در اين دو کشور، تهران دست بالا را خواهد داشت. در اين شرايط، عربستان قصد دارد با اتکا به حمايت‌هاي آمريکا نفوذ ايران را در اين دو کشور تضعيف کند.
درهمين‌راستا، اخيرا شاهد سفر عادل‌الجبير به کشور عراق بوديم و آن هم در شرايطی که قبل از سفر اين مقام سياسي سعودي، جيمز متيس، وزير دفاع آمريکا، در بغداد با حيدرالعبادي، نخست‌وزير عراق ديدار کرده بود. در‌واقع، سعودي‌ها در پي آن هستند که آينده اين دو کشور و به‌طور خاص عراق را در راستاي خواسته‌هاي خود مديريت کنند. در اين ارتباط، بهرام قاسمي، سخنگوي وزارت امور خارجه، در نشست هفتگي خود با خبرنگاران گفت: «روابط تهران و بغداد با‌ثبات است و تحت‌تأثير اين سفرها قرار نمي‌گيرد. مناسبات دولت و مردم ايران و عراق ادامه خواهد داشت.
اين سفرها براي ما مايه نگراني نيست و اتفاقي در روابط ما رخ نمي‌دهد چون عمق روابطمان به‌گونه‌اي است که با اين سفرها تحت‌تأثير قرار نمي‌گيرد.» همچنين، در ارتباط با طرح عربستان براي آينده کشورهاي سوريه و عراق، محمد‌جواد جمالي، عضو هيأت‌رئيسه کميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس بر اين باور است که عربستان با پشتوانه آمريکا و رژيم صهيونيستي به‌دنبال ايجاد آشوب و ناامني در منطقه است که درهمين‌راستا، طرح ايجاد منطقه امن زميني در سوريه را مطرح کرده و نمي‌خواهد موصل هر‌چه سريع‌تر آزاد شود. از نظر جمالي، عربستان نيز با تجهيز داعش و به‌دنبال تشکيل منطقه امن زميني در سوريه مي‌خواهد همچنان در سوريه حرفي براي گفتن داشته باشد. اين اقدامات از تجارب جنگ در زمان صدام و حکومت ليبي نشأت مي‌گيرد تا در نهايت نظام سوريه ساقط شود که قطعا با ادامه مقاومت چنين اتفاقي رخ نخواهد داد.
روابط ايران و عربستان را نبايد به مسئله حج گره زد
يکي ديگر از مسائلي که به اعتقاد کارشناسان، زمينه‌اي براي تداوم تنش‌ها ميان ايران و عربستان بوده در ارتباط با مسئله حج است. در اين ارتباط، بهرام قاسمي، سخنگوي وزارت امور خارجه، به خبرنگاران گفت: روابط ايران و عربستان مقوله‌اي جدا از حج است و نبايد اين دو مسئله را به يکديگر گره زد. در‌واقع، مسئوليت مذاکره درباره حج با سازمان حج و زيارت است. وزارت امور خارجه نقشي دراين‌باره ايفا نمي‌کند ولي تا آنجا که مي‌دانم مذاکرات مفيدي انجام شده و ساز‌و‌کاري براي ارائه خدمات کنسولي در زمان حج در نظر گرفته شده است. بااين‌حال، اين مسئله بايد از سوي مسئولان سازمان حج بررسي شود.
پ
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان
اپلیکیشن برترین ها
را نصب کنید.
ارسال نظر