در مواجه با زورگیری چه باید کرد؟

فرارو: دم در خانه بودم. پایم را گذاشته بودم لای درِ نیمه‌باز ورودی که بسته نشود. تلفن دستم بود. دستی تیزی چاقو را گذاشت بیخ گلویم و تلفن را قاپید. با عصبانیت گفت زنجیر؟ گفتم ندارم. گفت کیف؟ گفتم همراهم نیست. انگشترم را دید و از انگشتم کِشید. جیب های شلوارم وارسی کرد. چیزی نداشتم. با ته چاقو زد پشت گردنم: "بشین و صدات هم درنیاد". همه این ها در پنج ثانیه و جلوی در نیمه باز خانه‌مان رخ داد. همین چند روز پیش.

شاید این ساده‌ترین اتفاقی باشد که برای یک نفر در مواجهه با زورگیرها رخ دهد. پیش‌تر از این جای دیگری از تهران، چندنفر دیگر پسر ۲۰ ساله‌ای را در کوچه محل زندگی‌اش خفت می‌کنند تا موبایل و سایر وسایل گران‌قیمتش را بگیرند. او مقاومت می‌کند و با آن‌ها درگیر می‌شود. درگیریِ بدفرجامی که باعث می‌شود هم اموالش را ببرند و هم با ضربات چاقو او را به کما بفرستند.

تلخ‌تر از این هم اتفاق افتاده. سال گذشته بود که در حوالی خیابان آیت‌الله کاشانی، دختر جوانی از سوی سرنشین یک خودروی پراید مورد سرقت کیف قرار گرفت. دختر جوان می‌خواست تلاش کند تا دار و ندارش را نبرند. به دنیال راننده دوید. راننده سوار خودرو شد. دختر همچنان به دنبال ماشین دزدها دوید. اما زورگیرها او را آنقدر کشاندند تا اینکه دختر جوان کیف را رها کرد و خودش زیر خودرو افتاد و جان سپرد.

خشونت زورگیری گاهی دامن افراد سرشناس‌تر را هم می‌گیرد. سه‌سال پیش خبر و فیلم زورگیری(اینجا) از دکتر نایینی رییس دانشکده عمران دانشگاه تهران سروصدای زیادی به‌پا کرد. در این حادثه زورگیرها این استاد دانشگاه را با ۵ ضربه قمه مجروح کردند.

یا چندماهِ گذشته که بازیکن تیم فوتبال امید نفت توسط دو نفر که خودشان را جایِ مسافرکِشَ خط تهران-کرج جا زده بودند مورد زورگیری قرار گرفت.

در بسیاری از موارد نقشه زورگیری‌ توسط دو نفر طراحی و اجرا می‌شود. اما اجزای تیم زورگیری را چهارنفر شاملِ زاغ‌زن، خِفت‌گیر، قاپ‌زن و در رو تشکیل می‌دهند.

بنابر پژوهش‌ها انواع زورگیری‌ها در قالبِ زورگیری در کوچه و خیابان، زورگیری در قالب مسافرکِش، زورگیری یا دزدی با استفاده از مواد غذایی بی‌هوش کننده، دزدی طلای کودکان یا افراد مسن و یا سرقت در لباس ماموران انجام می‌شود.

زورگیران عموما سنی بین ۱۶ تا ۲۷ سال دارند. ۸۵ درصد آن‌ها به انواع مخدر به‌ویژه روان‌گردان اعتیاد دارند. همچنین ۸۴ درصد آن‌ها را مردان و ۶ درصد را هم زنان بیش‌تر به‌عنوان دستیار تشکیل می‌دهند. البته در مواردی گفته شده که زنان به تازگی آمار بیش‌تری از زورگیری را به خود اختصاص داده‌اند.

بنا بر آمار ۸۹ درصد از زورگیری‌ها در تهران، فارس، خراسان رضوی، اصفهان، کرمان و قم رخ می‌دهد.

این آمار از زورگیری در حالی به گوش می‌رسد که ممنوعیت حمل سلاح سرد تازه به تصویب رسیده است.

در شهریور امسال سخنگوی کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس از تصویب الحاق دو تبصره به ماده ۶۱۷ قانون مجازات اسلامی مبنی بر ممنوعیت حمل سلاح سرد در کمیسیون خبر داد.

حالا حمل سلاح سرد ممنوع است اما با این وجود از گوشه و کنار و از دوست و آشنا می‌شنویم که تجربه زورگیری را یا خودشان داشته‌اند یا نزدیکانشان.

در قانون زورگیری تعریف نشده و به گفته امیر محمود حریرچی در این ناهنجاری ما با خلاء مواجهیم.

احمد رفیعی -مدیر پیشگیری‌های قوه قضاییه و متخصص علوم پیشگیری از وقوع جرائم- می‌گوید ما عنوان مجرمانه‌ای به‌نام زورگیری نداریم. به گفته او این مفهوم در نظام حقوقی سرقت به عنف گفته می‌شود.

حمید قهوه‌چیان در گفتگو با فرارو در تبیین ابعاد قانونی زورگیری گفت: گرچه زورگیری در قانون مجازات اسلامی به عنوان یک جرم مستقل شناسایی نشده اما می‌‌توان آن‌را از انواع خاص «سرقت»‌ها دانست که با آزار و اذیت مالباخته همراه می‌شود.

به گفته این پژوهش‌گر حقوق سرقت در قانون به معنای ربودن مال متعلق به دیگری است و وقتی این ربایش همراه با آزار و اذیت مالباخته باشد قانون گذار سخت گیری بیشتری نشان داده و برای مثال قاضی دیگر نمی تواند مجازات آنها را به تعویق انداخته یا تعلیق کند.

وی همچنین با اشاره با ماده ۱۲۵ قانون مجازات می‌گوید در صورتی‌که شخص دیگری در انجام این بزه مشارکت نماید مشمول قواعد مربوطه به شرکت در جرم می‌شود. مطابق ماده ۱۲۵ قانون مجازات اسلامی هر كس با شخص يا اشخاص ديگر در عمليات اجرايي جرمي مشاركت كند و جرم، مستند به رفتار همه آن‌ها باشد خواه رفتار هر يك به تنهايي براي وقوع جرم كافي باشد خواه نباشد و خواه اثر كار آنان مساوي باشد خواه متفاوت، شريك در جرم محسوب و مجازات او مجازات فاعل مستقل آن جرم است.

قهوه‌چیان همچنین درباره مجازات زورگیری توضیح داد: مجازات‌های پیش‌بینی شده برای زورگیری نشان از طیف وسیعی از مجازات ها دارد.

وی ادامه داد: در هر مورد با بررسی فعل ارتکابی و تعیین عنوان مجرمانه، مجازات مناسب مشخص می‌شود. حدی یا تعزیری بودن، وقوع قتل یا ضرب و شتم، همراه با ایجاد و رعب بودن و سلب امنیت عمومی در تعیین مجازات این جرم موثر است.

با این حال به گفته این پژوهش‌گر مطابق ماد ۶۵۲ كتاب پنجم قانون مجازات اسلامي (‌تعزيرات و مجازات‌هاي بازدارنده) هر گاه سرقت مقرون به آزار باشد و يا سارق مسلح باشد به حبس از سه ماه تا ده سال و شلاق تا (۷۴) ضربه محكوم مي‌شود و اگر‌جرحي نيز واقع شده باشد علاوه بر مجازات جرح به حداكثر مجازات مذكور در اين ماده محكوم مي‌گردد.

از چارچوب‌های آماری و حقوقی زورگیری که بگذریم باید ببینیم پلیس چه توصیه‌هایی برای مواجهه با زورگیری دارد. روابط عمومی پلیس ۱۱۰ به فرارو می‌گوید بهترین کار وقتی چند نفر که به زورگیر معروفند فردی را گیر می‌اندازند این است که هیچ‌ اقدامی در جهت مقاومت نکرد.

پلیس ۱۱۰ توصیه می‌کند که به‌جای مقاومت و درگیری با دزدها بهتر است به ثبت اطلاعات پرداخت؛ از نوع لباس پوشیدن گرفته تا پلاک موتور یا ماشین، قد، رنگ چشم، صدا و غیره.

همچنین پلیس ۱۱۰ می‌گوید پوشش‌های خیره‌کننده طوری که نشان دهد لباس یا وسایل شما گران‌قیمت است زورگیران را به سمتتان جذب خواهد کرد.

به گفته این سازمان یکی دیگر از اقدامات ممکن در مواجهه با زورگیری این است که بعد از دور شدن زورگیرها فریاد بکشید شاید ماموری آن نزدیکی بود.

علاوه بر این‌ها پلیس توصیه می‌کند که بلافاصله بعد از قرارگرفتن در معرض خشونت زورگیری باید با پلیس تماس گرفت و با کلانتری محل همکاری کرد.

شاید پاسخ این سئوال همان پاسخ‌هایِ کلیشه‌ای باشد که بارها داده‌ایم؛ اینکه کسی که زورگیری می‌کند حتما معتاد است.

چندان هم بیراه نیست. پژوهش‌ها نشان داده که بیکاری، فقر، اعتیاد، عوامل فرهنگی در اینکه فردی دست به زورگیری بزند نقش دارد؛ کمااینکه گفته شده ۸۵ درصد آن‌ها نیز معتادند.

اما کارشناسان معتقدند باید عوامل پنهان دیگری را هم در این جرم در نظر گرفت.

یک کارشناس درباره دلایل قضایی ماجرا گفته یکی از مشکلات در کاهش پیدا نکردن زورگیری این است که متهم دستگیر می‌شود و پس از ۶ تا ۸ ماه با وثیقه‌‌ای عموما جعلی بیرون می‌آید و مجددا اقدام به زورگیری می‌کند. چنانچه حتی بسیاری از گروه‌های زورگیری نیز در خود زندان‌ها تشکیل می‌شوند.

روان‌شناسان معتقدند در اقدام به زورگیری عوامل روانی‌ای همچون سرخوردگی و احساس طرد شدن می‌تواند موثر باشد.

افزایش خشونت در جامعه نیز از جمله دلایلی است که جامعه‌شناسان و روان‌شناسان در روی‌دادن پدیده زورگیری بر آن اجماع نظر دارند. آن‌ها معتقدند انواع خشونت در ایران در سال‌های اخیر تولید و بازتولید شده‌اند؛ چنانچه آمار قتل با سلاح سرد در ۴ ماه اول امسال نسبت به سال گذشته آن ۶ درصد رشد داشته.

دکتر سعید معیدفر جامعه‌شناس نیز در تحلیل زورگیری گفته وقتی در جامعه احساس شود که در سطوح بالاتر کشور سوءاستفاده و فساد وجود دارد، آمادگی در افرادی که در فقر هستند (آن‌هم نه لزوما فقر اقتصادی) به وجود می‌آید و آن‌ها ممکن است تحریک شده و دست به چنین کاری بزنند.

این جامعه‌شناس همچنین معتقد است افزایش یا کاهش زورگیری ربطی به اقتدار پلیس ندارد. به گفته او در سال‌های اخیر به امکانات و شدت عمل و اقتدار پلیس افزوده شده و این نشان می‌دهد که زورگیری ارتباطی با توانایی پلیس ندارد.

دکتر مصطفی اقلیما رییس انجمن مددکاری نیز در تحلیل پدیده زورگیری می‌گوید در این سال‌ها ما به اشکال مختلفی زورگیری را به مردم نشان داده‌ایم.

به گفته این مددکار افراد در جامعه هر روز به انواع مختلف زیر بار زور می‌روند؛ از خیابان و خرید جنس از مغازه‌دار گرفته تا راننده تاکسی که به زور، کرایه اضافی می‌گیرد... در واقع زور، زور است و فقط آن سارق نیست که زورگیری می‌کند و مردم را خفت می‌کند.

اقلیما با بیان اینکه خودمان این شرایط را ایجاد می‌کنیم که فردی تبدیل به زورگو در جامعه شود، گفته: دلیل اصلی این است که قوانین ما اشکال زیادی دارند. هر کس هر طورمی خواهد برای خود قانون را وضع می‌کند. زمانی که قوانین به درستی اجرا نشوند، زورگویی به وجود می‌آید.