مزاحمان ورود سرمایه خارجی به ایران

روزنامه دنیای اقتصاد: نتایج یک نظرسنجی از فعالان اقتصادی آلمان نشان می‌دهد که امکانات دشوار تامین مالی و عدم شفافیت قوانین، به‌عنوان بزرگ‌ترین مشکل آنها برای حضور در بازار ایران مطرح شده است.

از سوی دیگر، شرایط پیچیده ژئوپلیتیک در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا از دیگر دلایلی است که باعث شده صاحبان کسب‌وکار در آلمان برای سرمایه‌گذاری در ایران در دوره پسابرجام احتیاط کنند. نکته قابل توجه از نتایج این نظرسنجی که نمایندگان ۱۰۰ شرکت در آن مشارکت داشتند، این است که امکان بازگشت دوباره تحریم‌ها در لیست دغدغه‌ آلمانی‌ها قرار ندارد.

فضای پسابرجام، فرصت جدیدی برای گسترش روابط ایران و غرب فراهم آورده است؛ به‌طوری که سال گذشته و سال ۹۵ شاهد حضور هیات‌های تجاری مختلفی از دیگر کشورها به ایران بودیم. در این بین حضور هیات‌های مختلف آلمانی از ۱۶ ایالت نشان‌دهنده علاقه‌مندی آلمان به توسعه سطح روابط تجاری با ایران است. به گفته مدیرعامل اتاق بازرگانی و صنایع ایران و آلمان، اگرچه شرکت‌های آلمانی برای حضور در ایران نگرانی بابت بازگشت تحریم‌ها ندارند، اما از منظر آنها موانعی بر سر راه تجارت بین دو کشور وجود دارد که بخشی از آن به موانع بانکی و سیاسی مربوط می‌شود. به گفته «رنه هارون» موانع بانکی بین دو کشور از جمله سدهای سفت و سخت پس از برجام است که باید برداشته شود.

وی معتقد است اگرچه دولت ایران همواره تلاش کرده تا فضای کسب‌وکار و به‌ویژه سرمایه‌گذاری خارجی را در ایران بهبود بخشد، اما براساس نظرسنجی اخیر اتاق بازرگانی و صنایع ایران و آلمان از شاخص شرایط کسب‌وکار در ایران، برخی از شرکت‌های آلمانی، از امکانات دشوار تامین مالی و عدم شفافیت قوانین، به‌عنوان بزرگ‌ترین مشکل خود برای قدم نهادن به بازار ایران نام برده‌اند. همچنین شرایط پیچیده و ژئوپلیتیک در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا و عدم پایبندی به قوانین در سیستم حقوقی از دیگر دلایلی است که از سوی شرکت‌کنندگان مطرح شده است.

از سوی دیگر، امکان بازگشت دوباره تحریم‌ها از جمله مواردی بود که شرکت‌کنندگان به آن اشاره نداشتند. این مقام آلمانی ابراز امیدواری کرد، با روند در پیش گرفته شده و برداشته شدن تحریم‌ها، حجم تجارت دو کشور به بیش از ۱۰ میلیارد یورو افزایش یابد و آلمان بار دیگر با پشت سرگذاشتن چین، به نخستین شریک تجاری ایران تبدیل شود. از سوی دیگر، امید یراقی، رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و آلمان، توسعه روابط تجاری میان تهران و برلین را نیازمند رفع موانع بانکی دانست وگفت: موانع مالیاتی، شفاف نبودن قوانین و مقررات دارایی و بالا بودن ریسک سرمایه‌گذاری از جمله موانع فعالیت اقتصادی در ایران است که باید مورد توجه مسوولان قرار گیرد.

براساس این گزارش، روز گذشته نشست خبری مسوولان اتاق بازرگانی و صنایع ایران و آلمان برگزار شد. «رنه هارون» مدیرعامل اتاق بازرگانی مشترک ایران و آلمان با اشاره به نظرسنجی این اتاق از صاحبان کسب‌وکار آلمان برای حضور در بازار ایران گفت: برای دومین سال متوالی در این نظرسنجی به بررسی شاخص شرایط کسب‌وکار در ایران، از نگاه شرکت‌های منتخب آلمانی پرداخته‌ایم. به گفته وی، نتایج این نظرسنجی نشان می‌دهد که کارشناسان از دیدگاه‌های مختلفی به آینده روابط خود با ایران می‌نگرند.

در این نظرسنجی حدود ۱۰۰ شرکت ایرانی و آلمانی شرکت کردند. از یکسو، شرکت‌هایی که در ماه‌های اخیر در حاشیه سفر هیات‌های تجاری به ایران سفر کرده‌اند و از سوی دیگر،‌ شرکت‌هایی که سالیان سال تجربه حضور در بازار ایران را دارند، در این نظرسنجی شرکت‌ کرده‌اند. ۹۱ درصد از شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی، آلمانی بودند که می‌توان به خوبی شرایط کسب‌وکار در ایران را از دید شرکت‌های خارجی مورد بررسی قرار داد.

نتایج این نظرسنجی نشان می‌دهد ۳۵ شرکتی که در این نظرسنجی، مشارکت داشته‌اند، در ایران نمایندگی دارند و تنها ۴ درصد از این شرکت‌ها، محصولات خود را در ایران تولید می‌کنند اما سهم شرکت‌هایی که در حال حاضر در بازار ایران فعال هستند یا می‌خواهند وارد این بازار شوند، بسیار چشمگیر است. بسیاری از مشارکت‌کنندگان در این نظرسنجی در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه چرا برخی از شرکت‌ها در حال حاضر آمادگی حضور در بازار ایران را ندارند، صریح و روشن نظر نداده و گزینه «دلایل دیگر» را انتخاب کرده‌اند. اما برخی دیگر از شرکت‌کنندگان دلایل دیگری از جمله «امکانات دشوار تامین مالی» و «عدم شفافیت قوانین» را به‌عنوان بزرگ‌ترین مشکل خود برای قدم نهادن به بازار ایران نام برده‌اند. همچنین شرایط پیچیده و ژئوپلیتیک در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) و همچنین عدم پایبندی به قوانین از دیگر دلایلی است که از سوی شرکت‌کنندگان مطرح است اما امکان بازگشت دوباره تحریم‌ها از جمله مواردی بود که شرکت‌کنندگان به آن اشاره نداشتند.

اتصال دوباره ایران به سوئیفت

یکی دیگر از مشکلاتی که براساس این نظرسنجی شرکت‌ها را از فعالیت‌ در ایران باز می‌دارد، همچنان کمبود یا عدم پایبندی به قوانین در سیستم حقوقی است. در این بین مشکلات در بخش تامین مالی به‌عنوان مثال اتصال ناقص بانک‌های ایرانی به شبکه سوئیفت نیز بر این امر افزوده می‌شود. چراکه با وجود امکان حقوقی و رسمی بانک‌های ایرانی برای استفاده از سیستم سوئیفت، این امکان همچنان مانند سابق با مشکلات زیادی همراه است.

از سوی دیگر، نتایج این نظرسنجی نشان می‌دهد که بیم بازگشت به دوران تحریم یا مشکلات سیاسی در منطقه در تصمیم‌گیری برای همکاری با ایران، نقش تعیین‌کننده‌ای را بازی نمی‌کند. همان‌گونه که انتظار می‌رفت، تقریبا تمامی شرکت‌کنندگان در پاسخ به سوال درباره مولفه‌های مهم برای همکاری با ایران، از بازار بزرگ ایران سخن گفتند. اما از دیگر مولفه‌هایی که به ندرت به آن اشاره شد، می‌توان از نیروی کار متخصص، فراوانی منابع طبیعی و هزینه‌های پایین دستمزد نام برد. این پاسخ‌ها نیز دور از ذهن نبود؛ چراکه بیش از یک چهارم شهرهای ایران در بخش‌های صنعت، معدن و خدمات فعال هستند.

بهبود «محسوس» فضای تجاری

همچنین در این نظرسنجی در پاسخ به پرسشی درباره «بررسی شرایط کنونی تجاری در ایران»، بسیاری از شرکت‌ها نظری مساعد داشتند؛ به‌طوری که ۴۰ درصد از آنان، شرایط را مناسب، ۳۲ درصد خوب و حتی ۴ درصد خیلی خوب ارزیابی کردند. حتی در مقایسه با نظرسنجی انجام شده در سال گذشته، می‌توان روندی مثبت و روبه رشدی را شاهد بود زیرا سال گذشته، تنها ۲۵ درصد از شرکت‌ها، شرایط تجاری را خوب و بسیاری از شرکت‌ها آنها را نامناسب ارزیابی کرده بودند. (۲۰ درصد در نظرسنجی سال قبل که بیش از ۱۰ درصد در نظرسنجی سال جاری است). از این منظر، شرکت‌ها وضعیت خود را بسیار بهتر از سال پیش می‌بینند. این روند مثبت را می‌توان در رشد تعداد کارمندان نیز مشاهده کرد. در حالی که ۱۳ درصد شرکت‌کنندگان در نظرسنجی سال قبل، احتمال کاهش نیروی کار خود را می‌دانند، این میزان در نظرسنجی سال جاری به میزان چشمگیری کاهش یافته است. در مقابل، بیش از ۸۰ درصد شرکت‌ها، پیش‌بینی رشد ثابت یا افزایش نیروی کار را مطرح کرده‌اند.

سرمایه‌گذاری خارجی

از سوی دیگر، در نظرسنجی شاخص شرایط کسب‌وکار در ایران، از شرکت‌ها در ارتباط با احتمال سرمایه‌گذاری و صنایع موردتوجه آنان پرسیده شد و پاسخ‌های داده شده به این سوال‌ها و مقایسه نتایج سال جاری با سال قبل، بسیار قابل‌تامل است؛ چراکه در پاسخ به سوالی در زمینه صنایع مورد توجه سرمایه‌گذاران شرکت‌های بسیاری از بخش ماشین‌آلات، تجهیزات و مهندسی مکانیک به‌عنوان بزرگ‌ترین پتانسیل نام بردند. این روند طی سفرهای گذشته هیات‌های تجاری به ایران نیز به خوبی گویا بود. صنایع جذاب دیگر برای شرکت‌های شرکت‌کننده در این نظرسنجی بخش ساخت و انرژی (نفت و گاز) و پس از آن هم پتروشیمی بود که از جمله بخش‌های اقتصادی سنتی ایران به‌شمار می‌روند. در حالی که در بخش‌های کشاورزی، ترافیک و انرژی‌های تجدیدپذیر نیز علاقه‌مندی زیادی برای سرمایه‌گذاری وجود دارد. در مقابل این علاقه‌مندی در بخش خدمات مانند مشاوره تجاری و اقتصادی یا تجارت خرد و کلان برای شرکت‌های شرکت‌کننده در این نظرسنجی بسیار کم است.

بر این اساس، زمانی که صحبت از برنامه‌های مشخص سرمایه‌گذاری می‌شود، شرکت‌ها در مقایسه با سال قبل به میزان قابل‌توجهی محتاط‌تر عمل می‌کنند. در حالی که در نظرسنجی سال گذشته، بیش از نیمی از شرکت‌کنندگان قصد سرمایه‌گذاری طی ماه‌های پس از آن را داشتند، این میزان در سال جاری به ۱۶درصد کاهش یافته است، به‌طوری که براساس آمار به‌دست آمده، ۵۳ درصد از شرکت‌ها قصد انجام چنین اقدامی را ندارند زیرا بسیاری از سرمایه‌گذاران همچون گذشته ریسک بالایی را برای سرمایه‌گذاری در بازار ایران قائل‌ هستند. برخی از چالش‌های پیش‌رو سخن گفته و عده‌ای دیگر از امکان بازگشت تحریم‌ها. براساس این نظر سنجی، بیش از ۸۰ درصد از شرکت‌هایی که قصد سرمایه‌گذاری در ایران را دارند، می‌خواهند این اقدام را طی یک تا ۳ سال آینده انجام دهند، ولی هیچ‌کدام به دنبال سرمایه‌گذاری درازمدت در ۳ تا ۵ سال آینده نیستند.

نیاز گسترده در دوران پسابرجام

بخش جالب و گویای دیگر از این نظرسنجی به بحث بر سر مزایا و معایب ورود به بازار ایران است. شرکت‌کنندگان در نظرسنجی هر دو سال متوالی، در مجموع بزرگ‌ترین ضعف را در بخش استاندارد و نیز شرایط حقوقی و قانونی می‌بینند. حمایت سازمان‌ها و دستیابی به اطلاعات در هر دو نظرسنجی اخیر جای بحث و بررسی دارد. از سوی دیگر، ‌فرصت بزرگ رشد و امکان کسب درآمد بالای بسیاری از شرکت‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. کشور ایران از صنعتی گسترده بهره می‌برد که پس از گذشت ۱۳ سال تحریم فرسوده شد و نیاز به بازسازی در بسیاری از بخش‌ها همچون بخش اکتشاف نفت و گاز، شیمی، محصولات مصرفی، نساجی و مواد غذایی دارد. این کشور با زیرساختی قوی و مستحکم، بازاری مناسب برای خلاقیت و دانش آلمانی است.

شرکت‌کنندگان در نظرسنجی سال جاری، رفتار خرید در ایران را دومین مشخصه مهم بازار ایران برشمردند. امری که در نظرسنجی سال قبل، چندان اشاره‌ای به آن نشد. در آن سال، منابع طبیعی در جایگاه دوم قرار داشت که سال جاری در کنار بخش نیروی انسانی در جایگاه بعدی قرار می‌گیرد. در مجموع و براساس این ارزیابی باید گفت، ‌روند روبه رشد و مثبت شاخص شرایط کسب‌وکار در ایران در مقایسه با سال قبل، تغییر چندانی نداشته است.

بسیاری از شرکت‌ها، فرصت‌های طلایی در ایران می‌بینند و آنهایی که هم‌‌اکنون در بازار فعال هستند، وضعیت تجاری خود را عمدتا بسیار بهتر از سال پیش ارزیابی می‌کنند. در حالی که مشکلات مالی و قانونی با وجود توافق برجام همچنان وجود داشته و به‌گونه‌ای منفی بر روی فرصت‌های سرمایه‌گذاری اثر می‌گذارند، شرکت‌های شرکت‌کننده از فرصت‌های بازار ایران همچون رفتار مصرف سخن می‌گویند. در نهایت، با وجود مشکلات اندک، فضای مثبتی در روابط تجاری میان دو کشور حکمفرما است.

در همین راستا، «رنه هارون» مدیرعامل اتاق بازرگانی و صنایع ایران و آلمان در نشست مشترک خود با امید یراقی رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و آلمان با اشاره به اینکه وجود ریشه‌های مشترک بستری برای توسعه همکاری را فراهم کرده است، ابزار امیدواری کرد که حجم تجارت دو کشور افزایش یابد.

وی تصریح کرد: پیش از اینکه چین جای خود را در بازار ایران باز کند، آلمان به‌عنوان شریک اول تجاری ایران به‌شمار می‌رفت که در حال‌حاضر جای خود را به این کشور داده‌ است. «رنه هارون» بااشاره به اینکه سال ۲۰۱۵ حجم تجارت خارجی ایران و آلمان ۵/ ۲ میلیارد یورو بود که پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۱۷ به دوبرابر افزایش یابد، ابراز امیدواری کرد، با روند در پیش گرفته شده و برداشته شدن تحریم ها، این میزان به بیش از ۱۰ میلیارد یورو افزایش یابد و آلمان باردیگر با پشت‌سر گذاشتن چین به نخستین شریک تجاری ایران تبدیل شود. وی بر این باور است که حضور چینی‌ها در بازارهای مختلف مختص به ایران نیست، بلکه آنها در سایر کشورها نیز سرمایه‌گذاری انجام داده‌اند.

به گفته مدیرعامل اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران و آلمان نسبت به تجارت با ایرانی‌ها توسط آلمان کوتاهی شده و باید مشکلاتی که در بخش‌های تامین منابع مالی و نیز مسائل مرتبط به بانک‌ها وجود دارد حل شود. «هارون» البته به این موضوع اشاره کرد که برخی بانک‌های آلمانی مبادلات مستقیم خود را با ایران آغاز کردند و بانک‌تجاری ایران و اروپا نیز در هامبورگ فعال است. «هارون» همچنین در مورد عدم فعالیت بانک‌های آلمانی در رابطه با تبادلات تجاری با ایران گفت: مشکلاتی در این زمینه وجود دارد و دو بانک بزرگ آلمانی مجبور شدند جریمه‌های سنگینی را از طرف ایالت‌متحده آمریکا بپردازند و به همین دلیل محتاط شدند اما به محض ورود اولین بانک بزرگ بین‌المللی به ایران، بانک‌های آلمانی نیز به بازار ایران وارد می‌شوند. از سوی دیگر، این مقام آلمانی به مشکلات برخی شرکت‌های ایرانی در فضای کسب وکار اشاره کرد وگفت: یکی از مشکلاتی که این شرکت‌ها با آن مواجه هستند، نوسازی تجهیزات است. وی با تاکید بر اینکه ایران سال‌ها در تحریم بوده و پیشرفت کار نیازمند اصلاحات است، تصریح کرد: تامین منابع مالی برای نوسازی به‌منظور انجام تبادل تجاری با سایر کشورها مساله‌ مهمی است و نمی‌توان در کوتاه‌مدت انتظار بهبود وضعیت را داشت. این مقام آلمانی در مورد اینکه آیا تعداد پروازهای لوفت‌هانزا به ایران پس از تحریم افزایش می‌یابد یا خیر، گفت: در حال حاضر پرواز «مونیخ به تهران» و «فرانکفورت به تهران» در حال انجام است؛ اما برنامه‌ریزی جدیدی برای افزایش تعداد پروازهای این شرکت وجود ندارد.

وی همچنین در مورد همکاری‌های دو کشور در زمینه آب و صنعت آب یادآور شد: علاقه زیادی در این زمینه وجود دارد و دولت آلمان نسبت به مساله کمبود آب در ایران واقف است؛ به همین منظور نیز هیات‌های تخصصی در زمینه آب و فاضلاب از آلمان به ایران آمدند و همه چیز در زمینه آب، مدیریت آب و تصفیه در نقطه شروع است.

مدیرعامل اتاق بازرگانی و صنایع ایران و آلمان در پاسخ به اینکه آیا آلمانی‌ها می‌توانند جای چین را در بازار ایران بگیرند، تصریح کرد: در این زمینه رقابت بسیار سختی وجود دارد؛ اما نکته‌ای که باید به آن توجه کنیم کیفیت بالای کالاهای آلمانی و نیز تعهد شرکت‌های آلمانی است. علاوه بر این می‌توان روی انتقال دانش و فناوری نیز حساب باز کرد.

مدیرعامل اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران و آلمان در پاسخ به پرسشی مبنی بر حضور شرکت‌های آلمانی در ایران در بخش استفاده از انرژی‌های خورشیدی و بادی، اظهار کرد: یک شرکت‌ آلمانی در جنوب غربی ایران دو نیروگاه خورشیدی ایجاد کرده و شرکت‌های دیگر نیز در استان فارس و شهرهای جنوبی ایران همکاری خود را آغاز کرده‌اند. در بخش نیروهای بادی نیز آلمانی‌ها شرایط خوبی دارند و ایران به خوبی می‌داند که اهمیت انرژی‌های تجدیدپذیر روز به‌ روز در حال افزایش است.

در ادامه این نشست امید یراقی، رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و آلمان نیز با اشاره به اینکه تفکرات جدیدی در ایران به وجود آمده و فصل جدید برای تبادلات تجاری با سایر کشورها ایجاد شده است؛ بیان کرد: هدف ما این نیست که ایران مجددا تبدیل به یک شرکت وارداتی نسبت به کالاهای آلمانی شود. رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و آلمان گفت: با روی کار آمدن دولت یازدهم، راه‌ها برای تجارت ایران با سایر کشورها هموار شد؛ به‌طوری‌که مرداودات بانک «ایران و اروپا» با تهران به ۵/ ۵ میلیارد یورو رسیده است.

وی با ابزار گله‌مندی از دولت اظهار کرد: بخش خصوصی در ایران همچنان مورد کم لطفی است اما امیدواریم کار در ادامه تسهیل شود. یراقی با بیان اینکه فولکس واگن از شرکت‌های معتبر آلمانی است، اظهار کرد: امیدواریم از سال آینده خودروهای فولکس واگن در ایران تولید شوند. آلمانی‌ها در بحث مهندسی، تکنولوژی و انتقال دانش کشور بسیار مهمی هستند و می‌توانند به ایران کمک کنند. ما نیز همواره بر بحث امنیت بالا در ایران تاکید داریم. رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و آلمان، توسعه روابط تجاری میان تهران و برلین را نیازمند رفع موانع بانکی دانست و گفت: هنوز نتوانسته‌ایم با بانک‌های آلمانی مراوده داشته باشیم.

از سوی دیگر، یراقی، موانع مالیاتی، شفاف نبودن قوانین و مقررات دارایی و بالا بودن ریسک سرمایه‌گذاری را از جمله موانع فعالیت اقتصادی در ایران اعلام کرد و گفت: با این وجود، دولت ایران با حمایت از شرکت‌های خارجی، در تلاش است ریسک سرمایه‌گذاری را در کشور کاهش دهد. رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و آلمان همچنین وجود منابع سرشار طبیعی، نفت و انرژی، نیروی انسانی، بازار بزرگ و مهم‌تر از همه امنیت موجود در ایران را مهم‌ترین مزایای کار و فعالیت در ایران عنوان کرد. وی افزود: آلمان به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده جهان، می‌تواند با مشارکت با ایرانی‌ها به عرضه و ارائه انواع کالاها و خدمات مهندسی، آموزشی و فناوری‌های نوین بپردازد.

به گفته یراقی، به‌زودی ساختمانی پنج طبقه در یکی از بهترین نقاط تهران را برای انجام کارهای مربوط به اتاق بازرگانی ایران و آلمان در اختیار خواهیم گرفت که در آن خدماتی همچون صدور ویزای تجاری برای بازرگانان، انجام دیدار تجار دو کشور و حتی ارائه محصولات و تولیدات ارائه می‌شود. وی ابراز امیدواری کرد که از اواخر امسال شاهد پررنگ‌تر شدن همکاری‌های تجاری و بازرگانی دو کشور باشیم.