مناقشه «نظارت» میان مجلس و شورای نگهبان

روزنامه دنیای اقتصاد: «دامنه نظارت شورای نگهبان در انتخابات مجلس»؛ این موضوعی است که طی ماه‌های اخیر به چالشی میان مجلس و شورای نگهبان بدل شده است.

تنها یک هفته پس از آنکه مجلسی‌ها با رای موافق خود به یک استفساریه درباره تعریف تازه‌ای از مرزهای نظارت استصوابی شورای نگهبان، این مصوبه برگشت خورده را دوباره به این شورا بازگرداندند، بار دیگر مناقشه‌ای درباره حد و مرز نظارت شورای نگهبان، میان مجلس و برخی اعضای این شورا درگرفته است.

گواه این مناقشه، اظهارات اخیر دبیر و سخنگوی شورای نگهبان درباره نظارت مستمر بر مجلسی‌ها است که دیروز انتقاد برخی نمایندگان مجلس را برانگیخت؛ موضوعی که نمایندگان منتقد آن را «عدول مجلس از مواضع حقوقی خود» خوانده‌اند. این انتقاد را محمود صادقی، نماینده اصلاح طلب تهران در جلسه علنی دیروز پارلمان کلید زد؛ آنجا که در تذکر خود با اشاره به مواد اعاده شده لایحه دائمی شدن برخی احکام برنامه‌های توسعه کشور، برخی از ایرادات شورای نگهبان به این لایحه را خلاف قانون اساسی خواند و تاکید کرد: «در کلیه مواردی که ما نظر شورای نگهبان را تمکین می‌کنیم در واقع داریم از حق قانونی مجلس عدول می‌کنیم و این خلاف قانون اساسی است.»

این نماینده مجلس در همین تذکر خود به اظهارات سه روز اخیر برخی اعضای شورای نگهبان مبنی بر استمرار نظارت شورای نگهبان در طول چهار سال نمایندگی نمایندگان مجلس شورای اسلامی، این اظهارات را غیرمنطبق با موازین حقوقی دانست و تاکید کرد که این اظهارات حقیقتا عدول مجلس از مواضع حقوقي خود است.

اظهارات آیت‌الله احمد جنتی، دبیر شورای نگهبان درباره لزوم استمرار نظارت ۴ ساله بر نمایندگان، پیش از این هم با انتقاد علی مطهری، نماینده تهران در مجلس روبه‌رو شده بود. به باور نایب‌رئیس دوم مجلس که دراین باره با «ایسنا» گفت‌وگو کرد، نظارت بر نمایندگان در طول دوره نمایندگی اگر بخواهد شامل اظهارنظرهای نمایندگان هم شود، حریت و آزادگی آنها را از بین می‌برد. مطهری در این گفت‌وگو با اشاره به اظهارات دبیر و سخنگوی شورای نگهبان با بیان اینکه نظارت بر باقی بودن صلاحیت نمایندگان در طول دوره نمایندگی موضوع جدیدی نیست، افزود: اما اگر بخواهیم این نظارت را شامل اظهارنظرهای نمایندگان بدانیم و هر اظهار نظری را که مخالف نظر ما بود مخل امنیت ملی معرفی کنیم و آن نماینده را سلب صلاحیت کنیم، این امر با اصول ۸۴ و ۸۶ قانون اساسی سازگار نیست؛ زیرا طبق این دو اصل، نماینده مجلس حق دارد در همه مسائل داخلی و خارجی کشور اظهار نظر کند و نمی‌توان او را به سبب نظراتی که در مجلس اظهار کرده تعقیب یا توقیف کرد.

آیت‌الله احمد جنتی دو روز پیش در همایش فصلی روسای دفاتر نظارت بر انتخابات استان‌ها با تاکید بر اهمیت نظارت بر انتخابات درباره نظارت بر نمایندگان در طول دوره نمایندگی گفت: «مجلس مصوبه‌ای برای نظارت بر نمایندگان داشت اما آیا طی سال‌های پس از تصویب آن تاکنون اقدامی صورت گرفته است؟»پیش از او نیز عباسعلی کدخدایی، سخنگوی شورای نگهبان شامگاه شنبه اول آ‌با‌ن‌ماه در برنامه «نگاه یک» درباره بند سیزده سیاست‌های کلی انتخابات که بر انجام اقدامات لازم در صورت زوال یا کشف فقدان شرایط نمایندگی مجلس در منتخبان تاکید شده است و اینکه این روزها گفته می‌شود شورای نگهبان بعد از تایید صلاحیت نامزدها و برگزاری انتخابات حق ورود ندارد، توضیح داده بود: «شورای نگهبان در گذشته هم براساس نظارت استصوابی معتقد بود این صلاحیت شورای نگهبان درخصوص بررسی صلاحیت‌ها تا پایان دوره چهارساله وجود دارد، اما عملا این موضوع لحاظ نمی‌شد و اختیارات شورای نگهبان تنها به زمان تصویب اعتبارنامه افراد منتخب منتهی می‌شد، اما اکنون براساس بند سیزده، یک امر بسیار جامعی در نظر گرفته شده، به این مفهوم که نظارت بر حسن اجرای وظایف نمایندگی مورد تاکید قرار گرفته است و ضرورت اینکه ما یک ساز و کاری را برای نظارت بر استمرار شرایط نمایندگی در دوره چهارساله داشته باشیم.» پس از او، آیت‌الله احمد جنتی دبیر شورای نگهبان نیز گفت: «نظارت بر نمایندگان نباید تشریفاتی باشد، امیدوارم با تاکید بر سیاست‌های کلی انتخابات شاهد نظارت بهتری بر نمایندگان باشیم و سازوکارهای آن مهیا شود.»

با همه انتقادهایی که مجلسی‌ها به این اظهارات دبیر و سخنگوی شورای نگهبان وارد می‌دانند، کدخدایی روز گذشته در گفت‌وگویی با خبرآنلاین به توضیحاتی پرداخت که می‌توان آن را پاسخ به برخی انتقادها تلقی کرد؛ او در این گفت‌وگو با بیان اینکه سیستم خودنظارتی کارآمد نیست، بار دیگر بر لزوم استمرار نظارت بر عملکرد نمایندگان تاکید کرد و توضیح داد: نگفتیم شورای نگهبان بر مجلس نظارت کند. سخنگوی شورای نگهبان در این باره گفت: منطقا بهتر است که سازوکار نظارت بر رفتار نمایندگان خارج از مجلس باشد ولی نهایتا تعیین این مساله منوط به تصویب قانون در مجلس شورای اسلامی است.

کدخدایی توضیح داد: ما نگفتیم شورای نگهبان نقش نظارت بر نمایندگان مجلس شورای اسلامی را ایفا کند بلکه در یکی از بندهای سیاست‌های کلی انتخابات آمده که سازوکاری برای نظارت بر استمرار شرایط نمایندگی پیش‌بینی شود، اما مشخص نشده مرجع این نظارت کجاست.او در بخش دیگری از این گفت‌وگو تاکید کرده است که مرجع نظارت بر نمایندگان می‌تواند «داخل» یا «خارج» مجلس باشد و هیچ کدام از این دو حالت ناقض اصل ۸۴ قانون اساسی نیست؛ یعنی آزادی نمایندگان در اظهار نظر را محدود یا سلب نمی‌کند.