عقبگرد انتظارات در بورس تهران؟

در ادامه روند هفته اخیر، بازار سهام روز گذشته نیز به مسیر نزولی خود ادامه داد. بررسی متغیرهای اثرگذار بر بازار حاکی از آن است که نسبت قیمت به درآمد بورس تهران همزمان با افت قیمت‌ها، به زیر۷ مرتبه رسیده است. با توجه به اینکه‌ P/ E معیاری برای ارزش‌گذاری سهام به‌شمار می‌رود، افت این نسبت می‌تواند بر ادامه مسیر قیمتی سهام اثرگذار باشد. در سناریوی نخست با توجه به اینکه از ابتدای سال با رسیدن P/ E به سطح ۷ مرتبه، شاهد چرخش روند بازار به قبل بوده‌ایم این انتظار وجود دارد که با تقویت خوش‌بینی‌ها شاخص در میان‌مدت به روند صعودی بازگردد. اما احتمال دیگری نیز وجود دارد که با غلبه ریسک‌ها و نگرانی‌ها بر خوش‌بینی‌ها و با ایجاد فضای هراس در بازار سهام، فشار فروش مانع از بازگشت قیمت‌ها شود و شاهد ادامه روند نزولی باشیم.

سیر حرکت P/ E از قبل تا بعد از برجام

بورس تهران روز گذشته با افت ۳۴۰ واحدی به‌کار خود پایان داد. بررسی روند کلی بازار حاکی از آن است که بیشتر صنایع بورسی با روند نزولی به‌کار خود پایان دادند. بررسی تغییر مالکیت بازار نیز حاکی از آن است که با توجه به روند نزولی، بازیگران حقوقی از بازار حمایت کرده و حدود ۱۰ میلیارد تومان سهم خریداری کرده‌اند. با وجود این، بررسی آمار و ارقام در خصوص نسبت قیمت به درآمد یا P/ E نشان می‌دهد که این رقم به زیر ۷ مرتبه رسیده است (بر اساس آخرین نسبت قیمت به درآمد اعلامی در بولتن سازمان بورس برای پایان بهمن)؛ البته باید به این موضوع اشاره کرد که از ابتدای اسفند نیز برخی از شرکت‌ها به‌خصوص شرکت‌های پالایشی با تعدیل مثبت سنگین سود خود را به بازار ارائه داده‌اند. از آنجا که P/ E نشان‌دهنده انتظار سودآوری سهامداران و معیاری برای ارزش‌گذاری سهام به‌شمار می‌رود افت این مولفه می‌تواند سیگنال‌های مهمی را برای بازار به همراه داشته باشد. اما بررسی روند P/ E بازار قبل از برجام (طی سال ۹۴) حاکی از آن است که میانگین این مولفه بین ۵/ ۵ تا ۶ واحد بوده است. به این ترتیب با کاهش نسبت قیمت به این سطوح شاهد چرخش نسبی قیمت‌ها به مسیر صعودی بودیم. با اجرایی شدن برجام انتظار رشد اقتصادی و بهبود عملکرد صنایع بورسی میان سهامداران تا حد زیادی تقویت شد. موضوعی که باعث شد انتظارات از رشد سودآوری آتی افزایش یابد و با رشد قیمت‌ها، P/ E نیز رشد کند. در نتیجه رشدهای پرشتاب در سه‌ماه پایانی سال گذشته نسبت قیمت به درآمد کل بازار در اواسط زمستان سال گذشته به عدد ۸ رسید.

گرچه شاخص پس از صعود ناکام به بیش از ۸۱ هزار واحد مسیر نزولی را در پیش گرفته بود، اما تابستان امسال بازار دومین سیگنال مهم را به‌خود دید تا بار دیگر شاخص جان تازه‌ای بگیرد و مسیر صعودی را طی کند. قیمت کامودیتی‌ها در بازار جهانی در اواخر خردادماه با فاصله گرفتن از کف‌های قیمتی روند صعودی را آغاز کرد، به‌طوری‌که در مردادماه در کنار رشد قیمت نفت، کالاهای اساسی مانند مس، روی و زغال سنگ جهش‌های قابل توجهی را لمس کردند. این موضوع باعث شد تا بار دیگر شاخص با رشد همراه شود و خوش‌بینی از این رشدها در صنایع بورسی کالامحور مانند فلزات اساسی و معدنی‌ها به خوبی نمایان شود. بعد از اصلاح شاخص در اواخر شهریور و تقارن با زمان تسویه اعتبارات کارگزاری‌ها (با توجه به سال مالی آنها) بار دیگر نماگر شاخص کل بورس، با خوش‌بینی به رشد ملموس نرخ دلار در بازار با رشد همراه شد. به این ترتیب، در کنار اجرایی شدن توافق هسته‌ای و خوش‌بینی به رشد قیمت‌ کامودیتی‌ها در بازارهای جهانی، رشد نرخ دلار در بازار عاملی بود که انتظارات سودآوری را میان سهامداران افزایش داد. اثر این عوامل در کنار هم باعث شد تا میانگین قیمت به درآمد طی این مدت همواره بالای ۷ واحد باشد و با نزدیک شدن به رقم مزبور بار دیگر بازار برگشته و روند صعودی در پیش بگیرد.

سه مولفه اثرگذار بر بورس ۹۵

حال با تمام تفاسیری که گفته شد بعد از یک مدت طولانی P/ E بازار به زیر ۷ واحد رسیده است. در این حالت لازم است باردیگر شرایط فعلی مولفه‌های اثرگذار بر بازار مورد بررسی قرار گیرد. در خصوص برجام بسیاری از کارشناسان اقتصادی این انتظار را داشتند که با رفع تحریم‌های اقتصادی و بعد از گذشت مدت زمان محدودی، اثر آن در اقتصاد به‌خوبی حس شود. با وجود این، اثر برجام طولانی‌تر از انتظارات اثر خود را در بازار گذاشت. از سوی دیگر با روی کار آمدن رئیس‌جمهوری جدید آمریکا و اظهارات ضدبرجامی ترامپ نگرانی از بقای برجام نیز شکل گرفت. موضوعی که در کنار انتخابات ریاست جمهوری ایران طی ماه‌های آینده رخ می‌دهد، باعث شد سهامداران با احتیاط بیشتری در معاملات ظاهر شوند.

از سوی دیگر بازارهای جهانی نیز با ریسک‌هایی مواجه است که می‌تواند روند فعلی را تغییر دهد. در آخرین جلسه فدرال رزرو طی روزهای گذشته بار دیگر زمزمه‌های افزایش نرخ بهره آمریکا مطرح شد. موضوعی که می‌تواند شاخص دلار را با رشد همراه سازد. با توجه به اینکه رشد شاخص این ارز، می‌تواند روی قیمت‌کالاهای اساسی فشار وارد کند انتظار افت قیمتی این کالاها وجود داشت. کمااینکه طی همین مدت نیز دیده شد که با تقویت شاخص دلار، این کالاها از روند صعودی فاصله گرفتند. ریسک بعدی بازارهای جهانی درخصوص نگرانی نسبت به وضعیت اقتصادی چین و نشانه‌های حباب مسکن در این کشور است. در صورت تخلیه این حباب می‌توان شاهد افت قیمت‌ کامودیتی‌ها به‌خصوص فلزات اساسی در بازارهای جهانی بود. در بازار ارز ایران نیز طی این مدت دیده شد که دلار از ۴۱۰۰ تومان نیز عبور کرد. با توجه به اینکه دلار طی چند هفته اخیر روند نزولی را در پیش گرفته و هم‌اکنون در کانال ۳۷۰۰ تومان است این گمانه‌زنی وجود دارد که دلار تحت تاثیر دخالت دولت در کنترل نرخ و تقویت سمت عرضه با رشد جدی همراه نشود.

دو سناریو پیش روی بورس

در شرایط فعلی و با توجه به اینکه P/ E بازار به حدود ۹/ ۶ واحد رسیده است می‌توان دو سناریو برای بورس ترسیم کرد. سناریوی اول خوش‌بینی به سه سیگنالی‌ است که پیش‌تر در مورد آنها صحبت شد. بسیاری از کارشناسان انتظار دارند بازارهای جهانی روند فعلی را حفظ کند، تا جایی که قیمت‌ها از سطوح سال ۹۵ نیز فاصله بگیرد و با رشد همراه باشد. در این‌ حالت بخشی از نگرانی‌ها راجع به قیمت‌های جهانی می‌تواند دفع شود و خوش‌بینی به این بازارها تقویت شود. در خصوص نرخ ارز نیز این احتمال وجود دارد که در نیمه دوم سال بار دیگر دلار با افزایش تقاضا مواجه شده و روند صعودی در پیش گیرد و چه‌بسا از پیک قیمتی امسال نیز بالاتر رود. در این‌صورت می‌توان گفت با توجه به اینکه در روزهای پایانی سال نیاز به تامین نقدینگی از سوی بازیگران حقوقی شدت می‌گیرد حرکت فعلی طبیعی بوده و بعد از آن شاهد چرخش رفتاری سهامداران هستیم. شرایطی مشابه پایان شهریور ماه و همزمان با تسویه اعتبارات کارگزاری‌ها که بازار با یک دوره افت مواجه می‌شود. در این‌صورت می‌توان گفت که بازار هم‌اکنون در یک حالت گذار است و بار دیگر می‌تواند روند صعودی را در پیش گیرد. اما سناریوی دوم توام با سنگینی وزنه نگرانی‌ها نسبت به خوش‌بینی‌ها است. در این حالت خوش‌بینی‌هایی که وجود دارد توان کاهش بار نگرانی‌ و ریسک‌های پیش‌روی بازار را ندارد. موضوعاتی از قبیل افت قیمتی در بازارهای جهانی، انتخابات ایران و برجام از موضوعاتی است که می‌تواند هراس را میان سهامداران ایجاد و شرایط فعلی را ادامه‌دار تلقی کند.

در بازار چه گذشت؟

شاخص بازار سهام روز گذشته با افت ۴۴/ ۰ درصدی به سطح ۷۷ هزار و ۱۳۵ واحد رسید. بر همین اساس، دیگر شاخص‌های بازار نیز با روند نزولی همراه شدند. بررسی‌ها نشان می‌دهد حدود ۸۶ نماد بورسی و فرابورسی کماکان متوقف است. موضوعی که در کنار افت قیمت‌ها در بازارهای جهانی طی روزهای اخیر می‌تواند از دلایل افت شاخص کل به‌شمار رود. روز گذشته و از میان ۷ نماد موثر بر عملکرد شاخص نمادهای «فملی»، «کگل»، «شخارک»، «خساپا» و «حکشتی» بیشترین تاثیر را بر افت شاخص به‌جای گذاشتند. در مقابل نیز نماد «وغدیر» با رشد ۷۷/ ۰ درصدی توانست اثر مثبت ناچیزی بر شاخص کل داشته باشد. از وقایع مهم بازار طی روز گذشته عرضه عمده سهام شرکت سرمایه‌گذاری ملی ایران از سوی بانک تجارت بود. طی روز گذشته همچنین حجم و ارزش معاملات نسبت به آخرین روز معاملاتی با افت مواجه شد، بر همین اساس حجم و ارزش به ترتیب به رقم ۴۹۱ میلیون سهم و ۱۰۸ میلیارد تومان رسید.