نوشدارو برای مرگ چنارهای خیابان ولی عصر

روزنامه شرق: شهرداری تهران در سال پایانی مدیریت شهری خود لایحه‌ای را به شورای شهر برای حفظ درختان خیابان ولیعصر (عج) آورد و شورا هم به تصویب رساند؛ این مصوبه در حالی به تصویب رسیده که در سال‌های گذشته انواع آسیب‌ها و تخریب‌ها درباره درختان ولیعصر صورت گرفته و تعداد درختان این راسته پرخاطره تهرانی‌ها به کمتر از نصف رسیده است؛ همچنین درحالی‌که هنوز درباره تعداد دقیق درختان اجماع و اتفاق نظر وجود ندارد، درباره حفظ و نگهداری آنها قانون تصویب می‌شود.

سال‌هاست که درختان ولیعصر را می‌شمارند و نه‌تنها پشت سر هم آب می‌روند، بلکه عددی از این شمارش‌ها وجود ندارد؛ گویی با موجودی فرامکانی و زمانی مواجه هستیم که موقعیت حجم و عینی در شهر ندارد و نمی‌توان آن را دید و به شمارش آورد. درختانی که سال‌هاست درباره آن زیاد حرف زده‌اند و مثلا برای نگه‌داشتن‌شان برنامه‌های زیادی پایشان ریخته‌اند. قرار بود از سال‌ها قبل پلاک‌گذاری شوند و شناسنامه‌دار شوند؛ اما هنوز نشده‌اند. یک خیابان ولیعصر داریم و چند ‌هزار درخت که سال‌هاست در آن ساکن هستند و عمرشان از عمر ما بیشتر است؛ اما به انواع مختلفی عمرشان را تقلیل داده‌ایم و کنار و بالا و زیر سرشان بلند شده‌ایم؛ درختانی که قرار بود نفس ما را تازه کنند و نمی‌گذاریم نفس بکشند.

از چند دهه قبل تاکنون قوانین زیادی برای حفظ درختان خیابان ولیعصر به‌عنوان یکی از میراث‌های زنده تهران تصویب شد و برخی هم اجرائی شده‌اند؛ اما اینکه چقدر این قوانین به نفع جان این درختان بوده و اجرائی شده و درست اجرائی شده، جای سؤال دارد. چنارهای سخت‌جان تهران و از‌جمله خیابان ولیعصر در دهه‌های گذشته تا همین امروز انواع شیوه‌های مرگ تدریجی و یکباره را به خود دیده‌اند. مرگ از ریشه و مدل‌های متنوع خشکیدن، مرگ از تنه و مدل‌های و دلایل متنوع دیگر قطع‌شدگی، مرگ از شاخ و برگ‌ها و خفه‌شدگی و قطع‌شدن شاخه‌ها و آفت‌خوردن و.... برج‌هایی که قدشان چند برابر چنارهای قد‌بلند ولیعصر بوده، در عمق هم نفوذ زیادی داشته و دارند و خلاصه سال‌هاست که ریشه برج‌ها، ریشه چنارها را پس زده و این‌طرف‌تر هم که جوی‌های آب سنگ‌فرش‌شده نمایشی شهرداري با آن سیمان‌های بلاتکلیف و ناجنس جایی برای ریشه‌ها نمی‌گذارد.

شهرداری تهران درباره درختان ولیعصر هم که کلا در محدوده اختیارات چهار شهرداری مناطق خود است، دنبال برقرارکردن مدیریت یکپارچه شهری است که هنوز هم برقرار نشده است. محمد مختاری که حالا سال‌هاست به‌عنوان پدر پارک‌ها و فضای سبز تهران معروف شده، بارها در مصاحبه‌هایش درباره اثر جبران‌ناپذیر بتون‌کاری‌ها و آسفالت‌ها و ساخت‌وسازهایی که راه آب قنات‌ها و آب‌های روان زیرزمینی و... را به ریشه درختان ولیعصر بسته، حرف زده است؛ اما در عمل با آنچه به‌عنوان جوی‌های ولیعصر اجرا شد، موافق بود و حالا پس از سال‌ها از اجرای این پروژه و چند مرحله تغییرات در این جوی‌های آب و اعتراض‌های مختلف از رئیس تا اعضای دیگر شورای شهر تهران، به‌ دنبال اصلاح اساسی این جوی‌ها هستند.

شورای شهر تهران برای چندمین بار، قانونی را در حمایت از درختان ولیعصر و پس از چند هفته انتظار تصویب کرد. لایحه‌ای که حتی عنوانش هم عجیب است: «لایحه حفاظت از درختان خیابان ولیعصر (عج)». با این عنوان باید پرسید که آیا برای چنین مصوبه‌ای دیر نیست؟ و اگر مصوبات مشابهی وجود داشته، چرا باید چنین مصوبه‌ای با این عنوان مجدد به تصویب برسد؟ براساس این مصوبه، شهرداری موظف شد درباره حفظ درختان خیابان ولیعصر و همچنین کنترل ساخت‌وساز در این خیابان اقداماتی انجام دهد؛ به‌گونه‌ای‌که باید نحوه سیمان‌کردن جوی‌ها اصلاح شده و از حداقل مصالح ساختمانی در بهسازی جوی‌ها استفاده شود و همچنین شهرداری موظف است هر یک متر به یک متر درختانی با بن ١٠‌ساله بکارد.

در بخش دیگری از این مصوبه که باید با همکاری وزارت راه و شهرسازی انجام شود، جلوی پیش‌آمدن کنسول‌های ساختمان‌ها را بگیرند تا فضای حضور درختان گرفته نشود. در‌این‌باره باید از شورای شهر و شهرداری تهران سؤال کرد چطور چنین مصوبه‌ای با چنین نکات رعایت‌نشده‌ای در سال‌های گذشته باید در سال پایانی این دوره مدیریت شهری و شورای سوم و چهارم تازه بررسی و تصویب شود؟ نکته حائز اهمیت اینکه برای جبران آنچه تاکنون اتفاق افتاده، پیش‌بینی‌ای صورت نگرفته است و این مصوبه هم عطف به ما سبق نمی‌شود و برای آینده نامعلومی که معلوم نیست کدام مدیریت شهری قرار است اجرایش کند، پیش‌بینی دستوری کرده است؛ دستوری که خودشان اجرا نکرده‌اند؛ اما برای دیگران گذاشته‌اند.

در‌این‌میان پیروز حناچی، دبیر شورای‌ عالی معماری و شهرسازی، پس از تصویب این لایحه، ترجیح داد درباره درختان ولیعصر مواردی را به مسئولان شهرداری و شورای شهر تهران یادآوری کند. او تأکید كرد حفظ درختان خیابان ولیعصر(عج) طبق سند ملی که سال‌های گذشته تصویب شده، باید در دستور کار قرار می‌گرفت؛ اما تاکنون نبوده و حالا هم اگر قرار است با این مصوبه کاری صورت گیرد، ما آماده همکاری هستیم.

حناچی با اشاره به آسیب‌هایی که ارزش‌های فرهنگی، تاریخی و زیست‌محیطی خیابان ولیعصر را تهدید می‌کند، گفت: عمده‌ترین مشکل خیابان ولیعصر (عج) ساخت‌وسازهای اطراف و گودبرداری‌های عمیقی است که باعث نرسیدن نور به درختان، صدمه‌دیدن ریشه و نرسیدن آب به ریشه‌ها می‌شود. دقیقا در مکان‌هایی که ساخت‌وساز‌های سنگین و مرتفع در جوار خیابان ولیعصر داریم، درختان چنار از بین رفته‌اند؛ خصوصا در منطقه شمالی این موضوع محسوس است. آلودگی آب هم معضل دیگری است. همچنین آلودگی هوا باعث خزان زودرس درختان می‌شود. علاوه بر اینها، ایجاد کف‌پوش موزائیک و سیمان در اطراف درختان و جلوگیری از نفوذ آب از اقداماتی است که باعث می‌شود آب به ریشه درختان نرسد.

اما درختانی که درباره آنها صحبت می‌شود، تعداد و نفسشان به شماره افتاده است؛ درحالی‌که اعداد نامعلوم و تأییدنشده در این سال‌ها تعداد درختان ولیعصر را بیش از ٢٠‌ هزار اصله درخت یاد می‌کردند، همان آمارهای تأییدنشده، تعداد فعلی میراث زنده ولیعصر را کمتر از هشت ‌هزار اصله درخت می‌دانند؛ اعدادی که هیچ اعتمادی به کم‌وزیادشان نیست و آنچه شهروندان می‌گویند و ظواهر نشان می‌دهد و واقعی است، کاهش تعداد و مفقودشدن یکباره این درختان است. پیش‌تر، محمد حقانی که سال‌ها معاون خدمات شهری شهرداری تهران بوده و حالا رئیس کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران است، اعلام کرده بود که از سال ۱۳۱۷، ۲۴‌هزار اصله درخت در دو سوی خیابان ولیعصر ١٨ کیلومتری کاشته شده، حالا تعدادشان به ۱۱‌هزار اصله درخت و به‌عبارتی تعدادشان به کمتر از نصف رسیده است.

او درباره دلایل مختلف خشکیدن و کج‌شدگی درختان ولیعصر بارها صحبت کرده و یکی از این دلایل را نیلینگ (تزریق بتن و سیمان) در ساخت‌وساز برج‌های حاشیه خیابان ولیعصر اعلام کرده بود. واقعیت این است که درباره خیابان ولیعصر به‌عنوان یک خیابان پرخاطره، طولانی و تأثیرگذار که در دوره‌ای قرار بر ثبت ملی آن بود و درختان چنار آن قوانین زیادی وجود داشته و دارد؛ مثلا قرار بود در فاصله چهارمتری از معبر این خیابان، ساخت‌و‌سازی نشود، اما آیا این قانون اجرائی شده است؟