سی.آی.ای چگونه شکل گرفت؟

هفته نامه صدا - مظفر شاهدی: شاید برای بسیاری افراد که به طور مرتب درباره اقدامات و گستره وسیع عملیات و فعالیت های سیا در گوشه و کنار جهان اخبار و اطلاعاتی کسب می کنند و به درستی آن را در ردیف بزرگترین سازمان های اطلاعاتی - جاسوسی جهان ارزیابی می کنند تا حدی غافلگیرکننده باشد که بدانید سیا (CIA) فقط حدود دو سال بعد از پایان جنگ جهانی دوم تاسیس شده است!

«سازمان اطلاعات مرکزی» یا «آژانس مرکزی اطلاعات آمریکا» موسوم به سیا (CIA) بر مبنای قانون امنیت ملی آمریکا مصوب اول ماه مه ۱۹۴۷ کنگره آمریکا تشکیل شد. تا تشکیل نهایی سیا، آمریکا دارای نظام اطلاعاتی و امنیتی انسجام یافته صاحب اقتداری نبود. حداقل از هنگام پی روزی انقلاب آمریکا (۱۷۷۶ م) و دوران ریاست جمهوری جرج واشنگتن (۳۰ آوریل ۱۷۸۹ - ۴ مارس ۱۷۹۷) بدان سو، تلاش های متعددی برای شکل دهی دستگاه اطلاعاتی - امنیتی آمریکا صورت گرفته بود.

اولین تشکیلات اطلاعاتی آمریکا که در سال ۱۷۷۵ میلادی پای در عرصه وجود نهاد و عمده وظایف آن هم مقابله اطلاعاتی با انگلیسی ها بود، «کمیته سری مکاتبات» نام داشت. درباره درجه کارآمدی این دستگاه اطلاعاتی آگاهی های بسنده ای در اختیار نداریم. با این حال تا دوران جنگ جهانی اول تحول قابل اعتنایی در نظام اطلاعاتی - امنیتی آمریکا صورت نگرفت. در آن برهه بود که انگلیسی ها از طریق MI۶ بر آن شدند بر تشکیلات اطلاعاتی - امنیتی آمریکاییان سر و سامانی بدهند و به ویژه از فعالیت آن بر ضد روسیه بهره بگیرند. با این احوال تا تشکیل دستگاه اطلاعاتی منسجم و کارآمد در آمریکا مدت ها وقت لازم بود.

در آستانه جنگ جهانی دوم فعالیت های اطلاعاتی آمریکاییان هنوز از تمرکز لازم برخوردار نبود و حداقل سه تشکیلات مجزای از هم این مهم را هر چند کمتر رضایتبخش، انجام می دادند: ۱. وزارت خارجه که از شبکه اطلاعاتی خود اساسا در پوشش سیاسی و دیپلماتیک بهره می برد؛ ۲. اداره اطلاعات نظامی؛ ۳. اداره اطلاعات نیروی دریایی. به این سه دستگاه اطلاعاتی باید برخی فعالیت های محدود اطلاعاتی ماموران آمریکایی را که در پوشش فعالیت های انسان دوستانه در صلیب سرخ و نظایر آن انجام می دادند، افزود. بدین ترتیب، حداقل تا آغاز دوران جنگ جهانی دوم هنوز فعالیت سرویس های اطلاعاتی و جاسوسی آمریکا آماتور بود و وارد مرحله فعالیت حرفه ای جاسوسی و اطلاعاتی نشده بود.

با آغاز جنگ جهانی دوم که با وقوع برخی حوادث غیرقابل پیش بینی برای آمریکاییان همراه شد، رهبران آن کشور درصدد برآمدند دستگاه اطلاعاتی - امنیتی و جاسوسی انسجام یافته و در عین حال کارآمدی را که در کالیبر جهانی فعالیت کند، طراحی و سازماندهی کنند. فقط پس از پایان جنگ جهانی دوم و در مه ۱۹۴۷ بود که تلاش های چندین ساله آمریکاییان که از کمک انگلیسی ها و اینتلیجنس سرویس بهره فراوانی برده بودند، در نهایت به ثمر نشست و سیا (CIA) متولد شد.

با آغاز جنگ جهانی دوم، فرانکلین روزولت رییس جمهور آمریکا، سرهنگ ویلیام دونوان را مامور ساخت که کلیه اطلاعات استراتژیک را گردآوری و تحلیل کند و در اختیار ریاست جمهوری و سایر مقامات مسئول قرار دهد و بدین ترتیب در «دفتر سرهنگ دونوان» نطفه اولیه سرویس اطلاعاتی جدید آمریکا شکل گرفت. مع هذا، در ۷ دسامبر ۱۹۴۱ حمله غافلگیرانه ژاپن به پایگاه بزرگ آمریکا در «پرل هاربر» (هاوایی) رخ داد که به نابودی این مرکز نظامی انجامید و بدین سان آمریکا وارد صحنه جنگ جهانی شد.

در بررسی هایی که صورت گرفت، علت غافلگیری آمریکا در ضعف سیستم اطلاعاتی این کشور تشخیص داده شد و در نتیجه به دونوان دستور داده شد که یک سازمان متمرکز اطلاعاتی تاسیس کند. بدین ترتیب در سال ۱۹۴۲ توسط ژنرال دونوان (وی تا درجه سرلشکری رسید)، سازمان مرکزی اطلاعات نظامی آمریکا با نام «اداره خدمات استراتژیک» (OSS) تاسیس شد و تا پایان جنگ به کار خود ادامه داد. این سازمان از آنجا که فاقد حداقل تجربیات اطلاعاتی بود نخستین اعضای خود را به انگلیس اعزام داشت تا در پایگاه های اینتلیجنس سرویس آموزش و تجارب اولیه را کسب کنند.

فعالیت (OSS) چهار سال بیش به طول نکشید و با پایان جنگ، در سال ۱۹۴۶ به دستور پرزیدنت ترومن منحل شد و بر شالوده آن سازمانی به نام «گروه مرکزی اطلاعات» (CTG) ایجاد گردید. فعالیت های ادگار هوور، بنیانگذار و رییس مقتدر FBI که از توسعه یک سازمان رقیب هراس داشت، از مهم ترین عواملی بود که انحلال (OSS) را سبب شد. مع هذا، با گسترش تمایلات امپریالیستی در محافل حاکمه آمریکا، نیاز به سازمانی که جهان را زیر پوشش جاسوسی و توطئه گری خود قرار دهد بر رقابت های هوور فائق آمد و در نتیجه بر مبنای قانون امنیت ملی مصوبه کنگره آمریکا، در اول مه ۱۹۴۷ «آژانس مرکزی اطلاعات آمریکا» (سیا) تاسیس شد.

تا قبل از تاسیس سیا که حیطه وظایف آن عمدتا به هدایت سیاست های اطلاعاتی و امنیتی و ضد جاسوسی آمریکا در نقاط مختلف جهان مربوط می شد، FBI تنها سازمان پلیسی - امنیتی آن کشور محسوب می شد که اساسا عهده دار حفظ امنیت و مراقبت های پلیسی - اطلاعاتی در داخل آمریکا بود و تاریخ تاسیس آن به سال ۱۹۲۲ میلادی باز می گشت. تا هنگامی که در ژانویه ۱۹۷۸ طبق مصوبه مجلس نمایندگان آمریکا سیا رسما در رأس جامعه اطلاعاتی آمریکا قرار گرفت، برخی رقابت ها و مشکلات میان آن با دیگر سازمان های اطلاعاتی آمریکا و به ویژه FBI و NSA بروز می کرد.

از آن پس سیا جایگاه بلامنازعی در امور اطلاعاتی و امنیتی آمریکا (بالاخص در خارج از مرزهای آن کشور) کسب کرد و ریاست آن مقام مدیر اطلاعات مرکزی (DCI) آمریکا را به دست آورد که بر اساس آن وظیفه کنترل اداری و عملیاتی و تنظیم بودجه سایر سرویس ها نیز تحت مدیریت او قرار می گرفت.

به رغم این که رییس سیا رسما عضوی از کابینه آمریکا محسوب می شود اما در حیطه عمل برابر دولت مسئولیتی بر عهده نمی شناسد و ارتباط مستقیمی با شخص رییس جمهور داشته و صرفا طی جلسات شورای امنیت ملی آمریکا کلیات اطلاعات خود را ارائه می دهد.

تا دو سه دهه گذشته گفته می شد سیا بیش از ۵۰۰۰۰ تن کارمند رسمی آمریکایی در اختیار دارد که بیش از دو سوم آنها در خارج از خاک آمریکا فعالیت می کنند. تعداد کارمندان ستاد مرکزی سیا در ایالت ویرجینیا به بیش از ۱۰۰۰۰ تن بالغ می شود که تعداد بسیاری از آنان دارای تحصیلات عالیه دانشگاهی هستند. ستاد مرکزی چهار بخش کلی: ۱- علوم و تکنولوژی، ۲- لجستیک و تدارکات و ارتباطات، ۳- اطلاعات، ۴- نقشه ها و طرح ها را در بر دارد. بودجه سیا بیش از چهار برابر بودجه ای است که به وزارت امور خارجه آمریکا اختصاص داده می شود. بودجه این سازمان هر ساله افزایش چشمگیری می یابد. طی سال های پایانی دهه ۱۹۷۰ و اوایل دهه ۱۹۸۰ میلادی بودجه سیا از رقم ۱۰ میلیارد دلار فراتر رفته بود. مرکز اصلی ستاد مرکزی سیا در ایالت ویرجینیای آمریکا واقع است.

سیا در مجموعه تصمیم سازی های دولت و حکومت آمریکا نقش قاطعی بر عهده داشته است و بسیاری از طرح های اطلاعاتی - عملیاتی آن کشور در بخش های مختلف جهان توسط این سازمان به مورد اجرا گذاشته شده است. به دلیل همین گستردگی حیطه عمل سیا، پژوهشگران، آمریکا را دارای دو نوع حکومت آشکار و مرئی و حکومت نامرئی و در سایه دانسته اند که این حکومت نوع دوم عمدتا بر عهده سیا قرار داشته است.

این تعبیر تا جایی که به ایران مربوط می شود، کاملا مقرون به واقعیت بود. در جایی که سیا در بسیاری از تحولات فسادآور سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران در دوره پهلوی نقش درجه اولی ایفا می کرد و شهروندان آمریکایی هیچ گاه از این گونه فعالیت های تبهکارانه سیا آگاهی نیافتند و احتمالا هنوز هم جامعه آمریکا چنان که باید درک نکرده است که سیا با کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ (و دیگر اقداماتش در حمایت از نظام استبدادگرا، قانون گریز، مردم ستیز و سلطه پذیر پهلوی)، حقوق اساسی مردم ایران را آشکارا پایمال کرده است.

آمریکاییان که از پس پرده نقش سیا در تحولات سیاسی و نیز رهبری دیپلماسی آمریکا در جهان خارج اطلاع بسیار اندکی داشتند، نمی توانستند درک کنند که دستگاه وزارت امور خارجه آن کشور این فعالیت ها و اقدامات را به چه ترتیبی سازماندهی کرده و به مرحله اجرا در می آورد. بنابراین مدت ها طول کشید تا مردم آمریکا تا حدی از اقدامات به شدت غیرانسانی و فسادآور سیا در داخل و خارج از آمریکا اطلاع حاصل کنند.