رازهای جلسه نیمه شب پاستور

مثلث نوشت: ساعت ۷ و سی ‌دقیقه صبح است. همه در انتظار رسیدن نامه معرفی وزرا به هیات‌رئیسه مجلس هستند. ناگهان اما یک مکالمه محرمانه همه چیز را تغییر می‌دهد. محمد علی نجفی به یکباره از لیست کنار گذاشته می‌شود. او که پیشرو‌تر از همه در ماجرای ‌ترمیم کابینه به‌نوعی خود را حتی به سخنگوی این مساله نیز تبدیل کرده بود ناگهان کنار رفت. حرف‌و‌‌حدیث‌ها زیاد است؛ هر کس گمانه‌ای دارد برای تحلیل این تغییر غیر‌منتظره. باید به کمی قبل‌تر بازگشت؛ زمانی که فانی در دفتر خود مشغول کار بود و درگیر ماجرای استیضاح و آن طرف‌تر محمد‌علی نجفی به روایت دانش‌آشتیانی از یک ماه قبل صحنه را برای تغییر آماده می‌کرد.

در میانه ماندن و رفتن

این خبر که علی جنتی از وزارت ارشاد خواهد رفت را دیگر همه می‌دانستند و آن را نقل می‌کردند اما این خبر شایعه تغییرات دیگر در دولت را هم مطرح کرده بود. رسانه‌ها هر کدام نام وزیری را مطرح می‌کردند که رفتنی شده و افراد جایگزین را هم معرفی می‌کردند. علی‌اصغر فانی هم البته در دایره این گمانه‌زنی‌ها قرار داشت. درست در حالی که منابع آگاه از استعفای او خبر داده‌اند، علی‌اصغر فانی وزیر آموزش‌‌و‌پرورش در گفت‌وگو با خبرگزاری‌ها گفته بود: «من قویا موضوع استعفا را تکذیب می‌کنم؛ هم‌اکنون از جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی می‌آیم و این روزها خودم را برای موضوع استیضاح آماده می‌کنم تا به واسطه بررسی استیضاح در مجلس گزارشی از کارنامه عملکرد خودم در طول تصدی بر وزارت آموزش و پرورش را به نمایندگان و مردم ارائه کنم.»

وی ضمن رد مجدد تمام شایعات مربوط به استعفایش گفته بود: «تصمیم‌گیری درباره استیضاح هم با نمایندگان محترم مجلس است.» در این مورد شنیده شد فانی بعد از جلسه با روحانی حاضر به استعفا نشده و استعفای تحمیلی را ناجوانمردانه توصیف کرده است.فانی خطاب به روحانی گفته است: «اگر دولت از عملکرد وزیری راضی نیست باید خود نیز مسئولیت عزل آن وزیر را به‌عهده بگیرد و مانند دولت احمدی‌نژاد از خود هزینه کند نه از وزیر! گفته می‌شود بعد از درگیری لفظی به وجود آمده، فانی با حالت عصبانی جلسه را ترک کرده و روحانی نیز دستور به رسانه‌ای کردن استعفای سه وزیر داده که بلافاصله با تکذیب از طرف فانی به این خبرسازی واکنش نشان داده شد. در ادامه تحولات در این مورد علی‌اصغر فانی، وزیر آموزش‌وپرورش که قاعدتا باید در دیدار نخبگان علمی ‌کشور با رهبر حکیم انقلاب حاضر می‌شد، به این دیدار نرفت و در جلسه هیات دولت حاضر شد. این حضور فانی شائبه‌ها درباره تغییر او را تضعیف کرد، اما نکته عجیب این بود که در غیاب فانی در دیدار نخبگان با رهبر انقلاب، سورنا ستاری در سخنان خود از پایان خدمت فانی گفت.

در این دیدار و قبل از بیانات رهبر معظم انقلاب، سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور در غیاب فانی ضمن قدردانی از فعالیت‌های وزیر آموزش‌وپرورش تلویحا خاطرنشان کرد: «آقای فانی روزهای آخر خدمت خود را سپری می‌کند!» این اقدام عجیب معاون حسن روحانی در شرایطی رخ داد که همان زمان فانی در جلسه هیات دولت حضور داشت و گویا در جلسه هیات دولت، روحانی درباره ضرورت ‌ترمیم کابینه سخن گفته بود. این سخنان برای فانی بسیار سنگین بود و او در نهایت قبول کرد از دولت خارج شود. اوج ماجرا و افتادن پرده، زمانی اتفاق افتاد که علی‌اصغر فانی نامه‌ای سرگشاده خطاب به حسن روحانی نوشت و در آن مطالبی نوشت که پشت پرده این ماجرا‌ها را نشان داد. متن نامه فانی به روحانی به این شرح بود:

«پس از اطلاع از نظر جنابعالی درخصوص ضرورت ترمیم کابینه که در جلسه روز چهارشنبه ۲۸ مهرماه ۹۵ هیأت محترم دولت ابراز فرمودید؛ به‌رغم آمادگی کامل برای حضور در جلسه استیضاح و ارائه گزارش عملکرد سه ساله وزارت آموزش‌وپرورش در دولت تدبیر‌و‌امید و پاسخ به سوالات نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی، بدین وسیله آمادگی خود را برای عمل به هرگونه تصمیم حضرتعالی درباره ادامه کار خویش نیز اعلام می‌نمایم.رب ادخلنی مدخل صدق و اخرجنی مخرج صدق واجعل لی من لدنک سلطانا نصیرا».این نامه فانی در واقع نشان داد او تمایلی برای استعفا ندارد اما گویا فشارها به او برای استعفا بیشتر شده است. این نامه و مقاومت فانی، فاش کرد در واقع استعفایی در کار نبوده و ماجرا، «برکناری» است. پس از این نامه فانی بود که برخی خبرگزاری‌ها به جای استفاده از عبارت «استعفای وزرا» از عبارت «برکناری وزرا» استفاده کردند، چراکه نامه فانی نشان داد در واقع و در اصل استعفایی در کار نبوده است.

نجفی: من وزیرم

ششم مرداد ۱۳۹۲، درست زمانی که همه چشم‌انتظار لیست حسن روحانی برای معرفی کابینه بودند، محمد‌علی نجفی عضو شورای شهر تهران و وزیر اسبق آموزش و پرورش در گفت‌وگو با ایسنا، درباره گمانه‌زنی‌ها و اخباری مبنی بر نهایی شدن حضور وی در کابینه روحانی، گفته بود: «در مورد انتخاب نهایی نمی‌توانم به‌طور قطعی اظهارنظر کنم، اما آقای روحانی گفته‌اند که من را به‌عنوان وزیر آموزش و پرورش معرفی خواهند کرد، مگر اینکه اتفاقاتی بیفتد که نظر وی عوض شود.»

وی با بیان اینکه در کارگروهی که به منظور انتخاب وزیر آموزش و پرورش وجود دارد، به جز من چند گزینه دیگر نیز معرفی شده بودند، گفته بود: «پیشنهاد این کارگروه من بوده‌ام و علاوه بر من حدود پنج نفر دیگر که به اعتقاد من صاحب صلاحیت هستند نیز معرفی شده بودند، اما باتوجه به نظر کارگروه و پیشنهاداتی که از قسمت‌های دیگر شد از جمله فرهنگیان، مدیران و بخش مختلف جامعه، آقای روحانی عنوان کردند، انتخاب من شما هستید و باید خودتان را برای معرفی و ارائه برنامه آماده کنید.» نجفی آن زمان نتوانست از مجلس رای اعتماد بگیرد و وارد وزارتخانه شود. حالا اما سه سال بعد دوباره همان صحنه تکرار شده و همان جملات را محمد‌علی نجفی بیان کرده است. او در اولین مصاحبه‌ای که بعد از اعلام نام وزیران مستعفی داشت، گفت: «من و دانش‌آشتیانی نیز گزینه‌های اصلی وزارت آموزش‌وپرورش هستیم.» محمدعلی نجفی درباره تصدی وزارت آموزش و پرورش گفته بود: «بنده برای بررسی‌های بیشتر مشکلات وزارتخانه از رئیس‌جمهور وقت گرفته‌ام؛ اما تا شنبه بعدازظهر تصمیمات نهایی گرفته می‌شود.»

شوک به پارلمان

درست در شرایطی که همه انتظار داشتند محمد‌علی نجفی به همراه دو نفر دیگر به مجلس معرفی شود ناگهان در مجلس شایعاتی از حذف او پیچید. ابتدا بهرام پارسایی، سخنگوی فراکسیون امید، از صحن مجلس به جایگاه خبرنگاران آمد و در پاسخ به این سوال که آیا تغییر در گزینه وزارت آموزش‌وپرورش را تایید می‌کنید یا خیر، گفت: «من و نمایندگان دیگر نیز دقایقی قبل، چنین چیزی را شنیده‌ایم.» جمله‌ای را که پارسایی در واکنش به این «شنیده‌ها» به زبان آورد، می‌شد به معنای نارضایتی از حذف نجفی تعبیر کرد. او گفت: «جامعه فرهنگیان و همچنین اعضای فراکسیون امید نظر مساعدی درخصوص نجفی داشته‌اند.»

دقایقی پس از آنکه پارسایی به صحن بازگشت، میرحمایت میرزاده، سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس، در جایگاه خبرنگاران حاضر شد. میرزاده که می‌گفت هنوز خبری قطعی درباره تغییر نجفی نشنیده، انتخاب نجفی را پاسخی مثبت به مطالبات فرهنگیان اعلام کرد، اما دقایقی بعد وقتی او نیز مطمئن شد که قرار است دانش‌آشتیانی به‌عنوان گزینه پیشنهادی وزارت آموزش‌وپرورش اعلام شود، با انتقاد از این تصمیم دولت، به «شرق» گفت: «فرهنگیان خاطره خوشی از دوران نجفی دارند و همیشه دوست داشته‌‌اند او یا فردی شبیه به او در جایگاه وزارت قرار بگیرد.»

او افزود: «ما در این سال‌ها شرمنده فرهنگیان بودیم و با انتخاب نجفی می‌شد امیدوار بود که مطالبات این طیف تا حدودی پاسخ بگیرد.با توجه به اقبالی که اکثر نمایندگان نسبت به نجفی داشتند، زمینه رای‌آوردن او در مجلس فراهم بود، اما بعید می‌دانم گزینه‌ای که به‌عنوان جانشین نجفی معرفی ‌می‌شود، راه آسانی برای گرفتن رای اعتماد در پیش داشته باشد.» این عضو فراکسیون امید با تاکید بر اینکه تمام نظرسنجی‌ها نشان می‌داد که فرهنگیان نجفی را می‌خواهند، گفت: «نجفی در آموزش‌وپرورش به یک کاریزما تبدیل شده و فرهنگیان که سال‌هاست خدمات او را به خاطر دارند، دوست داشتند حالا که فضا برای بازگشت او فراهم شده، دولت هم این امکان را فراهم کند.»

هر چه بود نجفی از این لیست حذف شد اما شایعات زیادی در این مورد مطرح بوده است. برخی از نمایندگان می‌گویند، شنیده‌هایشان حاکی از تاثیر نظر برخی از نهادهای خارج از دولت در این تغییر است. برخی دیگر از نمایندگان هم می‌گویند نجفی برای نشستن بر کرسی وزارت آموزش‌وپرورش شرطی داشته که دولت با آن موافقت نکرده و به همین دلیل معرفی نجفی منتفی شده است. آنچه دراین‌باره به آن استناد می‌شود، سخنانی است که گفته می‌شود در شامگاه شنبه، نجفی بیان کرده و گفته برای پذیرش وزارت، تضمین‌هایی برای تخصیص بودجه مورد‌نیاز این وزارتخانه خواسته است. بودجه‌هایی که احتمالا برای پرداخت بدهی‌های معوق وزارتخانه به بازنشستگان، درخواست شده بود.

روایت سوم اما براین‌اساس است که خود نجفی تغییر نظر داده و از پذیرش این مسئولیت انصراف داده است؛ درحالی‌که هیچ‌یک از این روایت‌ها، مستندات کافی برای پذیرفته‌شدن را ندارند. بهرام پارسایی، سخنگوی فراکسیون امید به ایسنا می‌گوید: «برداشت من این است که دلیل تغییر گزینه پیشنهادی دولت برای وزارت آموزش‌وپرورش انصراف آقای نجفی نبوده و بعید است ایشان به خواست فرهنگیان جواب رد داده باشد. اینکه برای معرفی آقای نجفی فشاری از بیرون وجود داشته یا هر عامل دیگری باعث تغییر این گزینه شده، موضوعی است که نمی‌توان درباره‌ آن قضاوت کرد و دولت باید دلیل آن را اعلام کند.» اما خود محمدعلی نجفی، در توضیح علت معرفی‌نشدنش، پاسخ دیگری به ایسنا داده و گفته است: «نه انصراف من و نه عقب‌نشینی آقای روحانی در کار نبوده است.

از ابتدا گفتم؛ تلاش می‌کنیم آقای دانش را راضی کنیم و اگر نشد بنده سنگر را خالی نمی‌گذارم که خوشبختانه ایشان را قانع کردیم. دانش‌آشتیانی را فردی کاردان و صاحب‌نظر می‌دانم و برای کمک به موفقیت وی از هیچ تلاشی دریغ نخواهم کرد». اگر این روایت نجفی که می‌گوید شامگاه شنبه موفق به جلب رضایت دانش‌آشتیانی شده‌‌اند، صحت داشته باشد، آن‌گاه این سوال مطرح می‌شود که چرا سخنگوی دولت در جلسه صبح یکشنبه با فراکسیون امید از نجفی به‌عنوان گزینه مورد‌نظر برای وزارت آموزش‌وپرورش یاد کرده است؟

از سوی دیگر، بیان این جمله که «نه عقب‌نشینی روحانی در کار بوده و نه انصراف نجفی» روایت شرط نجفی و عدم پذیرش این شرط از سوی دولت را رد نمی‌کند و به همین دلیل، برخی از نمایندگان همچنان معتقدند این موضوع مهم‌ترین دلیل معرفی‌نشدن نجفی بوده است. با همه این اوصاف جمله‌ای که محمود صادقی، در گفت‌وگو با اعتمادآنلاین درباره تغییر نجفی بیان کرد، بازهم احتمال تاثیرگذاری نهادهای خارج از دولت بر این تغییر را تقویت کرد. صادقی گفته: «در تغییر وزیر پیشنهادی آموزش‌وپرورش به مجلس عامل غیرمنتظره‌ای دخالت کرده است.»

شبانه تصمیم گرفتیم

اما بهتر است ماجرا را از زاویه‌ای دیگر هم ببینیم. روایت حسینعلی امیری، معاون پارلمانی رئیس‌جمهور از این ماجرا. او ابتدا می‌گوید: «قاطعانه می‌گویم عدم معرفی آقای نجفی بر اثر فشار نبوده است اما اینکه دلیل‌اش چه بود را نمی‌دانم. شاید خود آقای نجفی قبول نکرده باشد یا هر احتمال دیگری. اینکه اساسا میان رئیس‌جمهور و آقای نجفی چه گذشته است را نمی‌دانم یا اینکه راجع به وزارت با ایشان صحبت شده یا نه را باید از خود آقای نجفی پرسید.» و سپس اصل ماجرا را اینگونه روایت می‌کند: «در سایت‌ها نوشتند فلانی (آقای امیری) از پای پله هواپیما برگردانده شد، چون به همراه رئیس‌جمهور قرار بود که به استان مرکزی برویم. اما کل ماجرا این است که قرار بود کابینه ‌ترمیم شود و روز یکشنبه صبح با آقای دکتر نوبخت رفتیم در فراکسیون امید.

همان‌طور که گفتم فراکسیون دعوت کرده بود و ما آنجا حاضر شدیم و به سوالات نمایندگان درباره ‌ترمیم کابینه پاسخ دادیم. سوالی که پرسیدند در فراکسیون این بود که آیا دکتر نجفی گزینه پیشنهادی دولت برای وزارت آموزش و پرورش هستند که دکتر نوبخت گفتند: بله. من البته سکوت کردم. جلسه که تمام شد، قرار بود به همراه رئیس‌جمهور بروم به استان مرکزی چون در شهرستان آشتیان برای من برنامه گذاشته بودند. بنابراین قبل از رفتنم از دکتر نهاوندیان، رئیس‌دفتر آقای روحانی، پرسیدم که آیا نامه معرفی وزرا به مجلس آماده است؟

ایشان گفت: بله آماده است و در دفتر است. گفتم: بیایم آشتیان یا نه؟ گفتند: ببینید نظر خودتان چیست و یکی از آقایان گفت: فقط یک نامه است و بدهید به یکی از معاونان‌تان تا نامه را به هیات‌رئیسه تقدیم کند. بعد من سوال کردم از دکتر نهاوندیان که در نهایت گزینه‌ها چه کسانی هستند؟ ایشان گفت: «آقای دانش‌آشتیانی برای آموزش و پروش، دکتر صالحی‌امیری برای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و آقای سلطانی‌فر هم وزارت ورزش و جوانان.» من پرسیدم مگر تغییر پیدا کرده است گزینه‌ها گفتند: در جمع‌بندی نهایی که دیشب انجام شد گزینه آموزش‌وپرورش شد آقای دانش‌آشتیانی. من هم که دیدم چنین تغییراتی انجام شده به آقای نهاوندیان گفتم من هم به احترام مجلس و هم برای تنویر اذهان نمایندگان، خودم نامه را می‌برم برای تقدیم به هیات‌رئیسه و بعد که نامه را بردم خودم با ماشین می‌روم به آشتیان.

پس اینکه گفتند از پله هواپیما برگشتم صحت ندارد و نه تلفنی زده شد به رئیس‌جمهور یا آقای نهاوندیان و اینها هیچ کدام صحت ندارد. بعد از آن من رفتم به دفتر رئیس‌جمهور و نامه را تحویل گرفتم و در نامه‌ای که رئیس‌جمهور نوشته بودند به مجلس اسمی ‌از آقای نجفی برده نشده بود بلکه همین سه نفر در لیست بودند و کارهای اجرایی را انجام دادیم و نامه را حدود ساعت ۱۱ به آقای لاریجانی رئیس مجلس تحویل دادم و مختصر صحبتی با ایشان داشتم و نهایتا روز سه‌شنبه پیشنهاد‌ ترمیم کابینه اعلام وصول شد.»

از یک ماه قبل قصد تغییر وجود داشت

هر چه بود نجفی جای خود را به دانش‌آشتیانی داد و این ماجرا را اینگونه روایت کرد: «نه انصراف من و نه عقب نشینی روحانی در کار نبوده است. از ابتدا گفتم؛ تلاش می‌کنیم آقای دانش را راضی کنیم و اگر نشد بنده سنگر را خالی نمی‌گذارم که خوشبختانه دیشب ایشان را قانع کردیم. دانش‌آشتیانی را فردی کاردان و صاحبنظر می‌دانم و برای کمک به موفقیت وی ازهیچ تلاشی دریغ نخواهم کرد.» دانش‌آشتیانی که اکنون با شرایط بسیار سختی برای رای آوری مواجه است در مصاحبه با رسانه‌ها جزئیات تازه‌ای از تغییرات کابینه و انتخاب خودش را بیان کرده است. او گفته: «آقای نجفی اصرار داشت در این موقعیت بهتر است که بنده به‌عنوان گزینه وزیر آموزش‌و‌پرورش مطرح شوم.»

فخرالدین دانش‌آشتیانی در حاشیه جلسه علنی مجلس در جمع خبرنگاران در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه فضای مجلس را برای رای اعتماد چه طور ارزیابی می‌کند و آیا از این مجلس رای اعتماد می‌گیرد، گفت: «من کلا آدم‌خوش‌بینی هستم و وضعیت من در این مجلس بسیار بهتر از مجلس قبل است.» وی در پاسخ به این سوال که چرا آقای نجفی به خاطر شما کنار کشید، گفت: «آقای نجفی از اول هم که با هم صحبت کرده بودیم می‌گفت که حتما باید من بیایم و شاید به دلیل بحث‌های مربوط به سلامتیشان هم بود که به این خاطر از من خواست به‌عنوان گزینه وزارت آموزش و پرورش بیایم. خبرنگاری از وی پرسید چرا در جلسه دولت مطرح کرد که گزینه آنان آقای نجفی است؟ دانش‌آشتیانی پاسخ داد: «یک ناهماهنگی در این راستا بود وگرنه ما از یک ماه قبل همین روال را با دولت داشتیم و خود آقای نجفی اصرار داشت که من بیایم، البته من به او گفتم که شما‌ ترجیح دارید که او گفت در این موقعیت بهتر است شما بیایید.»

وضعیت عجیب و غریب یک گزینه

حالا اما از اظهارنظرها بر‌می‌آید که دانش‌آشتیانی شرایط سختی در مجلس خواهد داشت. سخنگوی فراکسیون مستقلان ولایی در این مورد گفته است: «برای حمایت از دانش‌آشتیانی وزیر پیشنهادی وزارت آموزش و پرورش به نتیجه مشخصی نرسیده‌ایم.» محمدعلی پورمختار، نماینده مردم بهار و کبودرآهنگ هم در اظهارنظری گفته است: «آقای فخرالدین احمدی دانش‌آشتیانی وزیر پیشنهادی برای وزارت آموزش و پرورش در ماجرای فتنه اقداماتی را داشت که به همین خاطر در مجلس نهم نیز برای تصدی وزارت علوم نتوانست رای اعتماد بگیرد. با توجه به سابقه دانش‌آشتیانی در فتنه 88 در مورد وی ابهام وجود دارد و احتمال رای‌آوری وی در مجلس هم پایین است.»

جبار کوچکی‌نژاد رئیس فراکسیون گردشگری هم گفت: «نمایندگان مجلس شورای اسلامی و جامعه خیلی تعجب کرد که چرا از مردودین مجلس نهم به مجلس دهم معرفی شدند. باتوجه به شناختی که از آقایان صالحی‌امیری، سلطانی‌فر و دانش‌‌آشتیانی داریم از دولت، بسیار گله‌مند شدم که با اینکه آموزش و پرورش پر از نیروهای با‌تجربه و پر‌تلاش است چرا یک فرد غیرفرهنگی را معرفی کرده است. با‌توجه به آسیب‌هایی که از زمان فانی به وزارت آموزش و پرورش وارد شد، باید یک نیروی قدرتمند دارای اطلاعات وسیع در زمینه آموزش و پرورش معرفی می‌شد تا مجلس به او رای می‌داد.» به هر حال باتوجه به مجموع اظهارنظرها روز سختی برای دانش‌آشتیانی در انتظار خواهد بود.