چرا «ویلای نمازی» مهم است؟

شرق نوشت: معاون شهرسازی شهرداری تهران از منتفی‌شدن ساخت ساختمانی ٢٠طبقه به جای ویلای نمازی خبر داد. این یعنی کمی تا قسمتی خطر تخریب از بیخ گوش این ساختمان که یکی از معروف‌ترین آثار جیو پونتی معمار شناخته‌شده ایتالیایی است، گذشت.

هفته گذشته بود که خبر آمد این ویلا قرار است برای ساخت یک هتل تخریب شود، خبری که واکنش‌های مخالف گسترده‌ای را از داخل تا خارج از ایران به دنبال داشت. پژمان پشمچی‌زاده، معاون شهرسازی شهرداری تهران، روز گذشته اعلام کرد براساس طرح تفصیلی ساخت ساختمانی ٢٠طبقه در منطقه‌ای که ویلای نمازی در آن واقع شده، ممنوع است. او در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به خبر خروج ویلای نمازی از ثبت آثار ملی و صدور مجوز ٢٠طبقه‌ برای آن با بیان اینکه مجوز صادرشده در کمیسیون ماده پنج در سال ٩١ با ابلاغ طرح تفصیلی جدید از نظر قانونی دیگر ملاک عمل نیست و مالک فعلا پروانه فعالی برای تخریب و نوسازی در این زمین ندارد، گفت: با رأی نهایی مرجع قضائی عطف به تصمیمات پیشین سازمان میراث فرهنگی که این اثر را از شمول آثار ثبت‌‌شده ملی خارج کرده، این امکان را برای مالک فراهم می‌کند که درخواست مجوز جدیدی براساس پهنه‌بندی طرح تفصیلی برای تخریب و نوسازی ارائه دهد. وی افزود: البته شهرداری تهران فعلا در برابر صدور مجوز مقاومت می‌کند تا شاید سازمان میراث فرهنگی از این فرصت استفاده و برای ثبت اضطراری این بنای تاریخی مجدد اقدام کند. البته با شرایط فعلی حق درخواست پروانه برای مالک محفوظ است و در صورت درخواست مالک برای این موضوع براساس ضوابط طرح تفصیلی جدید و پهنه این زمین، تصمیم‌گیری خواهد شد؛ به این ترتیب قطعا بارگذاری بلندمرتبه روی این زمین منتفی بوده؛ اما احتمال تخریب آن باقی است. این نکته‌اي است که معاون شهرسازی شهرداری تهران گوشزد کرده است؛ یعنی اگرچه امکان ساخت هتل ٢٠طبقه در محل این ساختمان ممکن نیست اما همچنان خطر تخریب بالای سر آن است. چراکه مالک می‌تواند برای یک کاربری دیگر این بنا را به دست بیل‌ها و لودرها بسپارد تا به چشم‌برهم‌زدنی آن را ویران کنند.

درخواست از شهردار

در همین شرایط محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، از شهردار تهران خواست از تخریب «ویلای نمازی» جلوگیری کند. طالبیان در نامه‌ای که خطاب به محمدباقر قالیباف، شهردار تهران، نوشته است، از او درخواست کرد «در اسرع وقت نسبت به جلوگیری از تخریب بنای تاریخی «ویلای نمازی» و احیانا خرید ملک، اوامر مؤکد صادر و اقدام عاجل انجام شود». در این نامه، آمده است: «همان‌گونه که مستحضرید ملک و ساختمان معروف به «ویلای نمازی» به پلاک ثبتی «١٢٢١/١٢١٨/١» که متأسفانه با وجود تلاش‌های مختلف حقوقی در سالیان گذشته از ثبت خارج شده است، به لحاظ میراث و ثروت تاریخی - فرهنگی شهر تهران از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است، اینک مجددا در شُرف تخریب و نابودی قرار گرفته است، از آنجایی که رجاي واثق - امید و آرزوداشتن- دارد، جناب‌عالی به این‌گونه موارد توجه خاصی دارید و در مواردی به همت حضرت‌عالی ابنیه تاریخی مهمی از ورطه نابودی نجات یافته است، خواهشمند است دستور دهید تا در اسرع وقت نسبت به جلوگیری از تخریب بنای تاریخی «ویلای نمازی» و احیانا خرید ملک اوامر مؤکد صادر و اقدام عاجل مبذول فرمایند». بااین‌حال اما پشمچی‌زاده، معاون شهرسازی شهرداری تهران در پاسخ به این سؤال ایسنا که چرا در سال ٩١ کمیسیون ماده پنج جواز تغییر کاربری را صادر کرده و به تخریب این بنا رسمیت داده است؟ گفت: «از نظر اصولی این تصمیم اشتباه بود؛ اما قانون وظایف را در شهر تقسیم و تفویض اختیار کرده است. درباره آثار ارزشمند و تاریخی هم قانون‌گذار تعیین تکلیف کرده است. مرجع قانونی تعیین ساختمان‌های باارزش و تحت حفاظت، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری است. موضوع ساخت هتل در این زمین هم با پیگیری همین نهاد (سازمان میراث فرهنگی) در کمیسیون ماده پنج طرح شده و به آن نتیجه رسیده است. سوابق موافقت‌های این نهاد با خروج از ثبت و ساخت هتل روی این زمین در رسانه‌ها منتشر شده است. سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در آن بازه زمانی با تمرکز بر همین وجه گردشگری خود تمایل جدی به ساخت این هتل داشته است و حتی دوستانی که در آن دوره مسئولیت داشته‌اند نقل می‌کنند پیگیری این نهاد برای دریافت این مجوز در کمیسیون ماده پنج بسیار جدی و تأثیر‌گذار بوده است».

اهمیت ویلای نمازی

درباره «ویلای نمازی» و پیشینه و اهمیتش وب‌سایت تخصصی معماری‌آنلاین نوشته است: «این بنا در دوره پهلوی دوم، در سال ١٣٣٩ به سفارش «شفیع نمازی» - بازرگان ثروتمند و فرزند مهدی نمازی (نماینده وقت مجلس شورای ملی و مجلس سنا) - از سوی «جیو پونتی»، معمار مشهور ایتالیایی ساخته شد. او این ویلا را بر مبنای مفهوم «شادی زندگی» خلق کرد. دیوارهای حیاط ‌خلوتِ ویلای نمازی با طرح‌های سرامیکی هنرمند معروف ایتالیایی «فائوستو ملوتی» تزیین شده که آثارش در نوع خود بسیار مدرن هستند. این ویلا در ٢٢ آبان ١٣٨٦ به شماره ٢٠١٥٤ و با رضایت مالک بنا «حاج احمد ابریشمچی» در خیابان نیاوران تهران، خیابان عمار، در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. از جیو پونتی یک اثر دیگر در بغداد پایتخت عراق وجود دارد که چند سال پیش یونسکو آن را مرمت کرد؛ همین موضوع اهمیت آثار این معمار در سطح جهان را نشان می‌دهد.

علاوه بر این ویلای نمازی که در زمینی با مساحت بیش از هشت‌ هزار مترمربع واقع شده، یک باغ محسوب می‌شود که تخریب آن باعث آسیب جبران‌ناپذیر به طبیعت منطقه شمیران خواهد شد. در مجاورت این زمین تقریبا هیچ فضای سبز خصوصی‌ دیگري وجود ندارد. تمامی باغ‌های اطراف آن در این سال‌ها پس از تفکیک به برج و ساختمان تبدیل‌شده‌اند. ویلای نمازی در کنار «پارک مهر» آخرین رنگ‌دانه‌های سبز محله پیرامونی هستند.

کارزاری برای نجات

پس از انتشار خبرهای اولیه درباره احتمال تخریب این اثر مهم معماری در تهران، کارزار فعالانه‌ای با حضور دوستداران میراث فرهنگی و هنری و همچنین معماران آغاز شد که تلاش می‌کند جلوی تخریب این اثر را بگیرد. دامنه فعالیت کارزار به خارج از مرزهای ایران هم کشیده شد. آن‌گونه که در شبکه‌های اجتماعی دیده می‌شود واکنش‌ها به این خبر بین معماران خارج از ایران هم زیاد بوده و افراد بسیاری به این کارزار پیوسته و متنی را برای جلوگیری از تخریب اثر امضا کرده‌اند؛ آنچه در ادامه آمده است بخشی از واکنش‌ها به خبر احتمال تخریب این بناست.

فردی به نام آندره شپلرن از کپنهاک دانمارک: ویلای نمازی بخش مهمی از تاریخ ایران است.

کسی با نام سرایینو از کالیفرنیا: جیو پونتی یکی از استادان بزرگ معماری مدرن است و این ساختمان یکی از شاهکارهای اوست.

بارکو گونزالس از لندن: جیو پونتی از بهترین هنرمندان تاریخ معماری است و ما نیز آثار خود را با بهترین طراحی‌های او تزیین کرده‌ایم. تمام آنچه را که او طراحی کرده است دوست دارم.

پانابچی از سانتامونیکا کالیفرنیا: این نامه را امضا می‌کنم چون بناهای تاریخی نیازمند حفاظت هستند نه تخریب.

لیبی کوپر از لس‌آنجلس: معماری جیو پونتی نقطه عطفی در تاریخ معماری است لطفا ویلای نمازی را تخریب نکنید.

بروک هوج از لس‌آنجلس: این ساختمان نمونه نادری از کارهای جیو پونتی در خارج از اروپا و بخش مهمی از تاریخ معماری است.

زته ایمونز از نیویورک: به عنوان کوچک‌ترین عضو معماری می‌دانم که ازبین‌بردن این اثر واقعا وحشتناک است؛ لطفا تخریبش نکنید.

تینا تیرل از بروکلین: من عاشق معماری و جیو پونتی هستم. میراث فرهنگی مهم است به آن احترام بگذارید.

جولیان ویلالبا از بوستون: ویلای نمازی شاهکار معماری جیو پونتی است و به عنوان یک میراث جهانی باید از آن حفاظت کرد.

ریتا پاسیفیکی از سوئیس: جیو پونتی گفته زندگی در این مکان لذت‌بخش است پس باید حفظ شود.

فیلیپ آرنولد از استرالیا: میراث فرهنگی ایران به قرن بیستم رسیده و باید از آنها محافظت شود و این بنا نیز یک اثر نمونه از یک معمار مهم در ایران است.

دانگ‌نگو از نیویورک: این خانه فقط شاهکار معماری مدرن نیست بلکه نمادی از تبادل فرهنگی جهان است.

پائولا لنزونی میلی از ایتالیا: شاهکارهای جیو پونتی غیرقابل لمس است و مردم باید برای دیدن آن پول بدهند. می‌توانید هتل را در کنارش بسازید بدون آنکه تخریبش کنید. این خانه ارزش زیادی به هتل می‌دهد و می‌تواند تبدیل به یک اقامتگاه بسیار گران‌قیمت در کنار آن هتل شود.