آمریکا و ریسک چرخش ایران به سمت روسیه

سید حسین موسویان، عضو تیم پیشین هسته‌ای کشورمان در تازه ترین یادداشت خود در نشریۀ هافینگتون پست، با عنوان: "رفتار آمریکا و افزایش ریسک سوق سیاست نه شرقی-نه غربی ایران به سمت روسیه" سیاست نه شرقی- نه غربی ایران و تأثیر سیاست دو قدرت مهم جهانی در استراتژی‌های منطقه‌ای ایران را مورد بررسی قرارداده است که ترجمۀ آنرا در ادامه می خوانید:

وزیر خارجه روسیه اعلام نمود که دیپلمات های روسیه و آمریکا به زودی با قدرتهای منطقه نشستی در مورد سوریه در سوئیس برگزار خواهند کرد. وزارت خارجه آمریکا هم این نشست را در راستای سیاست چندجانبه گرایی برای حل بحران روسیه خواند. درحالیکه حضور کشورهای ترکیه و عربستان قطعی شده، روشن نیست که آیا ایران در این نشست شرکت خواهد کرد یا خیر. در هر صورت تعامل جدی ایران با قدرتهای جهانی در مورد بحرانهای منطقه به اجرای کامل برجام بستگی خواهد داشت.

شکی نیست که بعد از برجام روابط خارجی ایران با هردوبلوک شرق و غرب بهبود چشمگیری یافته است. توافقات زیادی با کشورهای آسیایی و اروپایی و نیزآمریکا به امضاء رسیده است. بعد از چندین دهه، بویینگ قطعات هواپیمای مسافربری به ایران فروخت و تفاهمنامه ۲۷ میلیارد دلاری برای فروش ۱۱۷ بوئینگ جدید هم با ایران امضاء کرد. در عین حال تفاهمات ایران با روسیه و بلوک شرق سریعتر عملیاتی شده است. با توجه به نقش مهم ایران در منطقه از جمله سوریه و عراق و یمن، نوع روابط ایران با روسیه و آمریکا، تاثیرات مهمی برمعادلات سیاسی خاورمیانه و فراتر از آن خواهد داشت.

ایران در طول تاریخ چندهزارساله خود امپراطوریهای بزرگی را تجربه کرد تا اینکه روسیه با تحمیل ننگین ترین قراردادهای تاریخ ایران، معاهده گلستان در ۲۵ اکتبر ۱۸۱۳و معاهده ترکمنچای در ۲۱ فوریه ۱۸۲۷، بخشهای بزرگی از خاک ایران شامل مناطق و کشورهایی که امروزه به نام ارمنستان، آذربایجان، گرجستان و داغستان نامیده میشوند را از ایران گرفت، پرونده تاریخ امپراطوری فارسها رابست و موجب شد که تا به امروز هم احساسات ضد روسی در ایران باقی بماند.

از این مقطع به بعد حاکمیت ملی و تمامیت ارضی ایران توسط امپراطوریهای سلطه گر روسیه و انگلیس مستمرا نقض شد به طوریکه این دو کشور در جنگ جهانی اول به خاک ایران تجاوز و بخش های بزرگی از خاک ایران را به اشغال خود درآوردند.

روابط ایران و آمریکا به سال ۱۸۵۶ برمیگردد که اولین عهدنامه دوستی و بازرگانی بین دو کشوربه امضاء رسید. از آن مقطع حدود یک قرن، آمریکا از استقلال ایران در مقابل سلطه امپراطوریهای انگلیس و روسیه دفاع کرد واز نهضت مردم ایران برای قانون اساسی مشروطه نیز حمایت کرد. هاوارد بسکرویل، یک آمریکایی فارغ التحصیل دانشگاه پرینستون بود که در مبارزات برای قانون اساسی، شانه به شانه مردم ایران جنگید و کشته شد.

لاکن آمریکا در یک چرخش عجیب، با انگلیس در کودتای ۱۹۵۳ همدست شد. مصدق که نخست وزیر منتخب و محبوب مردم ایران بود را ساقط کرده و عامل خود، یعنی محمد رضا پهلوی را بر سلطنت گماشت و روند استقلال و دموکراسی در ایران را در نطفه خفه کرد. در این مقطع در حقیقت سلطه آمریکا با ۲۵ سال حمایت از حکومت دیکتاتور و فاسد شاه، جایگزین سلطه روس و انگلیس شد.

نهایتا مردم ایران به رهبری امام خمینی با انقلاب سال ۱۹۷۹ علیه دو قرن سلطه خارجی قیام کردند
و سیاست "نه شرقی و نه غربی" را بنیان نهادند که به معنی نفی وابستگی به امپرطوریهای شرقی و غربی و احیای هویت ملی، دینی، تمدنی و اقتدار ایران بود.

واشینگتن هم با تأمین مواد و تجهیزات فنی لازم، به صدام امکان حمله با سلاحهای شیمیایی را داد که بیش از صدهزار ایرانی شهید و مجروح شدند. اما ایرانیها با دهها هزار شهید و مجروح و صدها میلیارد دلار خسارت، سنگین ترین بها را برای سیاست "نه شرقی و نه غربی" پرداختند و موفق شدند استقلال و تمامیت ارضی خود را حفظ کنند.

اما بعد از جنگ، آمریکا و روسیه دو استراتژی متفاوت را انتخاب کردند. آمریکا به سیاستهای خصمانه و فشار و تحریم به قصد تغییر رژیم در ایران ادامه داد در حالیکه مسکو استراتژی دوستی و توسعه روابط با ایران را برگزید.

با بروز بحران هسته ای ایران و ارجاع پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت سازمان، روسیه سیاست کج دار و مریز و آمریکا سیاست تشدید خصومت را در پیش گرفت. روسیه همراه با آمریکا و سایر جهانی به قطعنامه های تحریم شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران رأی داد اما با تحریمهای اضافی یکجانبه و چند جانبه آمریکا و اروپا همراهی نکرد.

بعد از نهایی شدن توافق هسته ای ایران و قدرتهای بزرگ، اوباما سعی کرد روابط واشینگتن با تهران را تغییر دهد. بازپرداخت طلب 1.7 میلیاردی ایران، تبادل زندانیان، آزادی سریع ملوانان اسیر آمریکایی، صدور مجوز فروش ایرباس و بویینگ به ایران، پذیرش ایران به مذاکرات بین المللی صلح سوریه و پیشنهاد گفتگو در مورد بحرانهای منطقه همچون یمن و تروریسم بخشی از برنامه او بود.

اما پوتین بدون توجه به فشارهای اسراییل و سعودی و آزاد از لابی داخلی ضد ایران، به تهران سفرکرد. او به محض ورود به ایران از فرودگاه مستقیم خدمت رهبرمعظم انقلاب رفت، قرآن هدیه کرد و یک ملاقات بی سابقه خصوصی با رهبر معظم انقلاب داشت به گونه ای که حتی مترجم خصوصی خود را نیز از اتاق بیرون کرد.

متعاقباً پوتین هوشمندانه گامهای بلندی در مسیر تحکیم روابط استراتژیک با ایران برداشت. تحویل سیستم دفاعی اس300، دادن وام پنج میلیارد دلاری، عقد قرارداد دو نیروگاه هسته ای و تحکیم همکاریهای منطقای بویژه در مورد سوریه بخشی از آن است. ایران هم متقابلا به روسیه اجازه استفاده از پایگاه نظامی خود را داد. ایران قبل از این به هیچ کشوری اجازه استفاده از پایگاه نظامی را نداده بود.

منهای اینکه آینده روابط ایران و آمریکا چه باشد، ایران و روسیه دو همسایه مهمی هستند که دارای منافع و تهدیدات مشترک حیاتی میباشند و لذا روابطی دوستانه همه جانبه برای هردو پایتخت کلیدی است. همزمان موفقیت ایران در اجرای کامل سیاست " نه شرقی- نه غربی" تضمین کننده بالانس در روابط با بلوک شرق و غرب خواهد بود که این مهم تأمین کننده منافع ملی ایران و نیز به نفع صلح و ثبات و امنیت منطقه خواهد بود.

در این راستا اصلاح سیاستهای آمریکا در مورد ایران، نقش به سزایی در موفقیت استراتژی "نه شرقی-نه غربی" ایران خواهد داشت. مقاله اخیر مجله فارین پالیسی آمریکا به واشینگتن پیشنهاد نموده که مستقیما با ایران در مورد سوریه مذاکره کند زیرا که ناچارا ایران بخشی از راه حل بحران سوریه خواهد بود. با این وجود تا زمانی که آمریکا به اجرای برجام کامل و دقیق برجام پایبند نباشد، نباید روی تعامل با ایران در مورد بحرانهای منطقه همچون سوریه حساب کند.