اعتراض، احساس مسئولیت است

صدرا محقق در روزنامه شرق نوشت: بار دیگر موسم بهمن و اسفند شد و خوزستان در غبار گم شد. این قصه البته مربوط به امروز و دیروز نیست؛ سال‌هاست که این استان و استان‌های همجوار، روزهای زیادی از این فصل از سال را در گردوغبار سر می‌کنند.

هرچند دو، سه روز گذشته هوای بارانی به کمک آمد و فعلا از این مصیبت خبری نیست؛ اما چند روز پیش برخی نقاط استان به شکلی غریب، دوباره در ابری غلیظ از غبار گم شدند. این‌بار البته ماجرا یک فرق دیگر با گذشته داشت؛ برق و آب برخی از شهرهای مهم استان برای ساعت‌های متمادی قطع شد. موضوعی که هم پای چند وزیر دولت روحانی را به اهواز کشاند و هم برخی از اهالی شهر در اعتراض به این وضعیت، به خیابان‌ها آمدند. وزرا دستور پیگیری و قول رفع مشکل را دادند و معترضان که حضور جلوی استانداری را برای نشان‌دادن اعتراض برگزیدند، رسیدگی جدی به خواسته‌هایشان را فریاد زدند.

در این میان، برخی رسانه‌های منتقد دولت هم البته فضا را مناسب بهره‌برداری دیدند و هرچه تیر در چله کمان داشتند، شلیک کردند. در سوی دیگر هم حامیان و اعضای دولت به شفاف‌سازی و اطلاع‌رسانی درباره جزئیات ماجرا پرداختند.

معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط ‌زیست که همیشه در چنین روزهایی آماج تندترین حملات می‌شود، در کانال تلگرامی خود در این رابطه توضیحاتی را به این شرح منتشر کرد: «با‌وجود انتشار پست‌های متعدد درباره خوزستان، از‌آنجا‌که برخی کاربران منکر ارائه گزارش درباره خوزستان می‌شوند، مجددا اهم اقدامات را برای مقابله با گردوغبار مطرح می‌کنم. در کمتر از سه‌ونیم سال گذشته، خوزستان همواره کانون توجه دولت بوده؛ چراکه هم مشکلاتش زیاد است و هم همه خود را مدیون خوزستان و مردم عزیزش می‌دانند. از اقدامات انجام‌شده، آبگیری و احیای تالاب‌های استان مانند هورالعظیم و شادگان، کنترل سد‌سازی و طرح‌های انتقال آب از طریق کمیته ماده دو ارزیابی، کاشت نهال و تثبیت خاک که باید از سوي وزارت جهاد کشاورزی انجام شود و پارسال هشت هزار هکتار در خوزستان انجام شد و الان ٤٠ هزار هکتار جدید آغاز شده و تلاش‌ها ادامه دارد.

مردم خوزستان پس از توفان هشت بهمن بسیار ناراحت شدند و مطالبه بر حق آنها، رسیدگی بود؛ ولی مخالفان دولت با تحریک عواطف و بهره‌برداری می‌خواهند اهداف خاص تخریب اعضای دولت را دنبال کنند و در تظاهرات عده‌ای خاص شعار دادند هورالعظیم خشک شده و ابتکار دروغگوست. بله هورالعظیم سال ٩٢ خشک بود که با تلاش و جدیت دولت، سدها باز شد و الان ٧٠ درصد آبگیری شده و بخشی از کانون‌های گردوغبار را مهار کرده است؛ یعنی دولت برای مقابله با این غول که بخش مهمی از آن از عراق و بخشی از داخل می‌آید، برنامه‌ریزی و اقدام کرد».

گردوغبار این روزهای خوزستان البته ربطی به تالاب‌ها ندارد و آن‌طور که مسئولان گفته‌اند، بخش عمده آن از بیابان‌های هندیجان، رامشیر و... بلند شده و به آسمان اهواز، ماهشهر و دیگر شهرهای استان رسیده. این مناطق تحت مدیریت سازمان جنگل‌ها و منابع طبیعی کشور است؛ سازمانی که زیرمجموعه وزارت جهاد کشاورزی است. حضور محمود حجتی، وزیر جهاد کشاورزی، در خوزستان هم به ‌همین ‌دلیل بود. او در هنگام حضور در اهواز در حکمی شهریار بذرکار، مدیرکل منابع طبیعی استان خوزستان را برکنار کرد و به جای او احمد مطیعی را گماشت. مطیعی پیش از این تا سال ۸۵ ریاست این اداره کل را بر عهده داشته است.

این تنها عزل و نصب این دور از گردوغبار نبود؛ چند روز قبل‌تر هم در پی تداوم بحران زیست‌محیطی استان خوزستان، استاندار خوزستان سه‌شنبه‌شب هفته گذشته مدیرکل مدیریت بحران استان را برکنار کرده بود. شهریار بذرکار دو روز پیش از برکنارشدن در گفت‌وگویی با «شرق» درباره جزئیات ماجرای گردوغبار در خوزستان این‌گونه توضیح داده بود: «در استان خوزستان ٣٥٠‌ هزار هکتار مناطق مستعد تولید گردوغبار وجود دارد که بیش از دوسوم این زمین‌ها برای قرن‌های متمادی زیر آب می‌رفتند و رطوبت خاک حفظ می‌شد و مشکلی هم رخ نمی‌داد؛ اما در این سال‌ها به واسطه طرح‌های عمرانی و دست‌کاری انسانی و همچنین خشک‌سالی‌های متمادی، رژیم آبی منطقه به‌هم خورده است و رطوبت خاک از بین رفته و این مناطق منشأ گردوغبار شده‌اند.

برای حل مشکل هم باید یک بسته راهکاری شامل همه اقدامات لازم برای آنها در نظر گرفت. به اعتقاد من مهم‌ترین راهکار برای این قضیه، مدیریت منابع آب است؛ چراکه کانال‌های طبیعی انتقال آب به این مناطق، به‌هم‌خورده و سیلاب‌ها به آن عرصه‌ها نمی‌رسد و خاک رطوبت خود را از دست داده، مسیل‌های طبیعی با موانع مواجه شده‌اند، یا جاده‌ها قطعشان کرده یا خطوط لوله یا تأسیسات روی آنها احداث شده است».

محمد کیانوش‌راد، رئیس شورای‌ عالی اصلاح‌طلبان خوزستان، در گفت‌وگویی با یکی از کانال‌های تلگرامی درباره اعتراضات مردمی به ماجرای گردوغبار و برخی بهره‌برداری‌های سیاسی از آن، این‌گونه توضیح داد: «مسئولان استان شبانه‌روز در حال تلاش برای حل مشکلات پیش‌آمده هستند. این بی‌انصافی است که در مشکلات پیش‌آمده، استاندار را مقصر جلوه می‌دهند. باید دقت کرد تاکنون برخورد مسئولان با تجمعات صبورانه و مدبرانه بوده و نباید سخنی گفت که مردم را مقصر جلوه بدهد. مردم خوزستان متوجه برخی تحریکات هستند. حرف مردم روشن و مشخص است؛ مردم می‌گویند به داد خوزستان برسید. این حرفی کاملا درست است و همه فعالان سیاسی و احزاب با گرایش‌های مختلف سیاسی، حرف حقی را می‌زنند. دولت تدبیر و امید، با تمام توان در فکر حل مشکلات است و حضور وزرای مختلف با دستور ویژه رئیس‌جمهور، گویای همین است؛ اما نباید مشکلات چندین‌ساله را گردن استاندار انداخت. اعتراض و تجمع، حق مردم است؛ اما خود مردم هم متوجه تحرکات سیاسی و بعضا جناحی هستند».

تجمع اعتراضی احساس مسئولیت مردم را نشان می‌دهد

تجمعات اعتراضی برخی از اهالی اهواز را در روزهای گذشته جلوی استانداری خوزستان، از ابعاد مختلفی می‌توان تحلیل و بررسی کرد. «سلیمان پاک‌سرشت»، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه بوعلی که تاکنون پژوهش‌هایی در زمینه سرمایه اجتماعی نیز انجام داده، دراین‌باره در گفت‌وگویی با «شرق» می‌گوید: «به اعتقاد من اصلی‌ترین بعد ماجرای تجمعات اعتراضی این است که نشان می‌دهد دولت می‌تواند و باید در بحران‌ها و مشکلات محیط ‌زیستی روی پتانسیل و توان مشارکت و همراهی مردم حساب باز کند. به‌ویژه وقتی بدانیم و قبول کنیم که در چنین موضوعاتی، دولت به تنهایی امکان حل مشکلات را ندارد و حتما نیازمند حساسیت و همراهی مردم است. این تجمعات در حقیقت به‌وضوح نشان می‌دهد وقتی مردم برای بیان این دغدغه‌ها پا پیش می‌گذارند و تجمع می‌کنند، یک روی دیگر حضور آنها بیان این نکته است که ما پتانسیل همراهی برای حل مشکل را داریم».

به گفته این جامعه‌شناس، حضور مردم در چنین تجمعاتی در دل خود حاوی دو پیام مهم است؛ او در توضیح این پیام‌ها می‌افزاید: «اولین پیام این تجمعات، این است که به ما نشان می‌دهد مسئله و موضوع با اهمیت برای مردم در شرایط کنونی چیست، این اعترضات در حقیقت بیشتر بیانگر دغدغه کنونی مردم و نشانه‌ای برای مسائل اولویت‌دار جامعه است. بی‌تردید در شرایط کنونی موضوعات مختلفی در جامعه وجود دارد که هر کدام می‌تواند دلیل اعتراض و تجمع باشد، مثل فساد؛ اما وقتی مردم موضوع محیط ‌زیست را برای اعتراض انتخاب می‌کنند، نوع نگاه و دغدغه جامعه را نشان می‌دهد.

پیام دوم هم این است که مردم به دولت این چراغ سبز را نشان می‌دهند که اگر قرار است کاری در راستای حل مشکل انجام شود، می‌تواند روی توان، همراهی و مشارکت مردم حساب کند. این موضوع به‌ویژه از این منظر اهمیت دارد که نشان‌دهنده سرمایه اجتماعی در کشور و احساس مسئولیت شهروندان است؛ چراکه وقتی مردم شروع به اعتراض، تجمع و حضور مثلا جلوی استانداری می‌کنند؛ یعنی به حل مشکل در چارچوب و توان دولت امیدوار هستند. اگر روزی چنین بحران‌هایی رخ بدهد و کسی هم اعتراضی نکند، نشان‌دهنده این است که مردم امید خود را برای حل مشکل از کانال دولت یا نهادهای رسمی از دست داده‌اند. من معتقد هستم دولت باید پیام این تجمعات را دریافت کند و این نکته را در نظر داشته باشد که اگر برای حل مشکلات - چه مشکل گردوغبار در اهواز چه مثلا آلودگی هوای تهران و... - برنامه مدون و کارشناسی‌شده و قابل اعتمادی داشته باشد، می‌تواند مردم را برای حل مشکل با خود همراه کند».

ايستادن در غبار

معصومه اصغری: مي‌گويند عادت كرده‌اند، مي‌گويند انگار بلاها براي خوزستان تمام نشده و هنوز ادامه دارد، مي‌گويند کسي هوايشان را ندارد. مردم خوزستان در شهرهايي كه اين روزها يكي‌درميان در غبار گم مي‌شوند ديگر حتي منتظر نيستند و حالا به حداقل‌ها راضي هستند و مي‌گويند: «پدران ما هم همين آب را خورده‌اند، گردوخاك هم كه سال‌هاست هست و دولت مي‌گويد دست كسي نيست، چاره‌اي نداريم، حداقل برق را ديگر قطع نكنيد». مي‌گويند: «وقتي گردوغبار مي‌آيد، شبانه همه‌جا را تعطيل مي‌كنند و برنامه زندگي‌مان به‌هم مي‌خورد، خيلي‌ها بيرون نمي‌روند، اما خيلي‌ها هم بيرون هستند چون بايد كار كنند، ما مي‌دانيم غبار اينجاست، اما هيچ‌كس غبار را در زندگي ما نمي‌بيند».

مي‌گويند: «بعد از اين چند روز گرد‌وغبار و قطعي آب و برق رفتيم جلو استانداري تا اعتراض كنيم، اما سياسي‌مان كردند و گفتند اينها را فلان گروه براي حمله به دولت فرستاده‌اند، گفتند مدير بحران كه ب

ركنار شده اينها رو شورونده و فرستاده، ما رو چه به اين حرفا، ما آب و برق و هوا مي‌خوايم».

اين بخشي از روايت شهروندان اهوازي است وقتي از آنها درباره مشکل گردوغبار و اتفاقات هفته‌هاي اخير پرسيديم.

از شب چهارشنبه هفته گذشته گروهي خبرنگار براي نوشتن گزارش درباره برخي مسائل استان خوزستان وارد اهواز شدند، اما از روز قبل باران آمده و همه‌چيز را شسته و رفته است و ردش را روي گردوخاك شيشه و كاپوت ماشين‌ها گذاشته. هوا حالا همان هواي بهاري اهوازي‌هاست كه اگر گردوخاك نيايد، خوزستاني‌ها مي‌توانند از همه ٢٤ ساعت آن استفاده كنند. براي اين ادعا مي‌توان خيابان لشکرآباد، مرکز فلافل‌فروشي‌هاي شهر، را مثال زد که بيشتر ساعات شبانه‌روز پر است از مشتري. مغازه‌دارها البته بيشترشان مي‌گويند روزهاي پرغبار مي‌بنديم و مي‌رويم خانه، چون مردم هم بيرون نمي‌آيند، لشکرآباد خيابان معروف فلافل‌فروش‌هاي اهواز، هم در روزهاي پرغبار مشتري‌هايش آب مي‌روند.

پسربچه‌اي كه دارد گنجشك‌هاي به‌سيخ‌كشيده‌شده را باد مي‌زند، به شوخي مي‌گويد: «ما گفتيم مردم خوزستان و جنوب خاکي هستيم، اما نه‌اينكه با خاك هم نفس بكشيم». بعد هم با همان نگاه شک‌داري كه در اينجا زياد به چشم مي‌آيد، مي‌گويد: «برق چه ربطي به گردوخاك دارد، چرا قبلا كه گردوخاك بود برق قطع نمي‌شد!؟» چند خانم كه با خانواده و بچه‌ها بيرون آمده‌اند هم مي‌گويند در روزهاي آلوده تا جايي كه بشود، بيرون نمي‌آيند، هرچند تعطيلي مدارس قوزبالاقوز است چون بچه‌ها توي خانه نمي‌مانند». بااين‌حال تقريبا با بيشتر کساني که حرف زديم و پرسيديم با اين شرايط چه مي‌کنيد، جمله «ديگه عادت كرده‌ايم» را مي‌گويند، هرچند گلايه‌کنان و معترض.