خويشتنداري استراتژيك تزار روس‌ها

سارا معصومی در اعتماد نوشت: تكه‌تكه‌هاي پازل كنار هم چيده شده بود. ترور آندري كارلوف، سفير روسيه در تركيه بايد به يكي از آخرين قطعه‌هاي باقي مانده اين پازل تبديل مي‌شد. رگبار گلوله كه آغاز شد نخستين گمانه‌زني‌ها بر اغماي رابطه تركيه و روسيه استوار بود. ضارب فرياد كشيد سوريه را فراموش نكنيد. شعاري كه كرملين پس از جلسه امنيتي فوق‌العاده ولاديمير پوتين با وزير امور خارجه و مسوول امنيتي دولتش آن را به «مبارزه با تروريسم را فراموش نكنيد»، بدل كرد.

تيم تحقيقاتي از مسكو راهي آنكارا شد تا مشخص شود كه آيا ترور سفير كار يك مخالف معمولي و بي‌پشتوانه دولت بشار اسد بوده است يا دست جرياني تروريستي يا شايد هم بازيگري سياسي در پشت پرده پنهان است. نخستين موضع‌گيري‌هاي كرملين حتي در ثانيه‌هايي كه جهان در شوك از اين ديپلمات‌كشي بود هم رنگ و بوي ذكاوت را داشت. كرملين از همان لحظات فاصله خود را با تصميم‌گيري‌هاي هيجاني حفظ و اعلام كرد كه كار، كار تندروها بوده است. تركيه و روسيه هرچند هركدام ٥ سال و نيم است كه در پرونده سوريه دو مسير جداگانه را طي مي‌كنند اما پس از ترور سفير روسيه در آنكارا هر دو به صراحت اعلام كردند كه اجازه نمي‌دهند اين اتفاق بر تلاش نوپاي آنها براي ترميم رابطه دوجانبه تاثير بگذارد. ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه ساعاتي پس از اين اتفاق از تلويزيون ملي روسيه با مردم كشورش سخن گفت. تزار روس‌ها اعلام كرد كه اين اقدام بدون شك براي تحت تاثيرقراردادن عادي‌سازي رابطه دوجانبه تركيه و روسيه و پروسه صلح در سوريه انجام شده بود. پوتين با لحني آكنده به حس انتقام‌گيري گفت: ما بايد بدانيم چه كساني هدايت‌كننده دست‌هاي اين قاتل بودند.

ترور سفير روسيه در تركيه نخستين مورد از اين دست در نود سال گذشته بود. مقام‌هاي تركيه نيز در تماس‌هاي دايمي با همتاهاي روس خود وعده دادند كه تحقيقات را تا آخرين مرحله براي مشخص شدن عاملان اين حادثه پيش خواهند برد و عاملان را به پاي ميز محاكمه خواهند كشاند. همزمان ولاديمير پوتين دستور تشديد تدابير امنيتي در تمام سفارتخانه‌هاي اين كشور در سرتاسر جهان را صادر كرد. رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه نيز در پيامي ويديويي كه از شبكه‌هاي دولتي تركيه پخش شد، اعلام كرد كه اين حمله تلاشي براي تحت تاثير قرار دادن رابطه تركيه با روسيه بوده است. رابطه‌اي كه از ٥ سال و نيم پيش تا حد بسياري در كش و قوس تاثيرپذيري از مساله سوريه بوده است. با اين وجود گويا اين حادثه در ساعات اوليه منجر به تاثيرگذاري عيان و هويدايي بر رابطه دوجانبه دو كشور نشده است و آنكارا و مسكو تلاش كردند اختلاف‌ها و دعواها را پشت پرده پيش ببرند.

اردوغان درباره اين گفت‌وگوهاي پشت پرده تنها به گفتن اين مساله اكتفا كرد كه وي و پوتين بر لزوم افزايش همكاري‌هاي دوجانبه براي مبارزه با تروريسم تاكيد كرده‌اند. «رجب طيب اردوغان» همچنين روز سه‌شنبه در مراسم افتتاح تونل ٣/١ ميليارد دلاري و زيرآبي «اوراسيا» در استانبول كه بخش آسيايي و اروپايي اين شهر را بهم متصل مي‌كند، گفت: قتل سفير روسيه با هدف فتنه‌انگيزي در روابط روسيه و تركيه بوده اما نمي‌تواند آسيبي به آن بزند. آندري كارلوف فردي دوست داشتني، گرم و صميمي بود كه قتل او را از طرف خود و مردم تركيه به تمام روسيه تسليت مي‌گويم. تيمي از تركيه و روسيه به صورت فشرده درباره اين حادثه و افراد مسوول آن تحقيق خواهند كرد. «بينالي ايلديريم»، نخست‌وزير تركيه نيز طي سخنراني در همين مراسم، تاكيد كرد: قتل كارلوف، يك فتنه‌انگيزي شرم‌آور است كه با هدف تخريب روابط دوجانبه ميان تركيه و روسيه بوده است. روسيه كه يك سال پيش در چنين روزهايي با ماجراي ساقط شدن جنگنده‌اش توسط تركيه روبه‌رو شده بود اين‌بارعنان پيگيري پرونده را از همان ساعات ابتدايي در دست گرفت و تيمي ١٨ نفره از خبره‌ترين كارشناسان امنيتي و مبارزه با ترور اين كشور با هواپيماي اختصاصي راهي آنكارا شدند.

اين هواپيما، جسد سفير را به همراه اعضاي خانواده او براي برگزاري مراسم تشييع به مسكو بازمي‌گرداند. ترور سفير روسيه به بهانه ماجراي حلب در روزهايي اتفاق افتاد كه مسكو با سياست‌ورزي جديد خود در معادلات منطقه‌اي توانسته است تا حدودي در مواضع تركيه با توجه به شرايط منطقه‌اي تغييراتي را ايجاد كند. تغييراتي كه شايد پس از اين اتفاق شاهد گسترده‌تر شدن دامنه آن نيز باشيم و شايد اين تحليل اوليه دور از واقعيت نباشد كه احتمالا تركيه از اين پس به جبران اتفاق بي‌سابقه‌اي كه در خاك اين كشور براي يك سفير خارجي رخ داد در پرونده سوريه از برخي مواضع عقب‌نشيني كرده و در برخي مواضع هم با روسيه همگام‌تر شود. تركيه از ماه آگوست رسما ورود نظامي خود به سوريه را كليد زده است اما اين ورود تا به امروز گروه‌هاي كردي و شبه‌نظاميان داعش را هدف قرار داده بود. رويترز در اين خصوص نوشت: ترور يك سفير آن هم سفير كشوري در حد و اندازه روسيه، مي‌تواند به تشديد تنش در منطقه و حتي كشيده شدن دامن آن به خارج از منطقه هم منتهي شود. برخي از منابع امنيتي مي‌گويند كه تدابير امنيتي لحاظ شده در محل حادثه بسيار ناچيز بوده است و هيچ گونه دستگاه بازرسي در ورودي نمايشگاه وجود نداشته است. ترور سفير روسيه در تركيه در روزهايي اتفاق افتاد كه اين كشور هنوز از شوك اتفاق‌هاي پساكودتا بيرون نيامده است.

وضعيت فوق‌العاده در اين كشور همچنان در وضعيت تمديد قرار دارد و اين در حالي است كه موج دستگيري شهروندان، روند خلع خدمت كارمندان نهادهاي متفاوت دولتي، دستگيري خبرنگاران و توقيف كردن رسانه‌هاي متعدد در تركيه همچنان ادامه دارد. فارن پاليسي در تحليلي اوليه نوشته است كه احتمالا ترور سفير يك كشور عاليرتبه در تركيه مي‌تواند به بهانه‌اي تازه براي افزايش تدابير امنيتي در اين كشور منتهي شود. اين در حالي است كه تركيه از نيمه جولاي نيز اين فضاي امنيتي را تحمل كرده اما در نتيجه اين فضاي امنيتي از تعداد حملات تروريستي كاسته نشده و هر روز تركيه به كشوري كه چندان امن نيست بيشتر از گذشته نزديك شده است.

تداوم اين وضعيت مي‌تواند كاسه صبر ترك‌ها را لبريز كند و عملا به خيزش‌هاي مردمي در اين كشور منتهي شود. فارن پاليسي در ادامه تحليل خود نوشته است كه احتمالا بر حجم فشارهاي دولت مركزي روسيه بر منطقه چچن نيز افزوده خواهد شد.