برنده و بازنده آزادسازی موصل چه کسانی هستند؟

هفته نامه مثلث نوشت: عملیات نیروهای داخلی و خارجی در موصل علیه نیروهای تروریستی داعش هر روز ابعاد جدیدتری پیدا می‎کند. حضور بازیگران داخلی و خارجی متعدد در این عملیات، آن را بسیار پیچیده کرده است.

موصل در شرایطی قرار دارد که از یکسو داعش در آنجا تضعیف شده است و از سوی دیگر عراقی‌ها اراده کرده‌اند که این شهر مهم آزاد شود. این هماهنگی که میان نیروهای مختلف شیعه، سنی و کرد دیده می‌شود نیز نشان از اراده‌ای است که عراقی‌ها برای آزاد کردن موصل دارند، البته به نظر من این شهر به راحتی آزاد نخواهد شد، بلکه این آزادسازی زمان می‌برد و درگیری‌هایی داخل شهر صورت خواهد گرفت، زیرا برخلاف آنچه پیش‌بینی می‌شد زمانی که نیروهای عراقی یا کرد به موصل نزدیک شوند نیروهای داعشی پا به فرار می‌گذارند تا نیروهایشان را برای جاهای دیگر حفظ کنند، اما امروز این گونه مشاهده می‌شود که داعش در حال مقاومت است.

وقتی داعش از موصل خارج شود طبیعتا این گروه در نقاط دیگر به صورت پراکنده دست به عملیات خواهد زد. این بیانگر آن است که با آزادسازی موصل، داعش دست از اهدافش نخواهد کشید‌، زیرا این گروه از نظر ساختاری و تشکیلاتی به‌گونه‌ای تشکیل شده که بتواند مدت زیادی مقاومت کند. البته اندیشه داعش سال‌ها در منطقه باقی خواهد ماند و نباید این‌گونه تصور کرد که با تصرف موصل قدرت نظامی داعش از بین خواهد رفت. اگر موصل آزاد شود بدون شک در دیگر نقاط عراق و خارج عراق عملیات‌های داعش افزایش خواهد یافت. در واقع این خصلت داعش است که وقتی در جایی کم می‌آورد در جایی دیگر خود را عرضه می‌کند. همچنان که مشاهده کردیم طی شش ماه گذشته وقتی داعش در شرق سوریه تحت فشار قرار گرفت و بخش‌هایی از آن منطقه را از دست داد در بلژیک و فرانسه اقداماتی انجام داد تا قدرت نمایی کند.

تا به امروز و طی عملیات‌های مختلف، بخشی از نیروهای داعش از عراق به سوریه رفته‌اند و از این پس نیز باز هم به سمت این کشور فرار خواهند کرد. برخی شواهد نیز حاکی از آن است که برخی از کشورها خیلی ‌بی‌میل نیستند که داعش به سوریه برود. برای دولت سعودی و بعضی از کشورهای حوزه خلیج فارس، عراق اهمیت کمتری دارد و آنها بیشتر به‌دنبال سقوط دولت سوریه هستند. بنابراین این کشورها می‌خواهند تا جایی که امکان دارد به تقویت گروه‌های تروریستی در سوریه کمک کنند تا به اهداف‌شان نایل شوند.

‌از این رو داعشی که وارد سوریه شود داعش دوست برای این کشورها خواهد بود. در صورت شکست داعش در موصل این گروه دو شقه خواهد شد؛ بخش‌هایی که به شهرهای دیگر عراق خواهند رفت و در آنجا عملیات انتحاری انجام خواهند داد و بخش‌هایی که به سوریه می‌روند تا با دریافت کمک‌های بیشتر در راستای سقوط دولت بشار اسد فعالیت کنند.

بدون شک این بخش از فعالیت‌های داعش در سوریه به ضرر ایران خواهد بود‌، زیرا هرچه ثبات به سوریه بازگردد و دولت، حاکمیت سرزمینی خود را به اجرا درآورد برای ایران نیز بهتر خواهد بود. متاسفانه امروز مساله سوریه در سطح یک رقابت شدید ژئوپلیتیکی دنبال می‌شود و قدرت‌های بزرگ تقریبا بدون در نظر گرفتن شکست یا ماندن اسد فقط به‌دنبال آن هستند که در برابر قدرت مقابل خود کم نیاورند. اگر داعش در عراق تضعیف شود، گروه‌های شیعه و سنی همه باید در روند سیاسی عراق همکاری داشته باشند تا اختلافات داخلی در این کشور بروز نکند.

در این بین، آمریکایی‌ها نقش مهمی‌در عملیات موصل، شکل دادن به آن، ایجاد هماهنگی و گفتگوها با اربیل و بغداد داشتند. در واقع یکی از اهداف آمریکا این است که پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری دو هفته دیگر در آن کشور، موصل از وجود داعشی‌ها پاک‌سازی شده و این مساله یک پیروزی برای دموکرات‌ها شمرده شود. ضمن آنکه ممکن است یکی از اهداف واشنگتن این باشد که نیروهای داعش به سمت سوریه سوق داده شوند و شاید متحدان آمریکا مانند ترکیه، عربستان، قطر و امارات نیز به‌دنبال این روند باشند‌، بنابراین به نظر من از هر جهت حضور در این عملیات برای آمریکا منافعی در پی دارد. یعنی اگر داعش در موصل سقوط کند از نظر سیاسی یک پیروزی برای آمریکا محسوب می‌شود.

از سوی دیگر دولت بغداد نیز در پی چنین امری است تا حاکمیت سرزمینی‌اش اصلاح شود. از سوی دیگر باید توجه داشت که تمام گروه‌های تروریستی سربازان داعش نیستند و بسیاری از آنها، افرادی هستند که با دولت‎های خودشان مساله دارند. یعنی سوری‌هایی که در قامت مخالف برآمده‌اند ممکن است پس از سقوط موصل وارد سوریه شده و به نحوی به گروه‌های دیگر که در حلب در حال جنگ هستند، متصل شوند. بنابراین آمریکایی‎ها نقش مهمی‌در این مساله دارند و پیروزی در موصل را پیروزی برای خودشان می‌دانند. همچنین آمریکا تا حدودی در این زمینه با ترکیه هماهنگ است و اخیرا نیز اشتون کارتر ملاقاتی با حیدر العبادی داشت و ظاهرا هدف میانجیگری در خصوص نقش ترکیه بوده است. اما العبادی با این مساله به‌شدت مخالفت کرده است.

البته پشت این قضایا، مسائل دیگری هست که هنوز خیلی مشخص نیست و روزهای آینده تکلیف آنها مشخص خواهد شد. به ویژه پس از تصرف موصل و خارج کردن داعشی‌ها از این شهر تکلیف بسیاری از مسائل روشن خواهد شد. موصل یک مساله غامض و پیچیده است که بخش بزرگی از بحران به بعد از خروج داعش از شهر و مناطق اطراف آن مربوط می‌شود. یعنی اگر داعش از موصل خارج شد نباید بحران شمال عراق را تمام شده بدانیم بلکه تازه در ابتدای بحران قرار خواهیم گرفت.

از سوی دیگر در خصوص نقش‌آفرینی کشورهای عربی در مقابل عراق و موصل باید توجه داشت که موصل و عراق اولویت دوم کشورهای عربی است. ضمن اینکه این کشورها ‌بی‌میل نیستند دولت در بغداد ضعیف باشد اما روابط دوستانه‌ای با اربیل برقرار کرده‌اند. اربیل و ترکیه خواهان آزادسازی موصل هستند و هماهنگی خوبی میان نیروهای کردی و ترکی ایجاد شده است. سعودی‌ها نیز در این قضیه متحد ترکیه هستند، بنابراین یک اتحاد نظامی در رابطه با موصل در حال فعالیت است. در کنار این دولت عراق نیز موصل را بخشی از سرزمین عراق می‌داند و درحال انجام عملیات علیه داعش هستند.

در واقع صحبت من این است که در موصل دو جناح در حال جنگ است یک جناح ارتش و پلیس عراق است که حشد الشعبی نیز به پلیس عراق نزدیک است و جناح دیگر نیز شامل نیروهای بین‌المللی و پیش مرگه‌ها هستند. به نظر من ائتلاف نیروهای بین‌المللی مسائل بعد از خروج داعش از موصل را نیز طراحی کرده‌اند. سخنان هفته گذشته رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه نیز بسیار حائز اهمیت است؛ او به نحوی برای نخستین بار ادعا کرد که استخوان پدران آنها در موصل و بخش‌هایی از سرزمین عثمانی خاک شده ‌و در آن مناطق خون‌های آنها ریخته شده است. این مسائل نشان می‌دهد که ترکیه برنامه درازمدتی برای موصل و بخش‌هایی از عراق در نظر گرفته است و این احتمال می‌رود که ترکیه این برنامه بلند‌مدت را در همکاری با کردها عملیاتی کند که ما باید صبر کنیم و ببینیم که پس از خروج داعش از موصل چه وضعیتی پیش خواهد آمد. آنچه که مسلم است به نظر می‌رسد ‌حاکمیت در بغداد نمی‌تواند حاکمیت تمام‌قد در موصل داشته باشد.

در این میان نیروهای حشد الشعبی خیلی ظریف، دقیق و هماهنگ با دولت بغداد، کار خود را در منطقه انجام می‌دهند. حشد الشعبی بسیار احتیاط می‌کند تا بحث‌ها و حرف و حدیث‌هایی که در رابطه با شکست داعش در رمادی پیش آمد در موصل رخ ندهد. بنابراین حشد الشعبی بسیار دقت دارد تا درگیری فرقه‌ای در موصل پیش نیاید اما در هماهنگی با دولت عراق به نبرد علیه داعش می‌پردازد. اما هنوز مشخص نیست که بعد از خروج داعش از موصل، حشد الشعبی چه عکس‌العملی در مقابل نیروهای پیش‌مرگه، ترک و نیروهای ارتش عراق در موصل خواهد داشت.

در واقع این درگیری دو مرحله دارد‌؛ مرحله اول به درگیری با داعش مربوط می‌شود که در این خصوص تمام کشورها و گروه‌ها با یکدیگر هماهنگ هستند اما پس از شکست داعش این نیروها به‌عنوان رقیب در برابر یکدیگر قرار خواهند گرفت و هنوز مشخص نیست که هر یک از این گروه‌ها چه ادعاهایی را در خصوص موصل مطرح خواهند کرد. در نتیجه مساله درگیری و رقابت‌های احتمالی میان بازیگران اصلی و نقش‌آفرین در آزادسازی موصل، مساله‌ای است که باید در هفته‌های آتی منتظر باشیم و ببینیم که به چه صورت خودنمایی خواهد کرد.

همچنین خروج داعش از موصل یا کاهش فعالیت نظامی رسمی این گروه در این منطقه از یکسو به نفع ایران قلمداد می‌شود؛ زیرا ایران از ابتدا در پی یکپارچگی عراق بود. حتی در مقابل کردها که دوستان ایران به شمار می‌روند جمهوری اسلامی ایران در 30 سال گذشته به صراحت اعلام کرده که یکپارچگی عراق برایش اهمیت دارد، اما از دیگر سو با رفتن داعش از عراق، از سوی برخی کشورهای عربی و آمریکا تحریکاتی صورت خواهد گرفت مبنی بر اینکه حضور ایران در عراق به بهانه مبارزه با داعش و به دعوت دولت عراق بوده است و آنها مدعی خواهند شد که اکنون دیگر ایران نباید نفوذی در این کشور داشته باشد.

این در حالی است که در واقعیت ایران نمی‌تواند هزینه‌های سنگینی را در بخش‌های متعدد متقبل شود و هنوز این احتمال وجود دارد که داعش از موصل خارج شود و به صورت غیرمترقبه به شهری دیگر وارد شود. اگر داعش به شهری چون کرکوک وارد شود برای ایران خیلی خطرناک خواهد بود. زیرا فاصله این شهر تا مرزهای ایران نسبتا کمتر است و بنابراین ایران باید آمادگی چنین تحرکاتی را همواره داشته باشد.