پوشش خبري ارتحال آیت‌الله در صداوسیما؛ شوک خبری یا عدم حرفه‌ای‌گری؟
«آیت‌الله اکبر هاشمی‌رفسنجانی به علت ایست قلبی از دنیا رفت». این جمله خبری به‌تنهایی به اندازه‌ای تکان‌دهنده بود که شنونده آن را برای مدتی در شوک قرار دهد. اما آیا چنین خبر فوری می‌تواند تحریریه خبر رسانه‌هایی را که امکان انتشار اخبار به صورت برخط (زنده) دارند (از جمله صداوسیما) نیز تا اندازه‌ای در بهت و شوک قرار دهد که نتوانند به‌درستی و به صورت حرفه‌ای وظیفه اطلاع‌رسانی خود را انجام دهند و مخاطبان تشنه اطلاعات تکمیلی را اقناع کنند؟
احسان بخشنده*: «آیت‌الله اکبر هاشمی‌رفسنجانی به علت ایست قلبی از دنیا رفت». این جمله خبری به‌تنهایی به اندازه‌ای تکان‌دهنده بود که شنونده آن را برای مدتی در شوک قرار دهد. اما آیا چنین خبر فوری می‌تواند تحریریه خبر رسانه‌هایی را که امکان انتشار اخبار به صورت برخط (زنده) دارند (از جمله صداوسیما) نیز تا اندازه‌ای در بهت و شوک قرار دهد که نتوانند به‌درستی و به صورت حرفه‌ای وظیفه اطلاع‌رسانی خود را انجام دهند و مخاطبان تشنه اطلاعات تکمیلی را اقناع کنند؟ در این یادداشت به بررسی حرفه‌ای و آکادمیک عملکرد بخش‌های خبری سیما (از جنبه شکلی و نه محتوایی) در انتشار خبر فوری ارتحال آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی می‌پردازیم.
حدود ساعت ١٩:٣٠ دقیقه یکشنبه، ١٩ دی ١٣٩٥ بود که خبر ارتحال آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی منتشر شد. علاوه بر شبکه خبر، اولین بخش خبری‌ای که طبیعتا بايد خبر این واقعه مهم و هولناک را منتشر می‌کرد، خبر ساعت ٢٠ شبکه چهار سیما بود و پس از آن بخش خبری ٢٠:٣٠ شبکه دو سیما، خبر ٢١ شبکه یک و در نهایت خبر ٢٢:٣٠ شبکه دو. اما با کمال تعجب، بخش خبری ساعت ٢٠ شبکه چهار، نه‌تنها خبری تصویری از آن منتشر نکرد، بلکه حتی به صورت زیرنویس نیز اطلاعی از این واقعه که دارای ارزش‌های خبری شهرت، دربرگیری، تازگی، مجاورت و شگفتی بود، منتشر نکرد.
این در حالی است که رسانه‌های رقیب (سایت‌های خبری داخلی و شبکه‌های اجتماعی) و گاه شبکه‌های «بیگانه» به طور ویژه به پوشش این واقعه مهم خبری پرداختند؛ درحالی‌که مخاطبان رسانه ملی انتظار داشتند در عصر ارتباطات و فناوری اطلاعات و رقابت سنگین برای جذب مخاطبان، جزئیات بیشتری از ارتحال آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در شبکه‌های در دسترس خود کسب کنند، حتی اگر آن شبکه، ویژه‌برنامه‌ای علمی باشد. مگر فرهیختگان عضوی از جامعه نیستند و علاقه‌ای به کسب خبر فوت یکی از عالی‌ترین مقامات خود ندارند؟
در بخش خبری بعدی، خبر ارتحال آیت‌الله طبق انتظار به تیتر اول ٢٠:٣٠ تبدیل شد، اما متأسفانه نحوه پوشش این خبر در حد انتظار نبود؛ چراکه سردبیر محترم به یک ارتباط تلفنی چندثانیه‌ای با معاون وزیر بهداشت اکتفا کرد و به‌سرعت به خبر طولانی بعدی پرداخت. البته در آیتم‌های بعدی دوباره ارتباط تلفنی زنده با آقای حدادعادل برقرار شد، اما همین پراکندگی آیتم‌های خبری نشان از آمادگي‌نداشتن تحریریه ٢٠:٣٠ برای مواجهه با وقایع خبری فوری و زنده داشت؛ ضمن آنکه همان آیتم خبری مربوطه نیز فقط شامل جملات کلیشه‌ای و تنها چند عکس (و نه تصویر ویدئویی) از آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی بود. استفاده‌نکردن از تصویر ویدئویی در بخش‌های خبری ٢١ شبکه یک و ٢٢:٣٠ شبکه دو (و حتی شبکه خبر) نیز مشهود بود. این در حالی است که صداوسیما تنها نهادی است که به آرشیو تصاویر ویدئویی دسترسی کامل و سریع دارد، اما در پوشش این خبر فوری نتوانست، آگاهانه یا ناآگاهانه، از این آرشیو عظیم و غنی (حداقل در ساعات اولیه انتشار خبر) استفاده کند.
مخاطبان انتظار داشتند پس از گذشت یک ساعت و نیم از انتشار خبر فوت آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی، حداقل در بخش خبری ٢١ شاهد انتشار تصاویر ویدئویی آرشیوی بیشتری از آیت‌الله باشند، اما این اتفاق، جز در پخش کوتاه برش‌هایی از سخنان آقای هاشمی‌رفسنجانی در میان دانشجویان درباره علاقه وی به رهبری و عیادت ایشان از مقام معظم رهبری، نیفتاد.
مخاطبان انتظار داشتند این مشکلات در اصلی‌ترین بخش خبری سیما، یعنی خبر ٢١ حل شود، اما با کمال تعجب موارد پیش‌گفته در این بخش خبری نیز تکرار شد. به بیان دیگر، پخش‌نشدن تصاویر ویدئویی آرشیوی، آماده‌نبودن در برقراری ارتباط تلفنی یا تصویری زنده، حضورنیافتن یکی از نزدیکان/ دوستان/ همکاران آیت‌الله یا حتی تحلیلگران سیاسی و کارشناسان صداوسیما در استودیو (به هر دلیلی)، تکرار جملات کلیشه‌ای، استفاده از یک متن خبری واحد برای بخش‌های خبری مختلف و نبود نوآوری در نگارش خبر، اشتباه دستوری در برخی جملات (به‌کاربردن اشتباه زمان فعل) و نبود اطلاع‌رسانی مناسب درباره جزئیات و اخبار تکمیلی (ازجمله حضور مقامات در جماران، اعلام سه روز عزای عمومی و یک روز تعطیلی و...) دوباره در خبر ٢١ و حتی ٢٢:٣٠ با وجود داشتن زمان کافی برای رفع نواقص، اتفاق افتاد. مایه بسی شگفتی و تأسف است که تحریریه خبر ٢١ حتی نتوانست یک ارتباط تلفنی زنده و ساده (چه رسد به ارتباط تصویری زنده و پوشش تصویری زنده جماران) با خبرنگار خود که در جماران مستقر شده بود، برقرار کند؛ چراکه هنگام شروع ارتباط تلفنی، صدای خبرنگار قطع شد! درحالی‌که یکی از شبکه‌های «بیگانه»
به‌طور مستقیم با یکی از شاهدان عینی در جماران با کیفیت عالی صدا ارتباط تلفنی برقرار کرد.
چنین پوشش خبری ضعیفی را پیش از این، درباره دیگر وقایع خبری مهم و فوری ملی و بین‌المللی از سوی بخش‌های خبری سیما شاهد بودیم. شاید دلایل این عملکرد ژورنالیستی ضعیف را بتوان در خودسانسوری، حرفه‌ای‌نبودن کادر تحریریه خبر سیما و ناآشنایی ایشان با اصول حرفه‌ای خبرنگاری تلویزیونی و در یک کلام مدیریت ضعیف جریان و انتشار اخبار خلاصه کرد؛ اصولی که برخی از سایت‌های خبری کشور (از جمله تابناک) و حتی رسانه‌های رقیب صداوسیما در خارج از کشور به خوبی از آن بهره‌برداری کرده‌اند.
اصول حرفه‌ای در تحریریه رسانه‌های خبریِ حرفه‌ای دنیا، حکم می‌کند هنگامی که خبری به این مهمی و با ارزش‌های خبری فراوان (در سطح ملی و بین‌المللی) رخ می‌دهد، حتی در روز یکشنبه - که در اکثر کشورها تعطیل رسمی به حساب می‌آید- برنامه‌های خبری عادی قطع شود و به طور «ویژه» و «استثنایی» آن خبر تا زمانی که تحولات تکمیلی وجود دارد، پوشش داده شود. روالی که در شبکه خبر در ساعات اولیه پس از انتشار خبر به کار گرفته نشد، اما حداقل در یکی از رسانه‌های «معاند» به صورت حرفه‌ای (با هر انگیزه‌ای) مورد استفاده قرار گرفت.
به نقل از روزنامه «شرق»، جالب است بدانید که حتی ایستگاه قطار شهری در زوریخ آلمان هم در تابلو اعلانات خود خبر درگذشت رئیس‌جمهور پیشین ایران را منتشر کرد.
البته پوشش خبری ارتحال آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در صداوسیما دارای نقاط قوتی نیز بود: از جمله استفاده از زیرنویس در تمامی شبکه‌های سیما، استفاده از نوار مشکی به نشانه عزا در گوشه سمت چپ بالای تصویر، دعوت از دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام در بخش گفت‌وگوی ویژه خبری و مقامات دیگر در شبکه خبر، استفاده از پوشش مشکی از سوی مجریان خبر سیما، تلاش برای برقراری ارتباط تلفنی زنده با خبرنگار اعزامی و حضور رئیس سازمان صداوسیما در جماران.
در این مجال کوتاه، به‌هرحال، جای آن نیست که به موارد مهم دیگر دراین‌خصوص از جمله راهکار‌ها و پیشنهادات عملی و علمی و نیز بررسی عملکرد و محتوای شبکه خبر و بخش‌های خبری صدا اشاره شود، اما به نظر می‌رسد زمان آن فرا رسیده باشد که مخاطبان، به‌عنوان مالکان و بهره‌برداران واقعی رسانه ملی، شاهد یک خانه‌تکانی گسترده در سطوح عالی مدیریت، آموزش و سیاست‌گذاری خبری صداوسیما باشند (چراکه به نظر نمی‌رسد واحد مرکزی خبر و شبکه خبر کمبودی از لحاظ امکانات فناوری، لجستیکی و تجهیزات نوین خبررسانی داشته باشند).
پ
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان
اپلیکیشن برترین ها
را نصب کنید.
نظر کاربران
یعنی اعلام نکردن اینقدر مهمه؟چرا جو را خراب میکنید بخدا بیایید بقول آقای روحانی بجای دیوار پل بسازیم
شما از طرز برداشتتان معلوم است که در این زمینه حرفه ای نیستید وگرنه این تحلیلی بچگانه است و یا شاید عامدانه. چرا در این شرائط حساس به موضوعات تفرقه افکن میپردازید این نهایت خوشبینی است که فرض کنیم شما از روی ناشیگری این مطالب را مطرح میکنید. دست بردارید از این همه نفاق!
انتظار بیشتری از این صدا و سیما نیست
مرد
درگذشت
فوت کرد
به ملکوت اعلی پیوست
رحلت فرمودند
ثانیه ب ثانیه
لطفا به قطع صدا در طول پخش مراسم تشببع و تدفین هم اشاره کنید.دیروز ملت بصیر ایران از خجالت صدا و سیما در آمدند !!!
بابا جمع کنید این چرندیات رو. ما الان سه چهار روزه هر شبکه ای میزنیم آقای رفسنجانی رو نشون میده. چرا بحث ها رو پیچیده می کنید. به جای این حرف ها یه نگاهی به عملکرد ایشون در ده سال اخیر بندازید بد نیست ..
ماکه خیلی وقت به شبکه خبر هم کاری نداریم خداپدراخبار داغ رو بیامرزه اون که نبود دیگه واویلا
سلام،نویسنده محترم واقعا گل گفتی ،حرف دل ما رو زدی ،خداعمرت بده
سلام به خبرنگاران ومجریان خوب رسانه ملی به شایستگی رحلت پیامبر رسان انقلاب را پوشش دادند و اشک از گونهایشان میریخت وشریک ناراحتی ان خانمی هستم که در فوت پدرش هم موقع خبر اشک ماتم ریخت
سلام،بخدا میدونم که اگر بخواهم نظرم را اعلام کنم غیر قابل چاپ هست ،فقط میتوانم بگم متاسفم ،خدا عوضشون بده انشاالله .
در کنار تمام این مسائلی که به درستی اشاره شد، به نظر من جالب ترین حرکت رو مهدی هاشمی انجام داد که به رئیس صدا و سیما اجازه نداد زیر تابوت پدرش رو بگیره !
خیلی حرکت درست و بجایی بود و صدا و سیما باید بدونه این فقط گوشه ای از سطح بسیار پایین احترامی هست که بین مردم ایران داره...
اگر نخوایم بگیم هیچ احترامی بین مردم نداره که دور از ذهن هم نیست که همینطوره باشه !!!