چهارشنبه شگفت‌انگیز «اوپک»

ایران نوشت: اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام چهارشنبه این هفته
(30 نوامبر) گردهم می‌آیند تا بار دیگر نظام سهمیه‌بندی اوپک را احیا کنند تا تعادل به بازار جهانی نفت خام بازگردد. این نظام که مطابق با آن سهم تولید هر یک از 14 عضو اوپک و همین‌طور سقف تولید سازمان مشخص می‌شد، سال 2011 میلادی حذف شد. در آن سال ایران ریاست اوپک را به عهده داشت اما در آستانه تحریم‌ها بود و عربستان با علم به این موضوع و هوشمندی خاص خود نظام سهمیه‌بندی اوپک را کنار گذاشت. اکنون هم بیش از تمام اعضا، عربستان به‌دنبال احیای آن است.

کارشناسان و فعالان بازار نفت خام معتقدند که اگرچه نتایج نشست اوپک قابل پیش‌بینی نیست اما این بار احتمال دستیابی اوپک به یک توافق جامع برای کاهش تولید سازمان و تعیین سهمیه تولید هر کشور قوی‌تر از قبل است.

مهدی عسلی، کارشناس ارشد انرژی و مدیرکل سابق امور اوپک و روابط با مجامع انرژی در این باره به «ایران» گفت: «شانس اینکه اعضای اوپک در نشست روز چهارشنبه به تفاهم دست یابند بسیار زیاد است. چراکه عربستان مایل است که این توافق حاصل شود.»
نرسی قربان کارشناس بین‌الملل انرژی نیز با بیان اینکه شواهد حاکی از آمادگی اوپک برای دستیابی به اجماع است، اظهار کرد: «احتمالاً این بار اجلاس اوپک نتیجه بخش خواهد بود.»

این دو کارشناس ارشد انرژی از زمره کارشناسانی هستند که تاکنون حاضر نبودند نتیجه نشست‌های اوپک را پیش‌بینی کنند.

قیمت نفت خام نیز که در هفته‌های اخیر روند نزولی در پیش گرفته بود، با نزدیک شدن به زمان این نشست در حال افزایش است. این موضوع نشان می‌دهد که بازار به نشست پیش روی اوپک بسیار امیدوار است. قیمت نفت خام با افزایش معاملات آتی و سرمایه‌گذاری بورس بازان در آن بالا می‌رود.

امیدواری‌ها از کجا نشأت می‌گیرد؟

تاکنون تنها تصمیمی که در اوپک گرفته شده، این است که سقف تولید نفت خام اوپک به 32 میلیون و 500 هزار بشکه تا 33 میلیون بشکه در روز برسد. این نخستین تصمیم اوپک از سال 2008 تاکنون بود که مهرماه سال‌جاری در نشست فوق‌العاده اوپک در الجزایر گرفته شد. ایران در دستیابی به این توافق نقش بسزایی داشت به طوری که دبیرکل اوپک تأکید کرده است: «توافق اعضای این سازمان در نشست الجزایر بدون همراهی سازنده و نقش رهبری ایران ممکن نبود.» هدف از این توافق کاهش عرضه نفت خام اوپک به منظور حمایت از قیمت نفت خام در بازارهای جهانی است. حجم تولید نفت خام اوپک در ماه اکتبر روزانه حدود 33 میلیون و 800 هزار بشکه در روز (به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)) یا 33 میلیون و 600 هزار بشکه در روز (بر اساس آمار اوپک) بوده است.

عربستان ناتوان در حفظ تولید فعلی

آمارهای تولید، موجودی انبار و صادرات نفت خام کشورهای عضو در اوپک با اظهار نظرهای مقامات نفتی این سازمان کمی متفاوت است. هر کشور سعی می‌کند تولید خود را بیشتر از آن چیزی که هست، نشان دهد.

در این میان عربستان یکی از زیرک‌ترین کشورهای عضو در اوپک است که بیشترین میزان تولید نفت خام در میان اعضای سازمان را نیز به خود اختصاص داده است. اگرچه در اوپک تصمیم گیری‌ها بر مبنای اجماع تمام اعضاست اما حجم تولید نفت خام هر کشور معرف میزان قدرت آن در تصمیم‌گیری هاست. از این بابت ریاض نقش بسزایی در تصمیمات این سازمان دارد.

عربستان سعودی بیش از ۱۰ میلیون بشکه از تولید اوپک را به خود اختصاص می‌دهد. عراق با تولید ۴ میلیون و ۷۷۰ هزار بشکه در روز در مقام دوم و ایران با تولید بیش از ۳ میلیون و ۹۲۰ هزار بشکه در مقام سوم اوپک قرار دارد.

البته تولید نفت خام ایران از مرز ۳ میلیون و ۹۵۰ هزار بشکه در روز عبور کرده است اما رقمی که تاکنون به‌عنوان تولید نفت خام ایران در گزارش‌های اوپک ثبت شده ۳ میلیون و ۹۲۰ هزار بشکه در روز است.

به هر حال ریاض بیش از ۳۰درصد از تولید نفت خام اوپک را به خود اختصاص می‌دهد. ولی رقم دقیق این تولید متفاوت از ادعاهای مقامات سعودی و گزارش‌های این کشور به اوپک است.

آمارهای آژانس بین‌المللی انرژی نشان می‌دهد که عربستان در ۶ ماهه اخیر بیش از ۵۰ میلیون بشکه از ذخایر انبارهای نفت خود برداشت و به تولید خود اضافه کرده است تا بتواند پاسخگوی صادرات و نیاز داخلی آن باشد. این درحالی است که رقم صادرات نفت خام این کشور چندان تغییری نکرده است.

ریاض مدعی است که روزانه ۱۰ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه در روز نفت خام تولید می‌کند اما گزارش‌های IEA این ادعا را رد می‌کند و نشان می‌دهد که تولید نفت خام عربستان چیزی در حدود ۱۰ میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه تا ۱۰ میلیون و ۴۰۰ هزار بشکه در روز است. این کشور برای آنکه تولید نفت خام خود را بیش از واقعیت نشان دهد مدام در حال برداشت از ذخایر انبارش است و ظرف ۶ ماه ذخایر انبار این کشور از ۳۲۵ میلیون بشکه به ۲۷۰ میلیون بشکه رسیده است. اگر این روند ادامه پیدا کند، بزودی ناچار است که تولید و صادرات خود را کاهش دهد. لذا علاقه‌مند است که طرح فریز نفتی اجرایی شود و اعلام کند که این کاهش تولید به منظور پایبندی عربستان به توافق اوپک صورت گرفته است. به این ترتیب کشورهای دیگر را نیز مجبور می‌کند تا تولید خود را کاهش دهند یا حداقل برنامه‌های افزایش تولیدشان را متوقف کنند.

در این توافق ریاض نیز ۳۰۰ هزار بشکه از تولید خود به طور اسمی می‌کاهد. این میزان تقریباً ۳ درصد از تولید عربستان است.

روسیه آماده اجرای تعلیق نفتی است

روسیه یکی از طراحان فریز نفتی (توقف تولید نفت خام) است. این کشور در اوپک عضویت ندارد اما اکنون می‌خواهد با ۱۴ عضو این سازمان همکاری کند و تولید نفت خام خود را متوقف کند.

البته تاکنون مقامات این کشور در مورد کاهش تولید نفت خام روسیه حرفی نزده‌اند اما اوپک امیدوار است که بتواند ۷۰۰ هزار بشکه از تولید اعضا و ۳۰۰ هزار بشکه از تولید کشورهای

غیر عضو در سازمان بکاهد تا قیمت نفت تکان بخورد و بازار در قیمت 50 تا 60 دلار برای هر بشکه نفت خام به تعادل برسد.

اما بعید است که کشورهای غیر عضو در اوپک حاضر به کاهش تولید شوند. در این باره ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه می‌گوید: «مسکو برای تعلیق رشد تولید نفت با هدف تثبیت بهای آن در بازارهای جهانی آمادگی دارد.»

شرط این توقف تولید هم توافق اعضای اوپک در 30 نوامبر است. به گفته پوتین، روسیه برای اجرای تعلیق رشد تولید نفت و حفظ آن در سطح کنونی مشکلی ندارد.

روسیه ماه اکتبر (ماه گذشته میلادی) با افزایش فعالیت و تولید روزانه 11 میلیون و 200 هزار بشکه نفت، در جایگاه بزرگ‌ترین تولید‌کننده جهان و بالاتر از عربستان و امریکا قرار گرفت.

این کشور با وجود این حجم از تولید نفت خام در رکود اقتصادی به سر می‌برد و بشدت نیازمند تحریک قیمت نفت خام است. چراکه به درآمدهای ارزی صادرات در این بخش برای پویایی اقتصادی و طرح‌های توسعه صنایع نفت و گاز نیاز دارد.

به تازگی عربستان سعودی و برخی کشورهای تولید‌کننده عمده نفت عضو اوپک به روسیه پیشنهاد کاهش ۴ درصدی تولید نفت خام داده‌اند اما روس‌ها این پیشنهاد را نپذیرفته‌اند.

عراق، مدعی اما متحد عربستان

بسیاری از کشورهای عضو در سازمان اوپک متحدان عربستان هستند. برای مثال قطر، امارات متحده عربی و عراق، کشورهای متحد با عربستان هستند که از تصمیمات آن حمایت می‌کنند. مفهوم آن تمایل اغلب کشورهای تأثیر‌گذار اوپک به احیای نظام سهمیه‌بندی اوپک است. اما در این میان عراق کشوری است که نمی‌خواهد تولید نفت خام خود را متوقف کند. این کشور بعد از توافق الجزایر بارها تأکید کرده است که حاضر نیست به طرح فریز نفتی بپیوندد؛ مگر آنکه این کشور مانند ایران، لیبی و نیجریه معاف شود. این موضوع بازار جهانی نفت خام را اندکی نگران کرده بود اما اخیراً محمد سانوسی بارکیندو دبیرکل اوپک از همراهی این کشور با اوپک خبر داده است. او بعد از نشست فوق‌العاده الجزیره در جریان سفرها یا در حاشیه نشست‎های بین‌المللی با برخی از اعضای تأثیر‌گذار سازمان از جمله ونزوئلا، عراق، کویت، امارات، عربستان، ایران و روسیه دیدار داشته است. ظاهراً حتی عراق هم قول همراهی در مذاکرات پیش رو را داده است ودر جریان این سفرها و مذاکرات فهمیده که اوپک به توافق بسیار نزدیک شده است.

مهدی امیرمعینی، مشاور مؤسسه بین‌المللی مطالعات انرژی نیز در این باره می‌گوید: احتمال اینکه اعضای اوپک در این نشست به توافق برسند زیاد است و بعید می‌دانم عراق با کاهش سهمیه تولید مخالفت کند. به نظر می‌رسد عربستان در قضیه سهمیه‌بندی میزان تولید بسیار جدی است که بحث کاهش تولید نفت را مطرح کرده است و هنگامی که کشور عربستان بحثی را مطرح می‌کند چند کشور پیرو عربستان خواهند بود. عراق یکی از این کشورهاست.

و اما رویکرد ایران...

ایران که به تازگی از فشار تحریم‌های غرب رها شده، می‌خواهد تولید نفت خام خود را به میزان پیش از تحریم‌ها برساند.

تحریم‌های نفتی ایران دی ماه سال گذشته همزمان با اجرای برجام برداشته شد. در روز اجرای برجام تولید نفت خام ایران حدود ۲ میلیون و

700 هزار بشکه در روز و صادرات آن نیز یک میلیون و 100 هزار بشکه در روز بود. اما ایران با به کار‌گیری تمام ظرفیت‌های موجود این رقم را افزایش داد. به طوری که اخیراً بیژن زنگنه وزیر نفت اعلام کرده است که تولید نفت خام ایران از مرز 3 میلیون و 950 هزار بشکه در روز عبور کرده است و صادرات نفت خام ایران در ماه اکتبر (آبان ماه) به 2 میلیون و 440 هزار بشکه در روزرسیده است.

اما هدف ایران دستیابی به تولید 4 میلیون و 200 هزار بشکه در روز تا پایان سال‌جاری است و این رقم تقریباً برابر با حجم تولید پیش از تحریم‌ها و 7/12 درصد از سقف جدید تولید اوپک است. اگرچه برخی از کشورهای عضو در این سازمان نظیر عربستان حاضر نیستند که به ایران اجازه این افزایش تولید را بدهند اما ایران بارها تأکید کرده است بدون معافیت ایران از طرح فریز نفتی حاضر نیست با اوپک توافق کند. رأی منفی ایران به این طرح به معنای اجماع نداشتن اوپک و اجرا نشدن طرح است.

زنگنه در این باره می‌گوید: ایران پیش از این دیدگاه‎های خود را درباره سهمیه‌اش در اوپک اعلام کرده است و بر دیدگاه‎های پیشین خود اصرار دارد. ایران که به تازگی از فشار تحریم‌های غرب رها شده، حاضر نیست دست به خودتحریمی بزند. وزیر نفت ایران مسئول کاهش قیمت نفت خام در سال‌های اخیر را کشورهایی می‌داند که تولید خود را در غیاب ایران افزایش دادند. زنگنه معتقد است که ایران به دلیل تحریم‌های غرب و کاهش اجباری تولید نفت نقشی در کاهش قیمت‌ها نداشته است و اکنون مسئول احیای بازار را همان کشورهایی می‌داند که به وجود مازاد عرضه در بازار و کاهش قیمت نفت
دامن زدند.

عربستان مسئول است

همان‌طور که اشاره شد در سال ۲۰۱۱ کشور عربستان با هوشمندی خاص نظام سهمیه‌بندی را در اوپک کنار گذاشت. در آن زمان ایران ریاست اوپک را به‌عهده داشت و عربستان مدعی شد، اوپک برای آنکه بتواند عراق را داخل نظام سهمیه‌بندی بیاورد باید سقف

30‌ میلیون بشکه‌ای نظام سهمیه‌بندی را تجدید کند. این پیشنهاد را تمام 12 عضو اوپک قبول کردند. اما این اشتباه بسیار بزرگ و تاریخی بود که کاملاً هوشمندانه و با محاسبه توسط عربستان صورت گرفت. آن زمان غرب اعلام کرده بود که از اول سال 2012 ایران را تحریم می‌کند و عربستان می‌دانست که تولید نفت ایران در سال 2012 کاهش می‌یابد. لیبی نیز تولیدش به دلیل جنگ داخلی کاهش یافته بود.

عربستان می‌دانست تولید ایران و لیبی کم می‌شود و آنها می‌توانند تولید نفت خام خود را افزایش دهند؛ بدون آنکه کسی بتواند آنها را متهم کند، این اتفاق افتاد. 4 کشور عربستان، امارات متحده عربی، عراق و قطر تولید خود را از سال 2012 تاکنون نزدیک به 4 میلیون بشکه افزایش دادند و 5/1 میلیون بازار ایران و یک میلیون بازار لیبی را گرفتند و تولید نفت اوپک را به 5/31 میلیون بشکه رساندند. بنابراین 4 میلیون بشکه بیشتر تولید کردند و این از زمانی بوقوع پیوست که قیمت نفت بیش از 100 دلار بود. به این ترتیب در غیاب ایران این کشورها سود زیادی کردند.

اکنون ایران این کشورها را مسئول می‌داند و معتقد است اگر قرار است تولید نفت خام اوپک محدود شود باید این کشورها بیش از دیگر کشورها تولید خود را کاهش دهند.
به هر حال وزیران نفت و انرژی اوپک، ٣٠ نوامبر (١٠آذر ماه) به منظور بررسی سیاست‌های تولید خود در دبیرخانه دائمی این سازمان در وین گردهم می‌آیند و ایران امیدوار است که طی این نشست وزارتی توافق حاصل شود. احیای نظام سهمیه‌بندی اوپک بعد از ۵ سال می‌تواند به بازار یک تکان مثبت دهد اما این اتفاق نباید با تحریم مجدد تولید نفت خام ایران همراه باشد. اگرچه اعضای اوپک به توافق‌های داخل سازمانی پایبند هستند اما نادیده گرفتن این توافق‌ها نیز جرم محسوب نمی‌شود.

بازار نفت

بازار جهانی نفت خام چشم به راه اجلاس۳۰ نوامبر اوپک (۱۰ آذر) است و امیدوار است که با سیاستگذاری اوپک برای کاهش عرضه نفت خام، شاهد بهبود در قیمت این کالا باشد. قیمت نفت(که با شاخص برنت سنجیده می‌شود) اکنون در محدوده ۵۰ دلار برای هر بشکه به سر می‌برد. اگر اعضای اوپک تولید نفت خام خود را ۷۰۰ هزار بشکه در روز کاهش دهند، با حفظ شرایط فعلی قیمت نفت خام در سال ۲۰۱۷ در محدوده ۵۰ الی ۶۰ دلار برای هر بشکه باقی خواهد ماند.

اوپک از زمانی که قیمت نفت خام روند کاهشی در پیش گرفته، بارها قیمت را تحت تأثیر قرار داده است. با نگاهی به نمودار قیمت نفت خام در ۵ سال اخیر ملاحظه می‌کنیم که قیمت نفت خام از نرخی بالاتر از ۱۱۰ دلار به کمتر از ۵۰ دلار برای هر بشکه در اواخر سال ۲۰۱۴ رسید. اجلاس نوامبر ۲۰۱۴ اوپک که به رهبری عربستان به پایان رسید نقش زیادی در کاهش قیمت‌ها داشت. پس از آن بازار انگشت اتهام را به سمت این سازمان نشانه گرفت. این درحالی است که عامل اصلی کاهش قیمت نفت خام، رشد تولید نفت غیرمتعارف امریکا (شیل اویل) بود. قیمت نفت در دو سال اخیر حتی به قعر ۲۷ دلار برای هر بشکه نیز رسید.

اما در این نرخ دوام نیاورد و در ۵ ماه اخیر در کانال ۴۰ دلار نوسان داشته است. این قیمت نفت خام تولید نفت گرانقیمت از منابع شیل (سنگ‌های رسوبی) را غیر اقتصادی کرده است و هر روز تعداد بیشتری از دکل‌های حفاری امریکا غیرفعال می‌شوند. با وجود این کارشناسان معتقدند اگر قیمت نفت به ۶۰ دلار برای هر بشکه برسد دوباره تولید نفت غیرمتعارف اقتصادی می‌شود و ممکن است عرضه این نوع نفت جایگزین نفت متعارف اوپک شود.

اوپک

سازمان کشورهای صادر‌کننده نفت با نام اختصاری اوپک (OPEC)، یک کارتل بین‌المللی نفتی است که متشکل از 14 کشور است. کشورهای الجزایر، ایران، عراق، کویت، لیبی، نیجریه، قطر، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، اکوادور، آنگولا، گابن، اندونزی و ونزوئلا. مقر بین‌المللی اوپک از بدو تأسیس در سال ۱۳۳۹ در ژنو بود و در سال ۱۳۴۴ به شهر وین در کشور اتریش انتقال یافت. ایران بنیانگذار این سازمان و یکی از مؤثر‌ترین اعضای آن است. در دوسال اخیر ادعا می‌شد که اوپک اثرگذاری خود را در بازار جهانی نفت خام از دست داده است اما اهمیت نشست 30 نوامبر (اجلاس 169 اوپک) نشان می‌دهد که این سازمان هنوز تأثیرگذار است.