تضعیف پایه‌های روابط تل آویو - واشنگتن

دیپلماسی ایرانی: در طول ماه های پس از پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، اسرائیل و بسیاری از حامیانش در ایالات متحده آمریکا از وعده ترامپ برای ایجاد روابط گرمتر میان دو دولت آمریکا و اسرائیل خوشحال شدند. ترامپ همچنین در خلال سخنرانی هایش در طی این مدت وعده داد که رویکرد ملایم و سازش کارانه تری را در قبال موضوع شهرک سازی های اسرائیل در کرانه باختری رود اردن در پیش بگیرد و سفارت آمریکا را نیز از تل آویو به بیت المقدس منتقل کند.

اما با سفر «بنیامین نتانیاهو»، نخست وزیر اسرائیل به واشنگتن به منظور انجام نخستین دیدار رسمی با رئیس جمهور جدید آمریکا شرایط و اوضاع مبهم تر شد. ترامپ در این دیدار همان رویکرد رؤسای جمهور پیشین آمریکا را در پیش گرفت و اعلام کرد که موضوع شهرک سازی های اسرائیل به روند ایجاد صلح میان اسرائیل و فلسطینیان کمکی نخواهد کرد و نسبت به وعده انتخاباتی خود در زمینه انتقال سفارت آمریکا از تل آویو به بیت المقدس نیز ابراز شک و تردید کرد.

هنوز هدف و نیت ترامپ از این چرخش ناگهانی مشخص نیست. با این که روابط آمریکا و اسرائیل به طور چشمگیری در حال بهبود است، اما با این وجود روندهای عمیق تری در این میان وجود دارد که تهدیدکننده ویژگی های منحصر به فرد این رابطه است. در حدود ۵۰ سال است که ما در زمینه روابط میان واشنگتن-تل آویو فعالیت داریم و در این حوزه نیز تجربیات بسیاری کسب کرده ایم اما آن چه ما را بیش از حد نگران کرده از بین رفتن ارزش های مشترکی است که رابطه و اتحاد میان این دو دولت را از روابط دوجانبه دیگر متمایز کرده است. بدون وجود این ارزش های مشترک و تنها با تکیه بر منافع نمی توان ویژگی های خاص و منحصر به فرد روابط دیرینه میان آمریکا و اسرائیل را حفظ کرد. اگر دولت آمریکا مراقب و هوشیار نباشد ممکن است روند زوال و نابودی این رابطه را تسریع بخشد.

روابط آمریکا با اسرائیل همواره بر دو اصل اساسی استوار بوده است: ارزش های یکسان و منافع استراتژیک مشترک. در مورد اصل اول باید گفت که ارزش های مشترک میان آمریکا و اسرائیل ریشه های بسیار عمیقی دارند و همواره توسط جامعه سازمان یافته یهودیان آمریکا حفاظت شده اند. آمریکا معتقد است که اسرائیل علی رغم اشغالگری هایش تنها حکومت دموکراسی قدرتمند در منطقه است، پیوندهای نزدیکی با سرزمین مقدس مسیحیان دارد و پس از نسل کشی نازی ها نیز همواره از ایجاد دولت یهودی حمایت و پشتیبانی کرده است.

اصل دوم یعنی منافع استراتژیک مشترک از عمق و ژرفای کمتری برخوردار است. منافع استراتژک مشترک میان واشنگتن و تل آویو ریشه در جنگ سرد دارد؛ یعنی همان دورانی که اسرائیل به عنوان وزنه تعادلی در مقابل اتحاد جماهیر شوروی و طرح های ناسیونالسیتی اعراب در منطقه به شمار می رفت و پناهگاه امنی را برای ناوگان نیروی دریایی آمریکا در مدیترانه فراهم می کرد. آمریکا نیز در ازای همکاری های اسرائیل، دسترسی دولت تل آویو به تسلیحات نظامی خود را فراهم و میسر کرد.

اما حقیقت این است که دو دولت آمریکا و اسرائیل اکنون در شرایط استراتژیکی ناخوشایندی قرار دارند. اگرچه آمریکا تضمین کننده نهایی امنیت اسرائیل است، اما اسرائیل نمی تواند گام بیشتری در جهت تقویت روابط با واشنگتن بردارد. از یک سو، اسرائیلی ها خود در خانه درگیر مشکلات و مسائل بسیاری هستند و از سوی دیگر، آمریکا در نقاطی که ممکن است درگیر جنگ شود علاقه ای به استفاده از ارتش و نظامیان اسرائیل ندارد.

در گذشته استحکام و دوام بالای ارزش های مشترک میان آمریکا و اسرائیل، کمبودهای ناشی از منافع استراتژیک ضعیف میان این دو دولت را جبران می کرد اما ترامپ در یک مقطع بحرانی از روابط این دو دولت روی کار آمد چرا که هر دو اصل که مبنا و پایه این روابط را تشکیل می دادند، به طور هم زمان در حال تضعیف شدن هستند. حتی اگر ترامپ، همان طور که در خلال سخنرانی های انتخاباتی خود وعده داده بود، توافق هسته ای ایران موسوم به «برجام» را به طور کامل لغو کند باز هم به احتمال بسیار زیاد آمریکا و اسرائیل بر سر انتخاب بهترین راه مقابله با تهران با یکدیگر اختلاف نظر و درگیری خواهند داشت. اظهارات کاخ سفید در خصوص ایران هر چه باشد باز هم مسلم است که آمریکا و اسرائیل در خصوص تهدیدات هسته ای ایران مواضع و برداشت متفاوت دارند. گذشته از این، آمریکا چه در عراق و چه در حال حاضر در سوریه چندان نگرانی های اسرائیل را در برنامه های خود محاسبه نمی کند؛ به خصوص در سوریه شاهد آن هستیم که اسرائیل از حضور ایران و روسیه بسیار بیشتر از ترامپ نگران است اما ترامپ توجه چندانی به این موضوع ندارد.

اما اکنون نگرانی اصلی چیزی فراتر از ارزش های مشترک میان اسرائیل و آمریکاست. در حال حاضر، نگرانی اصلی ما این است که دولت اسرائیل از حمایت ها و طرفداری های دولت جدید آمریکا سوء استفاده کرده و دست به گسترش شهرک سازی ها در کرانه باختری رود اردن و بیت المقدس بزند. چنین اقدامی از سوی اسرائیلی ها بدون شک با واکنش های خشونت آمیزی از سوی فلسطینیان روبه رو خواهد شد. با توجه به عدم تقارن قدرت میان اسرائیل و فلسطین، اسرائیل به احتمال بسیار زیاد پاسخ بسیار سخت و شدیدی را به فسطینیان خواهد دارد که این پاسخ می تواند اقدامی ضد دموکراتیک یا حتی بدتر از آن باشد.

شاید رئیس جمهور جدید آمریکا وعده خود در خصوص پیدا کردن راه حلی برای بحران اسرائیل و فلسطین را محقق و عملی کند، اما به احتمال زیاد دولت جدید آمریکا به دلیل قصور، بی میلی یا دشواری های شیوه های دیپلماتیک، سیاست عدم دخالت در بحران اسرائیل و فلسطین را در پیش بگیرد.

اما شرایط در چهار یا هشت سال آینده به چه نحو خواهد بود؟ حمایت آمریکا از سیاست های حزب راست اسرائیل به معنای آن است که این رژیم به شهرک سازی های خود ادامه داده و شهرک های بیشتری را در مناطق و سرزمین های اشغالی فلسطینیان احداث کند؛ راهکارهای دیپلماتیک در راستای تحقق راه حل دو کشوری متوقف شده و یا به طور کامل رها خواهند شد؛ و در نهایت بروز خشونت در کرانه باختری رود اردن باعث خواهد شد تا دولت اسرائیل برای بازگرداندن نظم به این مناطق از زور و قدرت نظامی استفاده کند.

در نهایت باید اذعان کرد که اگر این اتفاقات در آینده رُخ دهند، روند زوال ارزش های مشترک میان آمریکا و اسرائیل تسریع خواهد شد. این فرآیند در حال حاضر به واسطه برخی عوامل و اتفاقات همچون کاهش وابستگی و اعتقادات مذهبی در ایالات متحده آمریکا و به خصوص در میان جامعه یهودیان این کشور، بی تفاوتی برخی از رأی دهندگان و گروه های آمریکایی همچون دموکرات ها نسبت به اسرائیل و در نهایت رویکرد و دیدگاه آمریکایی ها نسبت به اتحاد نامحبوب میان آمریکا و اسرائیل آغاز شده است. تمامی این موارد و اتفاقات نشان از افزایش فاصله میان واشنگتن و تل آویو در آینده ای نزدیک دارد.

با این حال، همکاری و اتحاد میان آمریکا و اسرائیل هم به طور کامل نابود نخواهد شد. سیاست های کنگره آمریکا، بی ثباتی و ناپایداری های جهان عرب و ایستایی و سکون مطلق به نوعی موجب حفظ این همکاری و رابطه خواهد شد. اما رابطه میان آمریکا و اسرائیل دیگر همانند گذشته نخواهد بود و اهمیت و ارزش پیشین خود را از دست خواهد داد. بروز یک اتحاد سست و رنگ و رو رفته قطعاً هم برای آمریکا و هم برای اسرائیل یک تراژدی حقیقی خواهد بود.