هدف اصلاح طلبان؛ عبور از روحانی یا چانه زنی؟

هفته نامه مثلث: اصلاح طلبان دوباره گفته اند که ممکن است گزینه دیگری غیر از حسن روحانی برای انتخابات ریاست جمهوری داشته باشند. آنها پیش تر بحث عبور از روحانی را مطرح کرده بودند که اخیرا با ایده نامزد پوششی آن را ادامه داده اند. انتقاد از روحانی و دولت او فعلا در دستور کار قرار گرفته است.

هر چند انتظار می رود با نزدیک شدن به زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، اصلاح طلبان به صورت ملموس تری از حسن روحانی حمایت کنند، نکته اما این است که صداهایی که احتمال عبور از او را مطرح می کنند از همیشه بلندتر شده است. حالا افرادی که از چهره های بنام این جریان هستند، روایاتی دارند از جلسات درونی که چندان برای روحانی خشنود کننده نیست.

در تازه ترین تحول در این مورد، محمدرضا تابش که از نزدیک ترین افراد به محمد خاتمی است گفته: «فعلا گزینه ما آقای دکتر روحانی است چرا که عملکرد وی در سیاست داخلی و خارجی قابل قبول بوده و توقعات و انتظارات نیز شاید در ید قدرت ایشان نبوده اما ممکن است وقتی وارد مصادیق شویم، گزینه های دیگری نیز مطرح شود.»

درست همزمان با این اظهارات، تاجیک هم به انتقادات صریح از حسن روحانی پرداخته است. او نیز یکی از افراد نزدیک به محمد خاتمی است. او گفته است: «اگر بخواهم صریح بگویم تنها شانس آقای روحانی در انتخابات آتی فقدان آلترناتیو است. آقای روحانی به اینکه آلترناتیو برتر جامعه باشد و نه اینکه تنها بازیگر مقبول کشور در عرصه سیاست باشد اما چون بازیگر دیگری نیست، با کارت دیگری نمی شود بازی کرد. آلترناتیوهای دیگر از مشروعیت عمومی برخوردار نیستند که بتوانند به مثابه رقیب عمل کنند و همچنین به علت چهره نامقبولی که دارند، با دست پر در صندوق آقای روحانی رأی می ریزند.

بسیاری از اصلاح طلبان بر این تحلیل هستند که چون آلترناتیوی وجود ندارد، تنها گزینه و کارتی که می شود با آن بازی کرد، آقای روحانی است و شاید برای اینکه آلترناتیوهایی که در مقابل ایشان قرار دارند، تصویر فاجعه در ذهن ترسیم می کنند پس برای فرار از این فاجعه عده ای به آلترناتیو تن می دهند، بنابراین فرض من این است که در شرایط عادی همین اتفاق خواهد افتاد، نه به علت این که دولت کنونی دولت موفقی در عرصه های اقتصادی و سیاسی و فرهنگی بوده است چرا که دولت کنونی چندان کارنامه موفقی از خود به جا نگذاشته است اما اینکه مانعی می شود که روحانی در انتخابات 96 به عنوان آلترناتیو اول انتخابات مطرح شود، پاسخ خیر است، چرا که آلترناتیو رقیب ایشان به هر علتی از صحنه خارج شود و آلترناتیوهای بالقوه و بالفعلی که قرار است در مقابل ایشان مطرح شوند از این استعداد و مقبولیت و مشروعیت برخوردار نیستند که در مقابل روحانی بازیگری داشته باشند.»

تاجیک در این مصاحبه تلاش کرده تا تصویری واقعی تر از رابطه اصلاح طلبان و روحانی و علت حمایت دو طرفه آنها ارائه کند. تاجیک در همین مصاحبه خود گفته است: «نقدی را به اصلاح طلبان وارد می کنم که تاکید خیلی جدی دارند که بدون هیچ شرط و درخواستی همه اندوخته خود را برای حمایت از آقای روحانی می گذاریم. این رفتار را هر چه بدانم، کنش عقلایی نمی دانم. تقاضایم از هر اصلاح طلبی این است که به هر استراتژی که برای انتخابات می اندیشند آن را به نام تمام اصلاح طلبان مطرح نکنند و آن را به نام جریان اصلاحات خرج نکنند. همگان مطلع هستند که در فضای اصلاح طلبی نسبت به مواضعی که دولت درباره آنها گرفته و همچنین درباره شرایط کنونی نقد وجود دارد، بنابراین نمی توان فرض کرد همه اصلاح طلبان در انتخابات آتی با یک استراتژی وارد صحنه شوند. به نظر می رسد باید یک زمانی به انتقادات و انتظارات پاسخ داده شود، هر چند بعید می دانم چنین زمانی فرا برسد.»

او گلایه های تند و تیزی نیز دارد و گفته است: «جلوگیری از محو شدن اصلاحات به واسطه پیروزی آقای روحانی سطحی ترین و نامنصفانه ترین تحلیل است. بی تردید آنچه به نام جریان اعتدالگرا مطرح شده نه دارای پایگاه گفتمانی و نه دارای گفتمانی بود، هر چند به صورت تساهل و تسامح اسمش را می گذارند گفتمان اعتدالگرا اما هیچ چیز از این گفتمان بهره نبرده است و هنوز نتوانسته خودش را در قامت گفتمان عرضه کند و هیچ گرانیگاه و خاستگاه وسیع طبقاتی نداشت و اگر اصلاح طلبان این فضا را فراهم نمی کردند بی تردید شرایط برای این جریان مهیا نمی شد و در آینده هم به اعتقاد من، همین طور است که اگر بزرگان و کل جریان اصلاح طلبی در پشت آقای روحانی فعال نشوند، ایشان فاقد پایگاه طبقاتی است، بنابراین مطالبی که برخی آقایان مطرح می کنند را جدی نگیرید و بیشتر یک طنز تاریخی است.»

برای تحلیل این موضوع که اکنون میان اصلاح طلبان و روحانی چه می گذرد و چرا این ادبیات میان آنها حاکم شده باید کمی به عقب بازگردیم.

چه کسانی قصد عبور داشتند و به کجا رسیدند؟

زمانی که بحث حضور محمود احمدی نژاد جدی شده بود، برخی تحلیلگران معتقد بودند که برای حسن روحانی رقابت با او سخت و همراه با ریسک بالا خواهد بود. همین جا بود که افرادی مانند صادق زیباکلام از لزوم نیامدن روحانی سخن گفتند و بر نامزدی افرادی همچون محمد جواد ظریف تاکید می کردند. چه اینکه زیباکلام گفته بود: «روحانی بهتر است یا عارف یا ظریف را به مردم در 96 معرفی کند. اگر این اتفاق بیفتد شانس اصلاح طلبان بیشتر می شود.» در این باب حرف های زیادی زده شد و مباحثات فراوانی هم پدید آمد. آن بحث البته بعد از نهی محمود احمدی نژاد دیگر جای بیانی نداشت.

اما مدافعان ایده عبور از روحانی فقط آنهایی نبودند که پیش بینی می کردند احمدی نژاد رقیب روحانی در انتخابات خواهد بود. این وسط افرادی مانند منتجب نیا، قائم مقام حزب اعتماد ملی هم بودند که گلایه های تند و تیز از روحانی را به رسانه ها کشاندند.

کار به آنجا رسیده بود که قائم مقام حزب اعتماد ملی با اشاره به اینکه برخی از اطرافیان دولت دچار توهم شده اند و خود را عامل پیروزی روحانی در انتخابات ۹۲ می دانند، حمایت از وی در انتخابات آتی را مشروط به دریافت سهم از او دانسته بود. منتجب نیا با اشاره به اینکه در عرصه سیاست و ائتلاف ها همیشه سهم خواهی وجود دارد و پشت کردن به سایر «هم ائتلافی ها» اشتباه است، گفته بود: «این درست نیست که از شخصیتی حمایت شود اما او به هیچ وجه خود را وامدار نداند. از این رو قبل از آن که اصلاح طلبان به تصمیم برسند، آقای روحانی باید جلساتی را با شخصیت های بزرگ اصلاح طلب برگزار کند و حلقه افراد نزدیک به او با اصلاح طلبان جلساتی داشته باشند تا به یک توافق و تعامل مشخص و مکتوب برسند.»

یک طیف دیگر هم در کنار اعتماد ملی حضور داشت که اگرچه مثل آنها شفاف و صریح از عبور سخن نمی گفت اما درباره حمایت از روحانی سکوت می کرد و به نقد از اقدامات دولت می پرداخت، حسن رسولی، رییس ستاد انتخابات محمدرضا عارف در انتخابات ریاست جمهوری یازدهم در اظهاراتی ضمن انتقاد از وضعیت فعلی گفته بود: «فضای داخلی کشور تحت تاثیر رکود عمیق اقتصادی است، به گونه ای که فضای کسب و کار فعالان اقتصادی به ویژه در حوزه تولید فضای کم رونق و بیمارگونه ای است که در نتیجه این بیماری افزایش روز افزون بیکاری به ویژه بیکاری تحصیلکردگان را شاهد هستیم. امروز بیش از ۴۲ درصد فارغ التحصیلان دانشگاهی ما بیکار هستند و کمتر خانواده ای را می توان سراغ گرفت که از آثار این آسیب اجتماعی و اقتصادی در رنج نباشد.» کسان دیگری هم در این میان بودند که بیشتر از اینکه مسئله شان حسن روحانی باشد، نگران هویت اصلاح طلبی و نگاه جامعه به جناح شان بودند.

آنها مانند محمدرضا تاجیک معتقد بودند که «ممکن است جریان اصلاحات در یک مقطع زمانی بر اساس شرایطی که در آن قرار دارد دست به اجماع بزند و حتی از جریان مقابل نیز نیروگیری کند اما این مسئله تنها در یک مقطع خاص معنا و مفهوم دارد و نمی توان به این دلیل «دکان فکری» جریان اصلاحات را تعطیل کرد.» یا نمونه دیگرش ابراهیم اصغرزاده که گفته بود؛ «باید اصلاح طلبی را از دولت داری آقای روحانی جدا کرد... به نظر من اصلاح طلبان نباید در تله پراگماتیسم دولتی بیفتند. از سوی دیگر فقط نباید بگویند از روحانی حمایت می کنیم، بلکه باید به جامعه اعلام کنند از چه روحانی حمایت خواهند کرد.»

این طیف اما حتی اگر دغدغه شان مسئله هویت اصلاح طلبی بود، اصراری به عبور از روحانی در شرایط فعلی نداشتند و در بدترین حالت مانند شکوری راد چنین می گفتند: «اصلا عشقی از جانب ما به آقای روحانی وجود ندارد. روزی هم که آقای روحانی از ریاست جمهوری کنار برود، ممکن است هیچ گاه به دیدن او نرویم.»

اصلاح طلبان: شاید روحانی نباید!

اما یک ایده اصلاح طلبان هم عدم نامزدی حسن روحانی است. به این معنا که حتی اصلاح طلبان خبر از احتمال عدم کاندیداتوری حسن روحانی در انتخابات ۹۶ می دهند. محسن رهامی، رییس کمیته انتخاباتی جریان اصلاحات در گفتگویی با روزنامه آرمان گفته بود: «برخی از روایت ها بیانگر این مسئله است که ممکن است آقای روحانی در انتخابات شرکت نکند، به همین دلیل آقای عارف گزینه ای است که ممکن است در چنین شرایطی مورد استفاده اصلاح طلبان قرار بگیرد.»

رهامی البته قرینه و شاهدی برای این روایت ادعایی بیان نمی کند و خبرنگار هم چیزی نمی پرسد، اما نمی شود هم بی اعتنا از حرف او گذشت. برخی می گویند اصلاح طلبان سهم شان در کابینه یازدهم را آنچنان که می خواستند، نگرفته اند. آنها به دلیل قائل شدن نقش پر رنگ برای خود در پیروزی روحانی، از همان روزهای تشکیل کابینه گلایه های شان شروع شد. در همین گفتگو هم رهامی این گلایه را طرح می کند: «در انتخابات ریاست جمهوری ۹۲ آقای عارف که کاندیدای جریان اصلاحات بودند بدون هیچ قید و شرطی به سود آقای روحانی از انتخابات کناره گیری کردند. این در حالی است که در اغلب کشورهای دنیا هنگامی که یک جریان یا حزب سیاسی به سود یک جریان یا حزب دیگر از انتخابات کناره گیری می کند در مقابل حزب پیروز بخش هایی از قدرت را به حزبی که از انتخابات کناره گیری کرده واگذار می کند. با این وجود چنین اتفاقی در انتخابات ریاست جمهوری ۹۲ رخ نداد...»

البته رهامی فراموش کرده که محمدرضا عارف هیچ گاه حاضر نشد رسما اعلام کند کناره گیری اش به سود روحانی بوده و بدون ذکر نام او بیانیه انصراف داد. این اختلافات و عدم به کارگیری عارف در دولت روحانی در انتخابات مجلس شکل دیگری یافت و گلایه های تند و جدی اصلاح طلبان از حامیان دولت را موجب شد چه آنکه اصلاح طلبان معتقد بودند کاندیداهای حامی دولت گرچه با لیست امید به مجلس راه یافتند اما در انتخابات رییس مجلس، به جای عارف به علی لاریجانی رأی دادند. دیگر آن که اصلاح طلبان حمایت خود از روحانی را به دلیل شعارهای داده شده از سوی او می دانند؛ شعارهایی که معتقدند هنوز اجرایی نشده و آنها به همین دلیل نمی توانند بی قید و شرط از روحانی حمایت کنند.

رهامی می گوید: «نمونه بارز این مسائل بازداشت روزنامه نگاران و خبرنگاران و فعالان مدنی و سیاسی است. بدون شک آقای روحانی می تواند از پتانسیل ریاست جمهوری خود در جهت چانه زنی و مذاکره با رهبر معظم انقلاب و حتی رییس قوه قضاییه در این زمینه استفاده کند که متاسفانه از این پتانسیل استفاده نمی کند.»

رهامی در همین مصاحبه همان حرف اصولگرایان را که از سه سال پیش می گفتند، می زند: «دولت آقای روحانی گوش شنوایی برای شنیدن سخنان طبقات فرودست جامعه ندارد و نسبت به حل مشکلات طبقه فرودست اهتمام جدی ندارد. بدون شک همه این مسائل در پایگاه اجتماعی آقای روحانی تردید به وجود می آورد.»

او از ما نبود

نکته قابل توجه دیگر که می تواند منشأ سخنان محمدرضا تاجیک و تابش باشد، هویت سیاسی حسن روحانی است. اصلاح طلبان رسما می گویند که حسن روحانی از آنها نبوده و تنها شرایط دوران بوده که آنها را مجبور به حمایت کرده است. «مرتضی الویری» در بخشی از یک مصاحبه تفصیلی گفته است: «همان طور که در سال ۹۳ هم مطرح بود، روحانی کاندیدای اصلاح طلبان نیست بلکه کاندیدای مورد حمایت اصلاح طلبان است.»

در تایید همین سخنان می توان به اظهارات چندی قبل «علی محمد نمازی» عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران نیز اشاره کرد که گفته است: «آقای روحانی اصولگرایی بود که از آن جبهه فاصله گرفت و ما (در انتخابات ۹۲) از وی حمایت کردیم اما کاندیدای اصلی ما نبود.»

مرتضی حاجی، از فعالان اصلح طلب هم در بخشی از گفتگوی خود با روزنامه آرمان امروز درباره شکل حمایت اصلاح طلبان از روحانی در انتخابات آتی گفته است: «اصلاح طلبان در انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۲ نیز به این معنا (حمایت رسمی از روحانی) ستاد تشکیل ندادند. معمولا در انتخابات مختلف خود کاندیداها اقدام به تشکیل ستاد می کنند و سپس از همفکران خود دعوت می کنند تا در ستادها حضور پیدا کنند. به نظر می رسد تمرکز جریان اصلاحات به صورت مستقل روی انتخابات شوراها قرار بگیرد و در انتخابات ریاست جمهوری به صورت مشترک با طرفداران دولت همکاری داشته باشد.»

عبدالله ناصری هم البته گفته است: «کار این شورا (شورای عالی سیاست گذاری اصلاح طلبان) بیشتر متوجه انتخابات شوراها خواهد بود که انتخاباتی بسیار مهم، پر حجم و وقت گیر است. در مورد انتخابات ریاست جمهوری که نامزد اصلاح طلبان طبیعتا آقای روحانی خواهد بود و ایشان ستادی را شکل خواهد داد و کار خود را پیش خواهد برد و همه احزاب و تشکل های اصلاح طلب در سراسر کشور هم به این ستادها کمک خواهند کرد اما وضعیت انتخابات شوراها متفاوت است و طبیعتا تمرکز اصلی ترکیب جدید این شورا به این انتخابات خواهد بود.»

یدالله طاهرنژاد، عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران هم در اظهاراتی همسو گفته است: «نظر به این که انتخابات ریاست جمهوری متولی دارد و ستاد ریاست جمهوری کارهای انتخابات را انجام می دهد و شورا (شورای عالی سیاست گذاری اصلاح طلبان) هم از آن حمایت خواهد کرد، بخش قابل توجهی از فعالیت شورا معطوف به ساماندهی فعالیت های انتخابات شهر و روستاست. مدیریت جوامع شهر و روستایی با شوراها است و این انتخابات بسیار مهم و تاثیرگذار است. به همین دلیل باید به این امر عنایت بیشتری شود و ترکیبی شکل بگیرد تا نظر اکثریت مردم تامین شود.»

هر چه هست به نظر می رسد با اینکه سعید حجاریان رسما گفته: «اصلاح طلبان چاره ای جز حمایت از روحانی ندارند، نشنیده ام که اصلاح طلبان برای حمایت از آقای روحانی در انتخابات ۹۶ شرط گذاشته باشند و سهم خواهی کنند.»

و البته محمدرضا عارف هم گفته است: «هر کس عبور از روحانی را مطرح کرده خودش جواب دهد اما ما در ادامه مسیر سال ۹۲ خود، نه تنها از روحانی بلکه از هیچ یک از علاقه مندان به انقلاب عبور نخواهیم کرد.»

یک صدای جدید و بلند شنیده می شود. برخی می گویند باید در کنار حسن روحانی نامزد پوششی بیاوریم. افرادی که به نظر می رسد بیشتر به طیف مخالفان شورای عالی سیاست گذاری نزدیک باشند. همان هایی که زمانی پیش تر بحث عبور از روحانی را سر داده بودند. شاید عبور از روحانی جدی باشد؛ چه کسی می داند! شاید هم هدف فقط مهیا کردن شرایط برای چانه زنی باشد.