روسیه و آمریکا بر سر ایران معامله می‌کنند؟

روزنامه شرق: خانم والنتینا ماتویینکو، رئیس شورای فدراسیون روسیه که گفت‌وگو درباره افزایش همکاری‌ها ازجمله همکاری‌های هسته‌ای با ایران را در دستور کار داشت، در دو روز اقامت در تهران با مقامات کشورمان ملاقات و رایزنی کرد.

این سفر در حالی صورت گرفت که برخی از رسانه‌ها و تحلیلگران معتقد‌ند با پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات آمریکا، روابط روسیه با ایالات متحده و ایران دستخوش تغییر می‌شود. این گمانه ناشی از اظهارات و مواضع پیش از انتخابات ترامپ درباره روسیه و متقابلا اظهارنظرهای مقامات روسی است.

مدت زیادی از منازعات انتخاباتی آمریکا نگذشته و همگان به یاد دارند که تمایل ترامپ و روسیه به حدی بود که برخی، روس‌ها را به دخالت در این انتخابات آمریکا متهم کردند و گفتند که آنها در ماجرای هک‌شدن ایمیل‌های هیلاری کلینتون دست داشته‌اند. اتهامی که اگرچه از سوی مقامات رسمی روسیه رد شد و به قول پوتین «هیستریک» بود اما به نظر برخی از تحلیلگران روس چندان دور از ذهن نیز نبود.

به عنوان مثال سرگئی مارکوف، تحلیلگر سیاسی کرملین، چهارشنبه گذشته به گاردین گفته بود «شاید ما کمی به ویکی‌لیکس کمک کرده باشیم اما به دخالت روسیه در انتخابات آمریکا اعتقاد نداریم».

گذشته از این، هنوز فراموش نشده که ترامپ در جریان مناظره‌های انتخاباتی درباره روسیه گفته بود: «ما لزوما نباید دشمن یکدیگر باشیم. باید زمینه‌های مشترکی را براساس منافع مشترک پیدا کنیم. به عنوان مثال، روسیه نیز از تروریسم اسلامی ضربه خورده ‌است. من معتقدم کاهش تنش و بهبود مناسبات با روسیه فقط از یک موضع قدرتمند عملی است. تعقل حکم می‌کند که این دور خصومت باید پایان یابد. برخی می‌گویند روس‌ها برخورد درستی نخواهند کرد. هدف من این است که آن را بسنجم».

او همچنین ولادیمیر پوتین را رهبری مقتدر و بسیار هوشمند توصیف کرده‌ و گفته بود از حملات هوایی روسیه به مخالفان رژیم در سوریه حمایت می‌کند. او با تأکید بر تهدید‌ها و منافع مشترک دو کشور مانند مبارزه با تروریسم و کنترل مهاجرت، گفته بود خواهان مناسبات آشتی‌جویانه با روس‌هاست. ترامپ بعد از مشخص‌شدن نتیجه انتخابات نیز در همین چارچوب درباره روابط آمریکا و روسیه سخن گفت.

او در گفت‌وگو با روزنامه «وال‌استریت ژورنال» اعلام کرد که پیامی «فوق‌العاده» از سوی پوتین دریافت کرده و به‌زودی با او تماس تلفنی خواهد داشت. بدون شک بحران سوریه نخستین موضوعی است که دو رئیس‌جمهور می‌توانند درباره آن گفت‌وگو کنند و ترامپ دراین‌باره نیز حرف‌هایی زده که احتمال تغییر رویکرد آمریکا درباره سوریه و نزدیکی بیشتر آمریکا و روسیه را جدی‌تر می‌کند.

او گفته بود: «من دیدگاه متفاوتی نسبت به بسیاری در قبال اوضاع سوریه دارم؛ سوریه با داعش می‌جنگد و ما خواهان رهایی از داعش هستیم. روسیه درحال‌حاضر متحد نزدیک سوریه است... ایران نیز هست که به‌فضل ما قدرتش زیاد شده است، آن نیز هم‌پیمان سوریه است... الان از شورشیان علیه سوریه حمایت می‌کنیم بدون اینکه بفهمیم آنها چه ‌کسانی هستند! اگر ایالات متحده به (نظام) اسد حمله کند، این امر به درگیری با روسیه می‌انجامد».

روزنامه گاردین پیش از این نوشته بود: «پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا امیدهای معارضان سوری به پیروزی در جنگ داخلی علیه نظام سوریه را بر باد داد». این رسانه انگلیسی با اشاره به اینکه ترامپ به حمایت‌های آمریکا از معارضان سوری پایان خواهد داد، نوشته بود: «بثینه شعبان، مشاور سیاسی و رسانه‌ای اسد از آمادگی دمشق برای همکاری با رئیس‌جمهوری جدید آمریکا خبر داده است، مشروط بر اینکه سیاست‌های آن با سیاست‌ها و اهداف دمشق همخوانی داشته باشد».

اظهارات مقامات روس و خوشحالی آنها از پیروزی ترامپ نیز قطعه دیگری از این پازل است که بر وضوح تصویر نزدیکی آمریکای بعد از اوباما و روسیه می‌افزاید. پوتین یکی از اولین رهبران جهان بود که به ترامپ تبریک گفت و آن‌قدر از «شروع یک دوران طلایی» هیجان‌زده بود که پیش از سخنرانی خود در کرملین برای ترامپ پیام فرستاد و گفت «ما می‌فهمیم که با توجه به کاهش سطح روابط، راه ساده‌ای در پیش نیست اما بارها گفته‌ام وخامت اوضاع روابط بین روسیه و ایالات متحده گناه ما نیست و می‌خواهیم و آماده‌ایم روابط کاملا خوبی با ایالات متحده برقرار کنیم».

مارگریتا سیمونیان، رئیس شبکه تلویزیونی راشاتودی که از پشتیبانی مالی کرملین برخوردار است، نیز توییت کرده بود که در روز انتخابات جشن گرفته و پس از پیروزی ترامپ می‌خواسته با اتومبیل در اطراف مسکو بگردد و پرچم آمریکا را در باد تکان دهد.

نمونه دیگر از شادمانی روس‌ها را الکسی پوشکوف که تا ماه سپتامبر در مجلس دومای روسیه مقام ارشد سیاست خارجی بود به نمایش گذاشت و نوشت: «ما نباید از ترامپ انتظار داشته باشیم که به ما عشق بورزد یا به ما هدیه‌ای بدهد. او یک میهن‌پرست و کاسب است. او یک ایدئولوگ نیست، او یک واقع‌گراست و یک رئالیست (واقع‌گرا) زبان چانه‌زنی را می‌فهمد.

ترامپ فرصتی برای فرار از منازعه‌ای داده است که با پیروزی کلینتون امکان آن وجود داشت و این تفاوت بزرگی است». تحلیلگران روسیه نیز بر همین باورند؛ برای مثال، ولادیمیر فرولوف گفته بود «پیروزی ترامپ ایالات متحده را در دورانی از ناآرامی و تلاطم فرو خواهد برد و قدرت ایالات متحده را در جهان از بین خواهد برد. انتظار می‌رود روابط ایالات متحده با هم‌پیمانان سردتر شود و آنها درباره مقابله با روسیه وحدتشان را از دست بدهند».

به این ترتیب روشن است که مسکو امید دارد تا ترامپ و پوتین با هم معامله خوبی داشته باشند. معامله‌ای که به گفته برخی از کارشناسان می‌تواند حول محور بحران سوریه و ایران باشد.

سخنرانی ترامپ بعد از پیروزی‌اش و گفتن اینکه «ما با همه ملت‌هایی که مایل‌اند با ما کنار بیایند، کنار خواهیم آمد»، به مذاق روس‌ها خوش آمده؛ اما اروپایی‌ها را نگران کرده و از همین‌رو در جلسه‌ای اضطراری، مواضع ترامپ را در قبال ایران و روسیه بررسی می‌کنند.

وال‌استریت ژورنال با انتشار خبر برگزاری این جلسه، نوشته بود: «وزرای خارجه اتحادیه اروپا که با انتخاب دونالد ترامپ به عنوان رئیس‌جمهور دچار نگرانی شده‌اند، در نظر دارند درباره چگونگی مدیریت روابط با آمریکا بر سر مسائل کلیدی مانند روسیه و ایران، نشست شامي اضطراری برای یکشنبه ترتیب دهند».

وال‌استریت ژورنال درواقع دعوت خانم موگرینی از وزرای خارجه اتحادیه اروپا را برای شام یکشنبه در بروکسل (پیش از نشست ازپیش‌تعیین‌شده مشترک وزرای خارجی اروپا)، به نگرانی از روابط آمریکا و اروپا تعبیر و به نقل از دیپلمات‌های اروپایی که نام و ملیت‌ آنها ذکر نشده، تأکید کرده امکان تقابل سریع سیاست‌های دولت جدید آمریکا در قبال روسیه و ایران با مواضع اتحادیه اروپا، وجود دارد.

براساس همین گزارش، یک دیپلمات ارشد اتحادیه اروپا که اشاره‌ای به نامش نشده، گفته است: «انتخاب آقای ترامپ، طرح‌های ازقبل برنامه‌ریزی‌شده اتحادیه برای تمدید تحریم‌ها علیه روسیه را «پیچیده‌تر» کرده است و این موضوعی است که به توجهات و بررسی‌ بسياري نیاز دارد». نگرانی اروپایی‌ها در حالی است که براساس گزارش روزنامه رسمی راسیسکایا گازتا، چاپ مسکو، ولاديمیر پوتین بنا دارد بلافاصله بعد از مراسم تحلیف و آغاز به کار ترامپ، با او ملاقات کند.

این روزنامه به نقل از دیمیتری پسکوف، سخنگوی رئیس‌جمهوری روسیه، آورده است: «کارشناسان امور آمریکا و مسائل بین‌المللی روسیه، با ستادهای انتخاباتی ترامپ جمهوری‌خواه و هیلاری کلینتون، نامزد دموکرات انتخابات ریاست‌جمهوری، ارتباط داشتند».

گفتنی است، سخنگوی پوتین ضمن ابراز امیدواری به برقرارشدن روابط خوب بین پوتین و ترامپ، گفته است: «برای اعتمادسازی به زمان نیاز داریم و مواضع آنها، در بسیاری از مسائل بین‌المللی به هم نزدیک است». به گفته او: «نباید انتظار داشت، سران دو کشور در تمامی مسائل توافق کنند. متأسفانه اختلاف‌های بسیار بزرگی میان روسیه و آمریکا در مسائل مختلف وجود دارد؛ اما اگر به اندازه کافی عاقل باشیم و پس از آغاز مذاکره به نگرانی‌ها به‌طور متقابل توجه کنیم، موفقیت‌های بزرگی به دست می‌آوریم».

نکته اینجاست که برخی از تحلیلگران مسائل بین‌الملل در ایران، اعتقاد دارند مواضع متفاوت ترامپ در منطقه و تمایل او به نزدیکی به مسکو، نهایتا به نفع ایران خواهد بود. برای مثال حمیدرضا آصفی، سخنگوی اسبق وزارت امور خارجه در دولت اصلاحات، در گفت‌وگویی به اظهارات ترامپ درخصوص سوریه اشاره کرده و گفته بود: «او اولویتش را مقابله با داعش و نزدیکی به روسیه قرار داده و این می‌تواند در مسائل دیگر به ایران کمک کند».

این درحالی است که گروه دیگری از کارشناسان، معتقد‌ هستند مواضع ترامپ درباره روسیه، بعد از آغاز به کار تغییر خواهد کرد و احتمال نزدیکی آمریکا و روسیه وجود ندارد. اما این دو سناریو تمام ماجرا نیست و احتمال سومی نیز وجود دارد. براساس سناریو سوم، اگر ترامپ در قامت ریاست‌جمهوری ایالات متحده همان‌طور که تاکنون گفته، عمل کند و به سوی روسیه برود و در گام بعدی، بدون توجه به حاکم بودن یا نبودن بشار اسد، مبارزه با داعش را در اولویت قرار دهد، موازنه قدرت در منطقه تغییر خواهد کرد و ممکن است روسیه و آمریکا، ایران را مركز معامله قرار دهند؛ همان معامله‌ خوبی که روس‌ها به آن امیدوارند.

علی خرم، کارشناس حقوق بین‌الملل: دونالد ترامپ که پیروز انتخابات ریاست‌جمهوری در آمریکا بود، تاکنون چندین بار به نزدیکی به روسیه ابراز تمایل کرده؛ اما روسیه این تمایل را چندان نپذیرفته است؛ از این‌رو پوتین گفت که ما همیشه تلاش داشتیم روابط خوبی با آمریکا داشته باشیم؛ اما آمریکایی‌ها نخواستند.

لاوروف نیز با تأکید بر اینکه هنوز ترامپ را نمی‌شناسند و سیاست‌های او را نمی‌دانند، گفت که تصمیم‌گیری درباره ارتباط با آمریکای بعد از اوباما را به مشخص‌شدن سیاست‌های ترامپ موکول می‌کنند؛ به‌این‌ترتیب خیلی مشخص نیست که روسیه به ابراز تمایل ترامپ پاسخ مثبت دهد و شاهد بهبود روابط دو کشور باشیم.

موضوع مهم دیگر این است که نظر شخصی ترامپ و پوتین در شکل‌گیری روابط دو کشور اهمیت زيادی دارد و منافع ملی روسیه و آمریکا تعیین‌کنندگی بیشتری دارد. ازآنجایی‌که منافع ملی این دو کشور همیشه در تضاد بوده است، امکان نزدیکی آنها خیلی زیاد نیست. این احتمال وجود دارد که شاهد همکاری‌های بیشتر باشیم؛ اما این نوع از همکاری‌ها با متحدبودن و نزدیکی تفاوت دارد.

اكنون اگر فرض را بر نزدیکی و دوستی روسیه و آمریکا‌ گذاریم، دو گزینه وجود دارد. نخست اینکه روسیه در جریان این دوستی ایران را نیز به همراه خود به سوی ترامپ و آمریکا ببرد. این گزینه با توجه به دشمنی ایران و آمریکا خیلی بعید به نظر می‌رسد. بعد از اینکه پوتین دریابد گزینه نخست محتمل نیست، به سمت گزینه دوم یعنی معامله بر سر ایران می‌رود.

روسیه در سی‌وچند سال بعد از انقلاب اسلامی بارها و بارها این‌کار را کرده است. به عنوان مثال وقتی در شورای امنیت مسئله بوشهر مطرح بود، روسیه از قطع‌نامه علیه تأسیسات هسته‌ای ایران حمایت کرد؛ بنابراين اصلا بعید نیست که آنها یک‌‌بار دیگر مواضعی علیه جمهوری اسلامی ایران اتخاذ کنند. با همه این اوصاف هنوز زود است که درباره سیاست خارجی ترامپ و روابط آمریکا و روسیه در دوره جدید قضاوت کنیم.

اظهارات ترامپ هنوز اعتناكردني نیست. او باید در مرحله نسخت تکلیف خود را با ساختار سیاسی آمریکا روشن کند. او تاکنون جزء یک گروه تندرو و شورشی در داخل حزب جمهوری‌خواه بوده است و باید منتظر باشیم و ببینیم که جمهوری‌خواهان ازاین‌پس ترامپ را اداره می‌کنند یا در یک سال آینده با اتکا به قدرت در سنا و مجلس نمایندگان او را استیضاح می‌کنند.

جمهوري‌خواهان در مسائلی مثل سوریه با ترامپ هم‌نظر نیستند. آنها می‌خواهند سر به تن بشار اسد و ایران نباشد و از اسرائیل، ترکیه و عربستان حمایت خواهند کرد؛ بنابراین باید منتظر بمانیم تا مشخص شود ترامپ چقدر می‌تواند از حزب جمهوری‌خواه فاصله بگیرد.

بهرام امیراحمدیان، کارشناس مسائل روسیه: ترامپ در جریان مبارزات انتخاباتی خود اظهاراتی داشت که از نزدیکی آمریکا و روسیه حکایت می‌کرد؛ اما این دو کشور اختلافات عمیقی دارند که امکان آشتی بین آن دو باقی نمی‌گذارد. شاید ترامپ علاقه‌مند باشد که دل روس‌ها را به دست بياورد و به‌همین‌خاطر اقداماتی مثل به‌رسمیت‌شناختن کریمه را در دستور کار قرار دهد؛ اما احزاب، سرمایه‌داران، لابی‌ها و «ان‌جي‌او»ها در آمریکا این تمایل را ندارند؛ بنابراین او ناگزیر است که اظهارات خود را تعدیل کند.

همان‌طور که درباره پاره‌کردن برجام حرف زده بود و حالا مشاور او از مذاکره دوباره می‌گوید. به عبارت روشن‌تر ابراز تمایل ترامپ به نزدیکی با روسیه در دوره مبارزات انتخاباتی و خوشحالی پوتین از این موضوع موجب آشتی روسیه با سرمایه‌داری نیست.

نکته دوم این است که روسیه و ایران به سمت روابط استراتژیک می‌روند و در صورت قطع این‌گونه از روابط هر دو طرف متضرر خواهند شد. به فرض اینکه پوتین و ترامپ با یکدیگر همکاری کنند، روابط ایران و روسیه با مشکلی مواجه نخواهد شد؛ چراکه روسیه بیش از آن به ایران نیاز دارد که ایران به روسیه. روسیه نیاز دارد که از طریق ایران در خاورمیانه حضور داشته باشد.

درواقع قلمرو جغرافیایی و امکانات ایران امکان وصل‌شدن روس‌ها به خاورمیانه و دسترسی به اقیانوس هند و حوزه خلیج ‌فارس را مهیا می‌کند. نتیجه می‌گیریم که آنچه درباره نزدیکی ترامپ و پوتین گفته می‌شود، امکان‌پذیر نخواهد بود؛ زیرا روسیه از منظر جهان سرمایه‌داری، کشور توسعه‌طلبی است که حقوق ‌بشر را رعایت نمی‌کند.

همان‌طور که مشاهده کردیم، پوتین در اوایل دوره ریاست‌جمهوری اوباما تلاش می‌کرد که سپر دفاع موشکی را حل کند؛ اما اکنون ناتو در مرزهای روسیه مستقر است. برخی با اشاره به مواضع ترامپ درباره بحران سوریه نتیجه می‌گیرند که روابط ایران و روسیه با مشکلاتی مواجه خواهد شد. این گروه توجه ندارند که منافع روسیه و آمریکا در سوریه متضاد است.

آمریکا خواهان برکناری اسد از هر طریق ممکن است و روسیه علاقه‌مند به حفظ اسد یا استقرار حکومتی هماهنگ با روس‌هاست. آنها به دسترسی به پایگاه طرطوس نیاز دارند و به‌‌هیچ‌‌عنوان آن را از دست نمی‌دهند. تنها نقطه مشترک دو کشور مقابله با داعش است و با توجه به اختلاف بسیاری که ذکر شد، این اتفاق نظر برای رسیدن به راه‌حلی مشترک کافی نیست. شاید آمریکا و روسیه در دوره ترامپ همکاری‌های بیشتری داشته باشند؛ اما این همکاری‌ها به قدری نخواهد بود که در روابط استراتژیک ایران و روسیه خللی وارد کند.

علی بیگدلی، کارشناس مسائل بین‌الملل: دونالد ترامپ در جریان رقابت‌های انتخاباتی خود از پوتین بسیار تجلیل کرد؛ به خاطر اینکه می‌خواست با این کار، اوباما را تحقیر کند. از طرف دیگر پوتین با تصرف شرق اوکراین و گرو‌گان‌گرفتن کریمه، به مرد شماره یک جهان تبدیل شده و در تلاش است از فشار تحریم‌ها خلاص شود.

اکنون با پیروزی ترامپ در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده، به نظر می‌رسد روابط این دو کشور دستخوش تغییر می‌شود و این امر، بر اوضاع منطقه خاورمیانه نیز تغییر ملموسی خواهد داشت. از اظهارات ترامپ این‌طور استنباط می‌شود که قصد دارد به روسیه نزدیک شود و اگر این اتفاق بيفتد و این دو با یکدیگر کنار بيايند، حتما آن بالا قراردادی بینشان امضا می‌شود.

درواقع روس‌ها ما را می‌فروشند. تجربه نیز نشان داده است روس‌ها پتانسیل این کار را دارند و دوستان خود را خيلي زود فراموش می‌کنند. به نظر من این سناریو می‌تواند به‌زودی اجرائی شود؛ زیرا پوتین نخستین کسی بود که پیروزی ترامپ را به او تبریک گفت. از طرف دیگر، ترامپ بعد از گفت‌وگو با رئیس‌جمهور فرانسه و نخست‌وزیر اسرائیل که چندان حائزاهمیت نبودند، بنای گفت‌وگو با پوتین را دارد و این یعنی رئیس‌جمهور جدید آمریکا به هیچ‌وجه نمی‌خواهد خود را وارد درگیری‌های منطقه کند.

تصور می‌کنم چشم‌انداز سیاست خارجی آمریکا در دوران ترامپ خیلی مبتنی بر نظامی‌گری نیست. او حتی درباره مسئله سوریه نیز گفته است خیلی بر حذف اسد تأکید ندارد و خواهان مبارزه با داعش است. به‌این‌ترتیب، ممکن است نتیجه همکاری آمریکا و روسیه، حل بحران سوریه همراه با ماندن اسد باشد و در این صورت ما نیز نفس راحتی می‌کشیم. به اضافه اینکه روسیه را در جهان عرب و به‌طورکلی دنیا، تبدیل به قهرمان می‌کند.

اما گزینه دیگر برای حل بحران سوریه با توافق دو کشور، این است که روس‌ها حذف اسد را بپذیرند و در این صورت، سر ما کلاه می‌رود. ناگفته نماند که حتی در این شرایط نیز پیروزی ترامپ برای ایران اتفاق خوبی است؛ زیرا رقیب او (هیلاری کلینتون) در سوابق کاری خود، مواضع ضد‌ایرانی بسیاری دارد و به محافل عربی و یهودی دشمن ما وابسته است.

اگر او رئیس‌جمهور شده بود، بحث جنگ با ایران مطرح بود؛ اما در دوران ترامپ با این مسائل مواجه نیستیم. او چندان به دنبال ماجراجویی نظامی نیست و بورژوامسلکی او ایجاب می‌کند با روسیه کنار آمده و ریاست‌جمهوری خود را با حل بحران سوریه آغاز کند. به عبارت روشن‌تر ما در دوران ترامپ با گزینه حمله نظامی به ایران مواجه نیستیم و تنها ممکن است در منطقه کمی محدود شویم.