آقای ظریف چیزی بگو و سکوت نکن!

حسین علوی در وطن امروز نوشت: فروردین‌ماه سال ۹۴ چند روز پس از آنکه مذاکرات لوزان به پایان رسیده و ابهامات زیادی درباره دیکته شدن«فکت‌شیت» آمریکایی به تیم مذاکره‌کننده ایرانی مطرح شده بود، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه به تلویزیون آمد تا توضیحاتی درباره این مذاکرات بدهد. در مقطعی از همان برنامه زنده تلویزیونی، خبرنگار از ظریف پرسید آیا او به آمریکایی‌ها اعتماد دارد و آیا اصولا آمریکایی‌ها قابل اعتماد هستند یا خیر؟ ظریف نیز در پاسخ به این سوال خبرنگار درنگ نکرد و بلافاصله گفت: «خیر، اصلا قابل اعتماد نیستند!»

این اظهارنظر درست و منطقی وزیر امور خارجه در آن مقطع از مذاکرات باعث شد تا دلسوزان نسبت به هوشیاری او در مذاکرات هسته‌ای مقداری امیدوار شوند. از سوی دیگر تاکید مذاکره‌کننده ارشد ایران در مذاکرات هسته‌ای بر غیرقابل‌اعتماد بودن آمریکایی‌ها، در شفافیت اصل رابطه و مذاکره با آمریکا و انسجام افکار عمومی نسبت به مقوله آمریکا بسیار اثرگذار و مفید بود.

مقامات عالی نظام نیز بارها اعلام کردند مذاکرات هسته‌ای یک تجربه ارزشمند درباره ماهیت نظام سلطه برای مردم ایران به وجود آورده است. و این تجربه شناخت ماهیت حکومت آمریکا قطعا می‌توانست در ایجاد یک روحیه همبستگی ملی و اجماع بر اقدام ملی برای حل موانع و مشکلات معیشتی اثرگذار باشد. از همین رو آنچه ظریف درباره اعتماد به آمریکا گفت بسیار موثر بود. با این حال متاسفانه جریان غربگرا در ایران در ادامه مذاکرات هسته‌ای، برخلاف مواضع وزیر امور خارجه تلاش گسترده‌ای کرد تا آمریکا و شخص اوباما به عنوان یک ناجی و دوست در افکار عمومی القا شود. دستورالعمل بزک کردن اوباما در رسانه‌های اصلاح‌طلب و حامی دولت نیز اجرا شد. اقدامی که اکنون مایه سرافکندگی این جریانات شده و توجیهی برای سرپوش گذاشتن بر آن نیز ندارند.

البته به مرور و پس از گذشت چند ماه از اجرای برجام توسط طرف مقابل، سنگ‌اندازی‌ها و بدعهدی‌ها آشکار و ملموس‌تر شد و در نهایت با تمدید تحریم‌های ISA که اکنون به قانون رسمی ایالات متحده تبدیل شده، نقض فاحش و تعمدی برجام توسط آمریکایی‌ها اثبات و بدعهدی آنها واضح و فاحش شد.

اگرچه در ایران همه در انتظار اجرای تعهدات برجام بودند اما همانگونه که نظام تدبیر کرده بود در صورت بدعهدی طرف مقابل نیز باید عوامل ماموریت مذاکرات هسته‌ای در راستای ارتقای دانش عمومی نسبت به تجربه برجام اقدام می‌کردند. بر همین اساس پس از تمدید تحریم‌های ISA انتظار بود حسن روحانی و تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای صراحتا غیرقابل اعتماد بودن آمریکایی‌ها و بدعهدی آنها را تبیین کنند. با این وجود اما متاسفانه آنگونه که باید این اقدام صورت نگرفت و واکنش‌ها بسیار خفیف و دور از انتظار بود.

یک روز پس از تصویب ۱۰۰ درصدی تمدید تحریم‌های ISA در سنا، در حالی که مردم در ایران منتظر واکنش قاطعانه دولت و وزیر امور خارجه به این اقدام بودند، محمدجواد ظریف در هند واکنشی بسیار کم‌رمق به این بدعهدی نشان داد. آمریکایی‌ها در آستانه نقض فاحش برجام بودند و در صورت قانون شدن آن، بخش ویژه‌ای از تحریم‌های نفتی ایران دوباره اعمال می‌شد اما محمدجواد ظریف در واکنش به این اقدام گفت: این کاری که در سنا انجام شد در صورتی که به امضای رئیس‌جمهور آمریکا هم برسد، اثر اجرایی ندارد و از نظر جامعه بین‌المللی بی‌اعتباری دولت آمریکا را نشان می‌دهد که برخلاف تعهدات خود عمل می‌کند.

از سوی دیگر برخی اعضای تیم مذاکره‌کننده توپ را در زمین اوباما انداختند و رسانه‌های حامی دولت نیز دائما این خط رسانه‌ای را دنبال می‌کردند که باراک اوباما این تحریم‌ها را وتو خواهد کرد یا بخش‌های نقض‌کننده برجام را از اجرا استثنا می‌کند. با این حال اوباما در مهلت قانونی از اختیارات خود برای وتوی این مصوبه استفاده نکرد و در مقابل آن سکوت کرد تا این مصوبه رویه قانونی خود را طی کرده و اکنون به قانون تبدیل شود. البته ظریف یک روز قبل از این پایان مهلت اوباما و در شرایطی که انتظار این بود با مواضع تند و صریح نسبت به عواقب این اقدام اوباما هشدار دهد، باز هم اظهارنظری کم‌رمق مطرح کرد و گفت: همان‌طور که رئیس‌جمهور عنوان کرده است، ما از گذشته اعلام کردیم که تمدید این تحریم‌ها مغایر برجام است و باعث خواهد شد ایران از روش‌های قانونی که در برجام دیده شده و اقدامات دیگری که رئیس‌جمهور امروز دستور داده‌اند، استفاده کند.

این مواضع وزیر امور خارجه دور از انتظار بود و نشان داد تیم مذاکره‌کننده ایرانی گویا در بهت و ناباوری به سر می‌برد. غیر از ظریف، عباس عراقچی که به طور کلی از نظرها غایب شده است. دستور روحانی به ظریف و صالحی در واکنش به اقدام اوباما هم با آنچه آمریکایی‌ها انجام دادند متوازن نبود.

این بهت و ناباوری البته کمی بعد رمزگشایی و مشخص شد رفتار ظریف، عراقچی و روحانی به دلیل کدام ماجرا بوده است؟

قول آن بابا!

۲۹ آذر ماه جلسه کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی با حضور ظریف و معاونانش برگزار شد. فردای آن جلسه، سیدحسین نقوی‌حسینی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی یک روایت رسمی از محتوای این جلسه ارائه کرد. با این حال اما محتوای جلسه آنگونه که نقوی‌حسینی روایت کرد، نبود. جواد کریمی‌قدوسی، نماینده مردم مشهد در مجلس شورای اسلامی و عضو کمیسیون امنیت ملی روز چهارشنبه اول دی برخی رئوس اظهارات ظریف در جلسه ۲۹ آذر کمیسیون امنیت ملی را در اختیار خبرنگاران قرار داد.

بر این اساس ظریف درکمیسیون امنیت ملی گفته بود: «در این بحث‌هایی که همکاران ما با هیات آمریکایی داشتند، همکاران ما به هیات آمریکایی گفتند تمدید آیسا خلاف برجام است، چون می‌شود تحریم جدید؛ هیات آمریکایی هم مخالفت کرد. یعنی خانم شرمن گفت تمدید آیسا خلاف برجام نیست. همکاران سختگیری کردند تا رسید به جلسه من و آقای کری. در جلسه من هم اصرار کردم اگر کنگره آیسا را تصویب کند خلاف برجام است. آقای کری هم گفت من با حرف فلانی موافقم. خانم شرمن گفت من با این نظر مخالفم. آقای کری استدلال کرد. گفت من نظر فلانی را قبول دارم. خانم شرمن گفت خب! رئیس این است و مجبوریم بپذیریم. این شد مبنای تمدید آیسا (در متن نیامد). می‌خواستیم در متن بیاید. توافق کردیم در متن بیاید ولی آنها استدلال کردند اگر در متن بیاید کنگره مخالفت می‌کند.

بر اساس توافقی که با آقای کری کردیم و من الان دارم عرض می‌کنم بیرون نمی‌گویم ولی خدمت شما می‌گویم من اشتباه کردم. بر اساس یک توافقی که کردیم ما استراتژی خودمان را کنار گذاشتیم و بر مبنای آن توافق آمدیم آن را اعلام کردیم که تبدیل شد به موضع جمهوری اسلامی. من این را می‌پذیرم؛ من اشتباه کردم. عرض کنم به خدمت‌تان ولی ما این‌کار را کردیم، گفتم در طول اجرای برجام هر دفعه ما می‌گفتیم اعضای تیم آمریکایی محکم می‌گفتند این مخالف برجام نیست. می‌کشاندیم به آقای کری. آقای کری و آقای مونیز می‌گفتند ما روش‌هایی داریم در کنگره و در سنا که مانع می‌شویم از تصویب در سنا. وزیر امور خارجه تصریح کرد: این قضیه ماوقع واقعی بحث تمدید تحریم‌هاست یعنی براساس صحبتی که با آقای کری کردیم و قولی که آقای کری داد ما آمدیم یک موضع علنی گرفتیم؛ من اشتباه کردم. ما نباید براساس حرف این بابا (کری) [عمل] می‌کردیم. ما باید براساس همان استراتژی‌ای که تعیین کرده بودیم که باید کنگره را حذف می‌کردیم در ۸ سال اول، براساس آن عمل می‌کردیم».

این اظهارات جواد ظریف نشان داد چرا آنها در ماجرای تمدید تحریم‌های ISA شوکه شده بودند. ظریف که فروردین ماه ۹۴ و پس از مذاکرات لوزان صراحتا گفته بود به آمریکایی‌ها اعتماد ندارد، به قول جان کری مبنی بر جلوگیری از تمدید تحریم‌های ISA اعتماد کرد.

با این حال اما اعتراف ظریف به اشتباهش در اعتماد به آمریکایی‌ها باز هم یک اقدام مثبت و حائز اهمیت بود. وزیر امور خارجه در کمیسیون امنیت ملی رسما اعلام کرد اعتماد به آمریکایی‌ها اشتباه بوده است. این اعتراف ظریف در راستای ارتقای سطح دانش سیاسی مردم ایران نسبت به آمریکایی‌ها بسیار موثر است و انتظار از وزیر امور خارجه این بوده و هست که آن را در افکار عمومی و به صورت علنی نیز اعلام می‌کرد.

قطعا اجر مذاکره‌کنندگان نزد افکار عمومی محفوظ بوده و هست و قاعدتا اعترافات آنها به اشتباهات‌شان در مذاکرات نیز برای مردم قابل درک خواهد بود. بر همین اساس، انتظار از وزیر امور خارجه دولت جمهوری اسلامی ایران این بود که اشتباه در اعتماد به آمریکایی‌ها را به صورت رسمی و علنی با مردم در میان می گذاشت تا جامعه نسبت به این مقوله به بلوغ برسد و فرصت از سوءاستفاده‌کنندگان و غربگرایان داخلی گرفته شود. با این حال اما متاسفانه سخنگوی وزارت امور خارجه ابتدا این موضوع را تکذیب کرد و پس از آن نیز هر بار به بهانه‌ای دنبال رفو کردن ماجرای اظهارات ظریف در کمیسیون امنیت ملی است.

ظریف نیز با وجود گذشت 2 هفته پس از آن ماجرا ساکت است و درباره اظهاراتش در کمیسیون امنیت ملی حرفی نمی‌زند. این رفتار جواد ظریف از یک سو هم خلاف امنیت ملی است و از دیگر سو یک رفتار غیر اخلاقی و توهین به افکار عمومی است.

این رفتار خلاف امنیت ملی است، چرا که به نوعی گویی در حال سرپوش گذاشتن به اصل «غیرقابل اعتماد بودن آمریکایی‌ها» است. اظهارات علنی ظریف مبنی بر اشتباهش در اعتماد به قول آمریکایی‌ها اساسا چه ارتباطی به مذاکرات آتی هسته‌ای که قاعدتا بسیار محدود و مختصر خواهد بود، دارد؟ یعنی اظهارنظر علنی ظریف مبنی بر غیرقابل اعتماد بودن آمریکایی‌ها هیچ ضربه و لطمه‌ای به مذاکرات وارد نمی‌کند کما اینکه ممکن است به تقویت موضع تیم ایرانی نیز کمک کند. با این حال اما وزیر امور خارجه- براساس نظر خود یا فشار و مطالبه دیگران- از بیان این واقعیت که آمریکایی‌ها زیر قول‌شان می‌زنند و غیرقابل اعتمادند ابا دارد! با توجه به رفتار آمریکایی‌ها در نقض برجام، این خلاف امنیت ملی است.

از سوی دیگر این اقدام ظریف یک رفتار غیراخلاقی است، چرا که مغایر اصل شفاف‌سازی و اعتماد به مردم است. پنهان‌کاری برای دستگاه دیپلماسی شایسته نیست بویژه در موضوع مذاکرات هسته‌ای که به یک موضوع ملی تبدیل شده بود، باید به افکار عمومی احترام گذاشته می‌شد. این پنهان‌کاری با رفتار زشت دستگاه دیپماسی در تکذیب و انکار اظهارات ظریف در کمیسیون امنیت ملی نیز همراه شد. تکذیبیه‌های دروغین سخنگوی وزارت امور خارجه و پس از آن توجیهات مکرر می‌تواند به عنوان تلاشی برای اغفال مردم در ماجرای بدعهدی آمریکایی‌ها ارزیابی شود.

بر همین اساس به نظر می‌رسد رفتار ظریف و سکوت او در این ماجرا به هیچ عنوان شایسته نبوده و خلاف تکالیف و وظایف او در دستگاه دیپلماسی بوده است. البته هنوز هم دیر نشده و وزیر امور خارجه می‌تواند در این بزنگاه تاریخی، رسالت تاریخی خود را ادا کند و آنچه در کمیسیون امنیت ملی گفته را به صورت علنی با مردم خود در میان بگذارد.