چه شد سعد حریری، میشل عون را برگزید؟

رامی خوری - عضو برجسته موسسه سیاست عمومی و امور بین الملل "ایسام فارس"(IFI) در دانشگاه آمریکایی بیروت و عضو ارشد غيرمقيم در مدرسه جان اف کندی دانشگاه هاروارد است، خوری یادداشتی نوشته که دیپلماسی ایرانی آن را برگردان کرده است: در لبنان، کشوری که به واسطه مهارت تجار و کارگزارانش و همچنین فعالیت های تجاری گسترده آنان در سراسر جهان مشهور و شناخته شده است، رهبران سیاسی یعنی «سعد حریری» و ژنرال «میشل عون» به تازگی بر سر تعیین نامزدی برای پست ریاست جمهوری این کشور که بیش از دو سال است خالی مانده، به یک توافق سیاسی دست یافتند. این توافق را نیز باید رکورد تازه ای در چرخش یک باره و آنی مواضع رهبران لبنانی و همچنین جسارت و تهور آنان دانست، هرچندکه سود و زیان واقعی آن همچنان برای تمامی طرفین محاسبه و در نظر گرفته خواهد شد.

چنان که اعلام خبر توافق اخیر لبنان را با موج گسترده ای از پیش بینی ها و گمانه زنی ها در مورد اتفاقات پیش رو و آتی مواجه می کند، این توافق بار دیگر اثبات می کند که در سیاست هیچ اصل و قاعده ای وجود ندارد و منافع حرف اول را می زند، البته مقامات لبنانی نیز بار دیگر ثابت کرده اند که منافع فردی سیاستمداران این کشور به منظور حفظ قدرت خود، بزرگ ترین منفعت مشترک همگی آنان است.

در ازای حمایت «سعد حریری» از نامزدی «میشل عون» برای تصدی پست ریاست جمهوری لبنان، وی نیز به عنوان نخست وزیر این کشور منصوب خواهد شد و همین امر می تواند روند افول آهسته و تدریجی حریری به عنوان یک رهبر سیاسی دارای اعتبار را متوقف سازد. از سویی، اعلام حمایت حریری از نامزدی میشل عون، موجب تقویت برتری سازمان سیاسی - نظامی اسلام گرای حزب الله به عنوان قدرت تعیین کننده رئیس جمهوری در این کشور خواهد شد و در عین حال نیز نفوذ غیرمستقیم سوریه و ایران بر سیاست های لبنان را همچنان حفظ خواهد کرد.

پیوند گروه های سیاسی مخالف در لبنان

اعلام حمایت حریری از نامزدی میشل عون برای تصدی پست ریاست جمهوری لبنان در روز پنج شنبه، درمیان گروه ها و جناح های مخالف سیاسی در لبنان که برای سالیان متمادی همواره در حال نزاع و درگیری با یکدیگر بوده اند، پیوندی غیرمنتظره و مصلحت آمیز است. هندسه سیاسی محض، چرخش های یک باره و آنی در مواضع و تناقضات موجود در میان این گروه های سیاسی مخالف که اکنون به متحد یکیدیگر تبدیل شده اند، حتی با درنظر گرفتن استانداردها و معیارهای لبنانی باز هم تاحدی گیج کننده است.

میشل عون، رهبر برجسته مسیحی و فرمانده سابق ارتش لبنان در طول یک دهه گذشته همواره از حمایت و پشتیبانی نیروهای حزب الله لبنان، به عنوان قوی ترین تشکیلات نظامی واحد در این کشور برخوردار بوده است. ائتلاف میشل عون - حزب الله نیز برای ریاست جمهوری میشل عون لابی گری هایی را در پارلمان لبنان صورت داده است، اما ممانعت ها و اقدامات حریری و متحدان وی در این روند موجب شد تا آنها مانع از برگزاری انتخابات رئیس جمهوری در پارلمان این کشور از ماه مه سال ۲۰۱۴ میلادی تاکنون شوند.

حریری حتی «سلیمان فرنجیه» هم پیمان و دوست حزب الله لبنان را به عنوان نامزد پست ریاست جمهوری معرفی کرد (رئیس جمهوری لبنان به طور سنتی از میان یکی از رهبران و نامزدهای مسیحی مارونی این کشور انتخاب می شود)، اما حزب الله و ژنرال عون در برابر این پیشنهاد مقاومت کرده و اصرار داشتند که یا میشل عون به عنوان رئیس جمهوری لبنان انتخاب می شود یا هیچ کس دیگری تصدی این پست را به دست نخواهد گرفت. اکنون آنها موفق شده اند تا نظر خود را به دیگر جناح ها بقبولانند.

همچنین حزب الله لبنان هدف اتهامات زننده و ناخوشایند عربستان-سعودی، یگانه حامی و پشتیبان همیشگی سعد حریری، نیز قرار گرفته است. با این حال عربستان سعودی اخیراً اعطاء کمک نظامی سه میلیارد دلاری به ارتش لبنان به منظور تجهیز و به روزرسانی این ارتش را لغو کرد که این اقدام عربستان خود به منزله سیلی محکمی بر گوش سعد حریری بود.

این واقعیت که روزهای اوج سعد حریری ممکن است به پایان خودرسیده باشد، آن هم با توجه به مسائلی همچون غیبت طولانی مدت وی از لبنان به دلیل مسائل امنیتی، کاهش کمک های مالی عربستان سعودی به وی، برخی چالش های داخلی نسبت به رهبری سست حریری در انتخابات اخیر شهرداری های لبنان و همچنین کاهش شأن و مقام وی نزد حامیان سعودی اش، می تواند تا حد بسیار زیادی توجیه کننده رفتارهای ضدونقیض و غیرقابل پیش بینی حریری باشد.

به حاشیه رانده شدن سنی ها

همچنین ممکن است حریری به دنبال توقف و جلوگیری از دو روند دیگر در این کشور نیز بوده باشد: نخست، به حاشیه رانی تدریجی سنی ها در لبنان، که در زمان پیدایش لبنان در ۷۵ سال پیش قدرت را با مسیحیان تقسیم کردند، و دوم، وخامت عمومی اوضاع سیاست عمومی و کاهش بهره وری دولت که به واسطه خلاء ریاست جمهوری و حس ناشی از به حاشیه رانده شدن جامعه مسیحی این کشور به وجود آمده است.

به نظر می رسد که اتحاد میشل عون با حزب الله لبنان برای وی نتایج و امتیازات مثبتی به همراه داشته و راه وی را برای گذر از انتخابات آتی این کشور (که احتمالاً هفته آینده با حضور ۱۲۸ نماینده پارلمان برگزار خواهد شد) و رسیدن به کاخ ریاست جمهوری هموار ساخته است. با این حال، ممکن است که این روند به بروز ناخشنودی و مشکلات جدیدی در نظام سیاسی به شدت بی ثبات لبنان منجر شود؛ نظامی که ۱۸ گروه مذهبی در تمامی سطوح قدرت آن سهیم و فعال هستند.

مخالفان حزب الله لبنان از احتمال افزایش قدرت و نفوذ متحدان ایرانی و سوری این تشکیلات در لبنان نیز به شدت ناخشنود هستند و نگرانند که مبادا تشکیلات حزب الله نهایتاً به دنبال آن باشد تا در بلندمدت از قدرت خود برای تغییر نظام قانونی این کشور و تقویت قدرت خود استفاده کند.

توافق حریری و میشل عون نشان داده است که حزب الله قادر است تا نظام سیاسی ملی این کشور را به طور کامل متوقف کند. این امر در طی چندین سال گذشته نیز اتفاق افتاد و شرایط را در بخش هایی همچون بدهی های خارجی، تولید برق، جمع آوری زباله ها، انتقال و توزیع آب و دیگر بخش های خدماتی ضروری بسیار وخیم کرد تا جایی که موجب بروز مشکلات و دردسرهای بسیاری برای اکثر مردم این کشور شد؛ مردمی که همواره و به طور متناوب مراتب اعتراض خود را نسبت به الیگارشی رهبران فرقه ای لبنان که حکومت این کشور را به دست گرفته اند، نشان داده اند.

با توجه به ناراحتی های گسترده ای که در اکثر بخش های جامعه لبنان به خصوص قشر ضعیف و کم درآمد وجود دارد، جای تعجبی ندارد که حریری در اظهارات اخیر خود عنوان می کند "وی برای حفاظت از لبنان، حفاظت از نظام سیاسی این کشور، حفاظت از کشور، حفاظت از مردم لبنان و ...، احیای دوباره اقتصاد و گرفتن فاصله از بحران کنونی در سوریه از نامزدی میشل عون حمایت و پشتیبانی کرده است".

همچنین به نظر می رسد که سعد حریری توانسته از دارایی هایی سیاسی خود برای مدت کوتاهی حفاظت کند، هرچند که بسیاری از موافقان و حامیان وی بر این باورند که وی حقیقتاً چاره و گزینه دیگری در اختیار نداشته است. برخی از چهره های مهم سیاسی از جمله شخصیت های سیاسی حزب حریری حاضر به حمایت از موضع وی در موضوع نامزدی میشل عون نشدند اما بسیار بعید به نظر می رسد که آنها بتوانند پارلمان لبنان را از این کار منع کنند.

لبنان یک بار دیگر نشان داد که این کشور سرزمین توافقات خیره کننده و شخصیت های ناپایدار و دمدمی مزاج است، به ویژه در عرصه ریاست جمهوری. با این وجود، بیشتر مردم لبنان هیچ قدرت و نفوذی بر اقدامات سیاسی و همچنین توافقات پشت پرده رهبران فرقه ای و سیاسی ندارند. بنابراین اگر مردم این کشور احساس کنند که دولت عملکرد موثر و بهتری داشته و ارائه خدمات ضروری نیز به آرامی بهبود می یابد، شکی نیست که بیشتر مردم لبنان با این توافق جدید موافق و همراه خواهند شد