فشارهای متساوی رفتن‌ های متوالی

فشارها کارگر افتاد. همه شواهد گواهی می‌دهند که علی جنتی از وزارت ارشاد رفتنی است. درخبرهایی که از گوشه و کنار منتشر می‌شود و خبرگزاری‌ها به بخشی از آنها می‌پردازند، گواه جدی‌شدن تغییرات در بالاترین سطوح وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.

رضا نامجو در روزنامه شهروند نوشت: فشارها کارگر افتاد. همه شواهد گواهی می‌دهند که علی جنتی از وزارت ارشاد رفتنی است. درخبرهایی که از گوشه و کنار منتشر می‌شود و خبرگزاری‌ها به بخشی از آنها می‌پردازند، گواه جدی‌شدن تغییرات در بالاترین سطوح وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.

روز گذشته علی جنتی بعد از روزها سکوت درباره برکناری یا استعفایش درجمع خبرنگاران گفت: قرار نیست درباره این مسأله اظهارنظر و صحبتی بکنم و درچند روز آینده همه چیز کاملا مشخص می‌شود.

به عقب‌تر که برگردیم، بعد از آن‌که هفته گذشته موضوع برکناری یا استعفای علی جنتی بر سر زبان‌ها افتاد، حسین نوش‌آبادی سخنگوی این وزارتخانه اعلام کرد: بعد از پذیرش استعفای مدیر ارشاد قم توسط علی جنتی، رفتن یا برکناری وزیر ارشاد از این وزارتخانه مطرح نیست. در ادامه اما شایعه برکناری خاموش نشد. درگوشه و کنار نام افرادی همچون سیدرضا صالحی‌امیری، حجت‌الله ایوبی، احمد مسجدجامعی، مصطفی کواکبیان، علی مطهری و حسام‌الدین آشنا برای جانشینی علی جنتی بر سر زبان‌ها افتاده بود و هر روز هم نام‌های جدیدی بر این لیست افزوده می‌شد.

شاید بتوان پاسخ حسام‌الدین آشنا را که درحال حاضر مشاور امور فرهنگی رئیس‌جمهوری است، آتش‌زنه‌ای به حساب آورد که شایعه رو به خاموشی را قوت بیشتری بخشید. آشنا درپاسخ به کسانی که صحت برکناری یا برکناری جنتی را از او جویا شدند، سخنان جالبی بر زبان آورد: نه این خبر را رد می‌کنم و نه تأیید. مهر روز گذشته نام چهره جدیدی را به‌عنوان گزینه احتمالی جانشینی جنتی مطرح کرد و نوشت: درحالی مذاکره با افراد مختلف برای پذیرش سرپرستی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه دارد که به تازگی مذاکراتی با محمدحسین ایمانی‌خوشخو انجام شده است. نکته جالب توجه این‌که ایمانی‌خوشخو در کارنامه خود تجربه معاونت هنری وزارت ارشاد در ٣ دولت مختلف را ثبت کرده است. درحالی‌ که تنها ٨ماه از عمر دولت یازدهم باقی مانده، فشارها بر این دولت آنقدر بالا رفته که تغییر در وزارت فرهنگ و ارشاد محسوس به نظر میرسد.

فشار بر ارشاد از دیروز تا امروز

آخرین‌بار فشارهای زیادی ازسوی مخالفان اجرای برنامه‌ای در محل اداره فرهنگ و ارشاد قم که اجرای موسیقی زنده تنها بخشی از آن بود، باعث شد انتقادهای فروکش‌کرده قبلی دوباره دامان مسئولان فرهنگی دولت را بگیرد. به نظر می‌رسد تحت فشار قرارداشتن وزارتخانه ارشاد مربوط به امروز و دیروز نیست و تنها روی وزارتخانه ارشاد دولت یازدهم هم نبوده است. اگر به عملکرد وزرای ارشادی که در دولت‌های مختلف بعد از انقلاب بر سر کار بوده‌اند، توجه کنیم، درمی‌یابیم وزرایی که بر صندلی این وزارتخانه تکیه داده‌اند، روزهای پرفشار مختلفی را پشت سر گذاشته‌اند و خیلی از آنها به همین خاطر یا استیضاح شده‌اند یا از ماندن در این پست صرف‌نظر کرده‌اند.

پیش از علی جنتی، ناصر میناچی، عباس دوزدوزانی، عبدالمجید معادی‌خواه، رئیس دولت اصلاحات، علی لاریجانی، مصطفی میرسلیم، سیدعطاءالله مهاجرانی، احمد مسجدجامعی و محمدحسین صفارهرندی و سیدمحمد حسینی به‌عنوان وزیر در رأس این وزارتخانه مشغول به کار بوده‌اند.

میناچی آنقدر تحت فشار بود که در دوران وزارتش ٢٤ساعت بازداشت شد. عباس دوزدوزانی مجبور شد برای مدتی وزارتخانه ارشاد را تعطیل کند تا تنها وزیری باشد که دست به چنین کاری زده است. در دوران وزارت معادی‌خواه بود که فیلم «برزخی‌ها» با موضوع آغاز جنگ ایران و عراق و بازی برخی چهره‌های فیلمفارسی بحث‌انگیز شد. او البته تمام‌قد از اکران این فیلم دفاع کرد اما فشارها آنقدر بالا گرفت که مجبور شد از سمتش استعفا دهد.

طولانی‌ترین دوران تکیه‌زدن یک فرد بر صندلی وزارت ارشاد متعلق به رئیس دولت اصلاحات است که او هم مجبور به استعفا شد. او در‌ سال ٦١ به‌عنوان وزیر ارشاد اسلامی انتخاب شد و تا ‌سال ٧٠ (دولت‌ هاشمی‌رفسنجانی بر این جایگاه تکیه زد.) مخالفان وی اجازه انتشار کتاب‌هایی که از نظر آنها نباید در ایران منتشر می‌شدند را وسیله‌ای برای افزایش‌ها به رئیس دولت اصلاحات قرار دادند.

احمد مسجدجامعی یکی دیگر از کسانی است که بر صندلی وزارتخانه ارشاد تکیه زده. او بعد از کناره‌گیری مهاجرانی، در‌ سال ٧٩ با گرفتن رأی اعتماد از مجلس، مسئول وزارت ارشاد شد و تا پایان دوره‌ دوم خاتمی حضور داشت. او هم با اهل فرهنگ تعامل خوبی داشت و البته توانست زیر فشارها دوام بیاورد.

محمدحسین صفار هرندی معاون که به واسطه جریان سیاسی که به آن تعلق دارد، انتظار می‌رفت فشار چندانی را تحمل نکند. با این وجود، او هم دوران راحتی را پشت سر نگذاشت و حتی در روزهای پایانی دولت نهم برکنار شد. البته احمدی‌نژاد برای آن‌که کابینه‌اش ازحد نصاب خارج نشود، به سرعت برکناری صفار را منتفی کرد. سیدمحمد حسینی آخرین وزیر ارشاد قبل از علی جنتی است. عده‌ای مهم‌ترین اتفاق دوران وزارت سیدمحمد حسینی حکم تعطیلی خانه سینما و جبهه‌گیری علنی در قبال سینماگران می‌دانند. درمجموع به نظر می‌رسد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از معدود وزارتخانه‌هایی است که در دولت‌های مختلف تحت فشار قرار گرفته و مجوزهایی که ازسوی این وزارتخانه صادر می‌شود، هم ضمانت اجرایی چندانی ندارد. همین مسأله باعث طرح این سوال می‌شود که آیا تغییر در فردی که عنوان وزیر را یدک می‌کشد، می‌تواند تفاوتی محسوس درعملکرد این وزارتخانه ایجاد کند؟

یک زمینه چند متولی

اهالی فرهنگ بارها و بارها به موازی‌کاری‌های سازمان‌هایی که داعیه فرهنگی دارد، اشاره کرده‌اند و از وجود چنین مسأله‌ای نالیده‌اند. امروز بیشتر از آن‌که بتوان از وزارت ارشاد انتظار داشت، امور فرهنگی را سامان دهد. باید از صداوسیما با آن درجه از تأثیرگذاری، سازمان تبلیغات اسلامی و بقیه ارگان‌ها و بخش‌هایی که بودجه‌های کلان فرهنگی دریافت می‌کنند، طلب سامان‌بخشیدن امور را کرد. وجود سازمان‌های موازی دربحث فرهنگ ازجمله مواردی است که نه‌تنها دست وزارت ارشاد را بسته، بلکه باعث شده ارگان‌های دیگر به مخالفت‌های گاهی علنی با این وزارتخانه بپردازند.

نمونه این رفتارها را می‌توان در اعطای مجوز آلبوم‌های موسیقی ازسوی حوزه هنری و نمایش ندادن فیلم‌های مجوزگرفته در سینماهای این ارگان جست‌وجو کرد. با چنین شرایطی و با درنظر گرفتن این‌که تنها ١٦‌درصد از بودجه فرهنگی کشور به وزارت ارشاد داده می‌شود، تا چه حدی می‌توان از این وزارتخانه انتظار داشت اوضاع فرهنگ را سامان ببخشد؟ در اعتراض به همین ماجراست که الیاس حضرتی نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی روز گذشته خواستار انحلال وزارت ارشاد شده است.

الیاس حضرتی با اشاره به موضوع استعفای وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، در پیشنهادی خواستار انحلال این وزارتخانه شد و گفت: درحالی ‌که تنها ۱۶درصد از بودجه فرهنگی کشور دراختیار وزارت ارشاد است، بزرگان و علما و زعما رسیدگی به تمامی مسائل، مصائب و مشکلات مربوط به فرهنگ و هنر را از این وزارتخانه طلب می‌کنند. پیشنهاد ما این است که این ۱۶درصد از بودجه کل نیز دراختیار دیگر نهاد‌ها و ارگان‌هایی که بودجه‌هایی به ‌مراتب بیشتر از وزارت ارشاد دریافت می‌کنند، واگذار شود و مسئولیت امور نیز با خودشان باشد.
با درنظر گرفتن این‌که ٨ماه از عمر دولت یازدهم باقی مانده، باز هم باید این سوال را طرح کرد که حقیقتا چه فردی می‌تواند با وجود تمام مشکلاتی که به آنها اشاره شد، سکان وزارت فرهنگ را در دست بگیرد و امور را سامان دهد؟ آیا در این بین مشکل افرادی هستند که به‌عنوان وزیر بر سرکار می‌آیند یا چاره معضلات موجود در فضای فرهنگی را باید درفشارهای بی‌حد و حصر به این وزارتخانه، وجود ارگان‌های موازی متعدد و بودجه کمی که وزارت ارشاد درمقایسه با انتظاری که بخش‌های مختلف از این وزارتخانه دارند، جست‌وجو کرد؟