خشکسالی در ۸۴ درصد مساحت ایران

روزنامه آرمان- زهرا سلیمانی:‌ در حالی که اولین ماه زمستان رو به پایان است، اخبار امیدوار کننده‌ای درباره وضعیت بارش‌ها در ایران مخابره نمی‌شود. این مساله خود نشان دهنده این است که باز هم باید خشکسالی را تحمل کنیم و حتی ممکن است وضعیت نسبت به قبل بدتر هم بشود.

آن‌طور که به تازگی رئیس مرکز ملی خشکسالی عنوان کرده، حدود ۸۴ درصد مساحت کشور با درجاتی از خشکسالی مواجه هستند. این مساله خود لزوم اجرای طرح‌‌های مسکوت مانده برای کاهش مصرف آب و هدر رفت آن را نشان می‌دهد، همان‌طور که فرهنگسازی در زمینه اصلاح الگوی مصرف همچنان حلقه گمشده در مصرف آب و مقابله با خشکسالی در ایران است.

از ابتدای مهر امسال که زمان آغاز سال آبی ۹۶-۹۵ نیز محسوب می‌شود، در مجموع ۱۳ میلی‌متر بارش گزارش شده که این میزان در دو ماه اول سال گذشته، ۶۹ میلی‌متر بوده است. بر این اساس، شرکت مدیریت منابع آب ایران با تعریف شاخص‌های مختلف همچون روند بارش استان، حجم ذخیره سدها و میزان روان‌ آب‌های سطحی، موجودی منابع آب استان‌های مختلف کشور را بر اساس دسترسی و تامین آب رتبه‌بندی می‌کند که در این میان، هفت استان کشور از جمله اصفهان، بوشهر، خراسان شمالی، زنجان، قزوین، هرمزگان و یزد با کمبود شدید آبی روبه رو هستند و وضعیت نامناسب‌تری نسبت به سایر استان‌های کشور دارند. از سوی دیگر ۲۱ استان کشور شامل آذربایجان‌شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل، ایلام، تهران، البرز، چهارمحال و بختیاری، خراسان رضوی، خراسان جنوبی، خوزستان، سیستان و بلوچستان، فارس، قم، کردستان، کرمانشاه، کهکیلویه و بویر احمد، گلستان، گیلان، لرستان، مرکزی و همدان نیز با تنش آبی شدید روبه رو هستند. سال گذشته از ابتدای مهر تا پایان آبان‌ فقط سه استان در وضعیت کمبود و هشت استان در وضعیت تنش شدید آب بودند، اما در سال جاری با افزوده شدن ۱۷ استان دیگر به این فهرست، تعداد استان‌های دارای تنش آبی شدید و کمبود آب به ۲۸ استان رسیده است.

خشکسالی بسیار شدید مراکز مهم جمعیتی

رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور ضمن تشریح وضعیت خشکسالی کشور در بازه‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت اظهارکرد: بسیاری از نقاط که به عنوان منابع تامین آب کشور یا به عنوان مراکز مهم جمعیتی از جمله تهران، البرز و خراسان شمالی شناخته می‌شوند با خشکسالی‌های شدید و بسیار شدید مواجه‌ هستند. شاهرخ فاتح ضمن تشریح وضعیت خشکسالی کشور در مقیاس کوتاه‌مدت با اشاره به اینکه بر اساس شاخص SPEI در دوازده ماهه منتهی به آذر در بسیاری از مناطق کشور خشکسالی‌های خفیف تا شدید وجود دارد، اظهار کرد: در بخش‌هایی از استان‌های فارس، اصفهان، چهار محال و بختیاری، یزد، کرمان، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، قم، تهران، البرز، قزوین، مازندران، آذربایجان شرقی و کردستان خشکسالی‌های شدید و در برخی نقاط خشکسالی‌های بسیار شدید دیده می‌شود.

او با بیان اینکه بر اساس این شاخص کوتاه‌مدت، در بخش‌هایی از شمال اردبیل، آذربایجان شرقی و شرق گلستان ترسالی مشاهده می‌شود، افزود: بقیه مناطق کشور در این بازه زمانی ۱۲ ماهه در حالت طبیعی قرار دارند. رئیس مرکز ملی خشکسالی با اشاره به اینکه با نگاه کوتاه ‌مدت حدود ۸۴ درصد مساحت کشور با درجاتی از خشکسالی مواجه هستند، گفت: ۳۳ درصد مساحت کشور خشکسالی خفیف، ۴۱ درصد خشکسالی متوسط، ۱۰ درصد خشکسالی شدید و دو دهم درصد خشکسالی بسیار شدید دارند. تنها یک درصد مساحت کشور در این بازه زمانی در شرایط ترسالی قرار دارد و بقیه مناطق شامل ۱۵ درصد مساحت کشور از شرایط نرمال برخوردار است. فاتح با تاکید بر اینکه تغییرات خشکسالی در بلندمدت بطئی است، به ترسیم وضعیت خشکسالی کشور در مقیاس بلندمدت با تکیه بر شاخص SPEI در هشتاد و چهار ماهه منتهی به آذر امسال ۹۵ پرداخت و گفت: با توجه به این شاخص، بسیاری از مناطق کشور با خشکسالی بلندمدت و انباشته شده مواجه هستند.

بسیاری از نقاطی که به عنوان منابع تامین آب کشور محسوب می‌شوند، یا به عنوان مراکز مهم جمعیتی از جمله تهران، البرز و خراسان شمالی شناخته می‌شوند، با خشکسالی‌های شدید و بسیار شدید مواجه‌ هستند. به گزارش ایسنا، این مقام مسئول در سازمان هواشناسی با اشاره به اینکه ۸۳ درصد مساحت کشور با شاخص بلند مدت با پدیده خشکسالی دست و پنجه نرم می‌‌کنند، افزود: از این میزان ۲۱ درصد خشکسالی خفیف، ۴۰ درصد خشکسالی متوسط، ۱۸ درصد خشکسالی شدید و سه درصد خشکسالی بسیار شدید دارد و در مقابل تنها سه درصد مساحت کشور در شرایط ترسالی قرار دارد و مابقی مساحت کشور که شامل ۱۴ درصد است در شرایط طبیعی به سر می‌برند.

تنش مدیریتی بیش ازتنش آبی

یک کارشناس محیط زیست درباره بحران آب در کشور به «آرمان» می‌گوید: ‌تنش آبی را نمی‌توان از این بعد که سطح بارش‌ها امسال کاهش یافته مورد بررسی قرار داد، بلکه تنش‌های موجود در بحث آب به مدیریت آب مربوط می‌شود. در اصل نوع بهره برداری و رویکرد در مقوله مدیریت آب در کشور ما جای بحث دارد. هومان خاکپور می‌افزاید: در کشور با تغییرات اقلیمی مواجه هستیم. برای مثال در منطقه زاگرس که بیش از ۴۰ درصد از آب‌های کشور را تامین می‌کند نیز دیگر اثری از بارش‌های برف سنگین مشاهده نمی‌شود، بلکه هم اکنون فقط شاهد بارش باران در کشور هستیم. هم اکنون بارش برف به بارش باران تبدیل شده است، اما در مجموع تفاوت چشمگیری در میزان بارش سالانه اتفاق نیفتاده است. یعنی با توجه به میانگین درازمدت شاید۱۰ -۱۵درجه از شدت بارندگی‌های سالانه کاهش یافته است. حتی نسبت به سال‌های گذشته شاید وضعیت بارندگی بهتر نیز شده باشد. به گفته او نوع مدیریت‌های موجود حل تنش آبی را در کشور سخت کرده است. در حیطه محیط زیست تغییرات یا تحت تاثیر بشر است یا کاملا تحت تاثیر طبیعت است. اما با اندیشیدن تمهیدات لازم می‌توان بارش‌های آبی را مدیریت کرده و به این ترتیب منابع را به شکل مطلوب ذخیره کرد و مورد استفاده قرار داد.

به گفته او پوشش گیاهی در کشور به میزان قابل ملاحظه ای از بین رفته است و به این ترتیب با تغییر نوع بارش مواجه هستیم. اما با توجه به شرایط موجود می‌توان تصمیمات مدیریت را بر اساس آن تنظیم کرد. چون با از بین رفتن پوشش گیاهی در هر خطه با اولین بارش شاهد هدر رفت نزولات آسمانی و بروز سیلاب خواهیم بود. از سوی دیگر علاوه بر از بین رفتن آب در کشور فرسایش خاک نیز مشاهده می‌شود. بر اساس آمارها سه تا چهار برابر استانداردهای جهانی در کشور فرسایش خاک رخ می‌دهد. یعنی سالانه در کشور بیش از ۱۵ تا۱۶ تن فرسایش خاک در هر هکتار مشاهده می‌شود. این در حالی است که این رقم بر اساس میانگین‌های جهانی سالانه پنج یا شش تن برآورد شده است. با این تفاسیر ما در کشور آب و خاک را به یکباره از دست می‌دهیم. در اصل برای مدیریت تنش آبی در کشور باید تنش‌های مدیریتی و نوع دیدگاه‌ها در زمینه تخریب پوشش گیاهی مورد توجه و تغییر قرار گیرد. این کارشناس محیط زیست می‌گوید: تاکنون تصمیم گیران در کشور نتوانسته‌اند اشتغال، میزان چرای دام، بهره‌برداری و... را در مناطق مورد ارزیابی قرار داده و به این ترتیب شاهد گسترش آفات در مناطق، قطع درختان، از بین بردن پوشش گیاهی وتشدید تنش آبی هستیم.