انتشار «دوزخ» با ترجمه سمندريان

روزنامه اعتماد - ندا آل طیب: ما انسان‌ها مثل اسب‌هاي چرخ و فلك هستيم كه بدون اينكه به هم برسيم، يكديگر را دنبال مي‌كنيم.

اين يكي از كليدي‌ترين و شايد موضوع اصلي نمايشنامه «دوزخ» نوشته ژان پل سارتر است كه به تازگي با ترجمه زنده‌ياد حميد سمندريان منتشر شده است.

بيش از چهار سال از درگذشت حميد سمندريان مي‌گذرد و حدود دو هفته پيش ترجمه جديدي از اين هنرمند و مترجم تئاتر در قفسه كتابفروشي‌ها قرار گرفت. حميد سمندريان، هنرمند و استاد تئاتر در كنار فعاليت‌هاي اجرايي‌اش، هميشه مشغول ترجمه نمايشنامه هم بود. البته او كه شوق اجراي نمايشنامه‌هاي تازه را داشت، اين آثار را براي اجراي صحنه‌اي ترجمه مي‌كرد و خيلي در قيد و بند انتشارشان نبود اما افسانه ماهيان يكي از شاگردان او هميشه به استادش اصرار مي‌كرد تا ترجمه‌هايش را منتشر كند. حالا بيش از چهار سال از درگذشت سمندريان مي‌گذرد و ماهيان كه امتياز چاپ و نشر آثار او را دارد، در اين مدت تعدادي از اين نمايشنامه‌ها را منتشر كرده است. حدود دو هفته پيش هم نمايشنامه «دوزخ» نوشته ژان پل سارتر از سوي نشر «قطره» منتشر شده است.

همان نمايشنامه‌اي كه سمندريان در بدو ورودش از آلمان به ايران، آن را به صحنه برد و بازيگراني چون جميله شيخي، ركن‌الدين خسروي، فخري خوروش و... در آن ايفاي نقش كردند و از اين جهت، اين نمايشنامه اثري ويژه به شمار مي‌آيد. «دوزخ» يكي از فلسفي‌ترين آثار ژان پل سارتر، فيلسوف و نويسنده فرانسوي است كه قبل‌تر توسط مصطفي فرزانه ترجمه شده بود اما سمندريان كه هدفش اجراي نمايشنامه بود، ضمن احترام به آن ترجمه، بهتر ديد تا خودش آن را بار ديگر ترجمه كند.

«دوزخ» درباره رابطه انسان‌ها با يكديگر و بهشت و جهنمي است كه در همين دنيا خلق مي‌شود. سه نفر با راهنمايي يك پيشخدمت وارد اتاقي مجلل مي‌شوند و پيشخدمت توضيح مي‌دهد كه آنها مرده‌اند و به آنان مي‌گويد كه وارد جهنم شده‌اند. آنها شگفت‌زده مي‌شوند چون تصورشان از جهنم، آتش و سيخ داغ بوده است و حالا با اتاقي مجلل رو‌به‌رو شده‌اند اما خيلي زود به جان هم مي‌افتند و در واقع خودشان هستند كه جهنم را براي يكديگر مي‌سازند؛ جهنمي كه به نابودي آنها مي‌انجامد. حميد سمندريان كه به سبب تحصيلش در آلمان به زبان آلماني تسلط داشت، بسياري از متون نمايشي را از آلماني به فارسي ترجمه مي‌كرد.

اما به گفته ماهيان، او هرگز در انديشه چاپ و نشر اين آثار نبود به همين دليل چندان هم به رسم الخط آن توجهي نداشت اما بعد از درگذشتش، ماهيان دستي بر اين ترجمه‌ها كشيد و آنها را ويرايش كرد و با انتشارات «قطره» قراردادي بست تا اين آثار را منتشر كند. ماهيان به جز اين، نمايشنامه «لئوكاديا» نوشته ژان آنوي را نيز براي دريافت مجوز انتشار به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي سپرده است اما او نيز مانند بسياري ديگر از كساني كه درگير چاپ كتاب هستند، از برخي مميزي‌هاي سليقه‌اي دل‌چركين است: «متاسفانه هميشه سانسور هست و من هرچند علاقه‌مندم ترجمه‌هاي استاد سمندريان منتشر شوند اما راضي نيستم به هر قيمتي اين اتفاق بيفتد.

مثلا نمايشنامه «بازي استريندبرگ» سه سال است براي دريافت مجوز تجديد چاپ در وزارت ارشاد معطل مانده است و هنوز بر سر مميزي‌هاي آن به توافق نرسيده‌ايم چون خود من با در نظر گرفتن وضعيت كشورمان برخي از موارد را لحاظ كرده‌ام اما برخي سانسورها برخاسته از سليقه‌ يا كم دانشي برخي از افراد است و نمايشنامه «بازي استريندبرگ» كه پيش از اين اجرا و منتشر شده است، ديگر جايي براي سانسور بيشتر ندارد. به همين دليل هنوز تكليف تجديدچاپ آن مشخص نشده است. » حميد سمندريان با ترجمه و اجراي نمايشنامه‌هايي مانند «ملاقات با بانوي سالخورده»، « غروب روزهاي آخر پاييز»، «پنچري»، « بازي استريندبرگ»، «فردريش رومولوس كبير»، «ازدواج آقاي مي‌سي‌سي‌پي»، «آندورا»، «خشم شديد فيليپ هوتس»، «لئوكاديا» و... نمايشنامه‌نويساني مانند فردريش دورنمات، ماكس فريش، ژان آنوي و... را به تئاتر ايران معرفي كرد.