دانشگاه‌های پولی شمشیردولبه شده‌اند

وقایع اتفاقیه: تحصیل در دانشگاه‌های درجه یک کشور برای خیلی‌ها رؤیاست. هنوز هم پدر و مادرهای زیادی هستند که آرزو می‌کنند فرزندشان در یکی از دانشگاه‌های تهران، شهید بهشتی، علامه و... درس بخواند و به اصطلاح برای خودش کسی شود. شاید به همین دلیل است که برخی هرچه در سال‌ها به‌عنوان سرمایه جمع کرده‌اند به دخل دانشگاه‌های پولی می‌ریزند تا مگر مهر یکی از این دانشگاه‌ها پای گواهینامه فارغ‌التحصیلی فرزندشان بخورد. دانشگاه پولی که آمد تا حدی به رفع این دغدغه کمک کرد.

سیاست‌هایی مبتنی بر خصوصی‌سازی آموزش که هدفش آن‌چنان‌که ادعا می‌شد در راستای کمک به چرخه اقتصادی دانشگاه‌ها برای تأمین هزینه اداره دانشگاه‌ها بود، کم‌کم جای خود را در میان طیفی از مردم که خواستار دسترسی به آموزش بهینه در دانشگاه‌های درجه یک کشور بودند، باز کرد اما مروری بر کارنامه پنج ساله پردیس‌های پولی نشان می‌دهد، اجرای سیاست ایجاد دانشگاه‌های پولی نتوانسته آن‌چنان‌که باید موفق باشد.

دانشجویان این دانشگاه‌ها که پول‌های گزافی را صرف شهریه‌های ترمیک خود می‌کنند از نحوه اداره دانشگاه و امکاناتی که در ازای پول‌های واریزی در اختیار آنها قرار نمی‌گیرد، ناراضی‌ هستند. بسیاری معتقد هستند ایجاد این دانشگاه‌ها همچون شمشیری دولبه علاوه بر اینکه منجر به ایجاد شکاف بین دانشجویان عادی و پولی شده ‌و با وجود تبلیغات پررنگ و لعاب، عملا نتوانسته‌اند طیف مخاطبان خاص خود را راضی نگه دارند. تقریبا هر سال با شروع سال تحصیلی جدید دانشگاه‌ها، دغدغه‌های صنفی دانشجویان پردیس‌های خودگردان هم شروع می‌شود؛ دانشجویانی که می‌گویند نه از خدمات رفاهی مناسبی برخوردار هستند و نه امکان مطالبه دغدغه‌هایشان را دارند. گویی به آنها دیکته شده است چون پول می‌دهید، حق حرف‌زدن ندارید.

در همین حال خبر می‌رسد، حدود ۶۰ نفر از دانشجویان دختر پردیس خودگردان بندرعباس امسال را با دغدغه‌های ازدست‌دادن خوابگاه دانشجویی‌شان شروع کرده‌اند؛ خوابگاهی که بالاخره با اعتراض‌های دانشجویان به آنها برگردانده شد اما این‌بار با شهریه بالاتر. یکی از دانشجویان این پردیس می‌گوید با اینکه این پردیس با دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان ادغام شده اما روزبه‌روز بر دامنه تبعیض‌ها بین دانشجویان پولی و عادی افزوده می‌شود؛ از افزایش بی‌ضابطه شهریه‌های ترمیک تا هزینه‌های جانبی. یکی از دانشجویان این پردیس می‌گوید: «اینجا همه پولدار نیستند، خیلی‌ها ماشین زیرپایشان را فروخته‌اند و آمده‌اند. فقط به این خاطر که خانواده می‌خواستند یک نفر بین فامیل پزشک شود.»

افزایش هزینه‌های خوابگاهی

یکی از مواردی که این روزها ازسوی دانشجویان پردیس علوم پزشکی دانشگاه هرمزگان مطرح می‌شود موضوع افزایش هزینه‌های اجاره خوابگاه است. یکی از دانشجویان دختر این پردیس دانشگاهی به «وقایع‌اتفاقیه» می‌گوید: دو سال پیش به خاطر تصادف جاده‌ای که اتفاق افتاد، ما را از پردیس قشم به بندرعباس منتقل کردند و گفتند با وجود اینکه جزء تعهدات دانشگاه نیست اما به شما خوابگاه می‌دهیم تا آنجا اقامت کنید. خیلی از بچه‌ها شاید حدود ۶۰ نفر در این خوابگاه ساکن شدند. تا آن زمان بسیاری از بچه‌ها در شهر و خانه‌های اجاره‌ای اقامت می‌کردند ولی چون این اتفاق افتاد، اصرار کردند که به‌ویژه دخترها به این خوابگاه منتقل شوند. این خوابگاه که خارج از محوطه دانشگاه قرار دارد، نزدیک خوابگاه دانشجویان سراسری است. تا امسال در این خوابگاه‌ها اقامت داشتیم که به یکباره گفتند از امسال دیگر ما ملزم به تأمین خوابگاه نیستیم. بعد از اعتراضاتی که انجام دادیم در نهایت به تمدید خوابگاه برای ترم آینده هم راضی شدند با این تفاوت که نزدیک به ۶۰۰هزار تومان هزینه ترمیک (۶ماه) خوابگاه را افزایش داده‌اند.

او ادامه می‌دهد: «تا ترم قبل برای هر ۶ ماه مبلغی معادل دومیلیون و ۴۰۰ تومان پرداخت می‌کردیم که با افزایش ۶۰۰هزارتومانی شهریه این ترم که از طرف امور خوابگاه‌ها ابلاغ شده، این مبلغ به حدود سه میلیون تومان رسیده است. یعنی هر کدام از ۶۰ نفر دانشجوی دانشگاه پردیس علوم پزشکی بندرعباس که ورودی ۹۲ هستند، باید برای ترم جدید رقمی معادل سه میلیون تومان علاوه بر شهریه هشت میلیون تومانی هزینه ثبت‌نام پرداخت کنند.» هزینه‌ای که به گفته او با توجه به ادغام پردیس‌ها با واحدهای مادر مجاز نیست.

یکی دیگر از دانشجویان این پردیس در این باره با اشاره به تبعیض‌هایی که درباره برخورداری از امکانات رفاهی بین دانشجویان پردیس و سراسری گذاشته می‌شود، می‌گوید: با وجود اینکه پول بیشتری از ما می‌گیرند اما از کمترین امکانات برخورداریم. درحال‌حاضر، دانشگاه پردیس بین‌الملل با دانشگاه هرمزگان ادغام شده است؛ بنابراین شرایط رفاهی ما هم باید با دانشجویان سراسری یکی باشد اما عملا این‌طور نیست. هربار هم که اعتراض کردیم به ما گفتند نمی‌شود همان قوانین سراسری را برای شما هم در نظر بگیریم؛ به‌این‌ترتیب، سهم ما از اجاره‌های خوابگاهی افزایش پیدا کرد.

او می‌گوید: با هرزحمتی بود، خوابگاه را نگه داشتیم تا ۶۰ دختر در یک شهر بندری آواره نشوند اما این هزینه‌های سرسام‌آور خیلی‌ها را از ماندن در خوابگاه منصرف می‌کند و نمی‌دانیم تا ترم بعد چه وضعیتی در انتظارمان است. ‌این موضوع را به نماینده رهبری در دانشگاه هم اطلاع دادیم اما متأسفانه از دست ایشان هم کاری برنیامد و فعلا با افزایش هزینه‌های خوابگاهی مواجه هستیم. «همین الان خیلی‌ها ترجیح میدن برن تو شهر یه جا رو اجاره کنن که محل اقامتشون باشه ولی می‌ترسن، چون شهر غریبه و خودتون میدونین یه دختر تو این جور شرایط ممکنه مشکلاتی براش پیش بیاد. به‌خصوص تو شهرهای بندری و شهرستان‌های جنوبی.» این درحالی است که بنابر اطلاعات دریافتی شهریه خوابگاهی برای دانشجویان سراسری همچنان رقمی بین 120 تا 200هزار تومان است.

افزایش 10 تا 15 درصدی شهریه‌ها

اما مسئله فقط به افزایش شهریه خوابگاه‌ها محدود نمی‌شود. دانشجویان این واحد دانشگاهی از افزایش 10 درصدی هزینه‌های شهریه ثابت هم گله‌مند هستند. آنچه در قوانین دانشگاه‌های خودگردان بر آن تأکید شده، این است که با توجه به نرخ تصاعدی بانک مرکزی یا «نرخ تورم»، باید برآورد هزینه‌های هر سال صورت بگیرد. یکی از دانشجویان در این‌باره می‌گوید: «تازه اگر همین‌طور باشد که قانون به آن اشاره کرده با توجه به پایین‌آمدن نرخ تورم اعلامی بانک مرکزی ما الان نباید شاهد افزایش هزینه‌ها باشیم.»

او به رشد 10 درصدی هزینه شهریه ثابت پردیس دانشگاه علوم پزشکی بندرعباس (هرمزگان) اشاره می‌کند و می‌گوید: طبق پیگیری‌هایی که انجام دادیم از سالی که پردیس‌ها تأسیس شده تا امسال هیچ دانشگاه بین‌المللی‌ای در کیش، قشم، تهران و جاهای دیگری که پردیس بین‌المللی دارند، نبوده که بخواهد شهریه پایه را افزایش دهد. مثلا اگر من ورودی سال 92 هستم با هفت میلیون وارد دانشگاه شده‌ام تا آخر هفت سال تحصیلی نباید مبلغ بیشتری پرداخت کنم. این درحالی است که به گفته وی، واحد بین‌الملل پردیس بندرعباس هر سال تلاش می‌کند 10 درصد به شهریه پایه دانشجویان خود اضافه کند که در سال‌های گذشته با توجه به مقاومت دانشجویان و اعتراض‌هایی مانند «انجام‌ندادن انتخاب واحد» جلوی زیادشدن شهریه‌ها را به وسیله دانشجویان گرفته شده اما آنها می‌گویند امسال در یک دام گرفتار شده‌اند.

یکی از دانشجویان پردیس بین‌الملل بندرعباس در این‌باره می‌گوید: با توجه به اعتراض‌هایی که سال‌های گذشته انجام دادیم، فکر نمی‌کردیم بخواهند شهریه‌ها را افزایش دهند. تا اینکه بعد از انتخاب واحد به‌یکباره اعلام کردند هزینه شهریه را بالا بردند تا به این شکل ما را در معرض عمل انجام‌شده قرار دهند. یعنی در مجموع و با توجه به هزینه‌های مربوط به خوابگاه در عرض یک ترم، یک میلیون و خرده‌ای روی هزینه‌ها کشیده‌اند. این درحالی است که هزینه‌های سلف هم به همان نسبت افزایش پیدا کرده است.

یکی از دانشجویان ادامه می‌دهد: همه فکر می‌کنند کسانی که در این دانشگاه‌ها تحصیل می‌کنند، مرفهان بی‌درد هستند. اگرچه بخشی از افرادی که در این دانشگاه‌ها تحصیل می‌کنند جزء همان قشری هستند که به گفته شما مرفه بی‌درد محسوب می‌شوند اما در همین دانشگاهی که ما درس می‌خوانیم بعضی بچه‌ها، پدر و مادرشان کشاورز هستند یا وسیله نقلیه‌شان را فروخته و به این دانشگاه‌ها آمده‌اند.

او می‌گوید: برای همه آن‌قدرها هم ساده نیست. وقتی همه نمی‌توانند به یک نسبت از امکانات بهره ببرند طبیعی است که چنین شرایطی برای گروهی از افراد جامعه ایجاد می‌شود، خیلی‌ها فرصت را از دست ندهند. برای آن عده‌ای که با سختی به اینجا می‌آیند، آرزوهای پدر و مادرها مسئله اصلی است. اینکه یک نفر در یک خانواده‌ای پزشکی بخواند، شاید بتواند سطح خانواده را بالاتر ببرد و بقیه اعضا را هم به رسیدن به سطوح بالاتر تشویق کند ولی همین افراد هم سطحی برای هزینه‌های خود مشخص کرده‌اند و نمی‌توانند بیشتر از آن سقف پرداخت هزینه داشته باشند. او می‌گوید: «فکر نکنید به این سادگی‌هاست «خیلی‌ها زیر بار قرض رفته‌اند، برای اینکه فکر نمی‌کردند قرار است هر سال به هزینه‌هایشان اضافه شود. یک سقف هزینه‌ای تعیین کرده بودند و حالا که می‌بینند بیش از این می‌شود، انصراف می‌دهند. خوابگاه را هم اگر از ما بگیرند، خیلی از خانواده‌ها نگران ادامه تحصیل دخترانشان در شهرهای بندری می‌شوند. در واقع، خود این مسئله به‌تنهایی می‌تواند خیلی‌ها را در این شهرها آواره و خیلی‌ها را هم مجبور به انصراف کند.»

دانشجویان می‌گویند با وجود هزینه‌های گزافی که خرج تحصیل در واحدهای پردیس خودگردان می‌شود، امکانات ویژه‌ای برای تحصیل آنها وجود ندارد و فقط هزینه‌های نجومی است که به جیب دانشگاه‌ها می‌رود. «هزینه‌ را از ما می‌گیرند اما هزینه‌ها را صرف ساختن ساختمان برای دانشجویان ورودی جدید می‌کنند بدون اینکه تغییری در وضعیت کلاس‌های ما، ساختمان‌ها و وضعیت رفاهی داده شود.» آنها معتقد هستند وقتی قرار است تافته جدابافته خوانده شوند، پس بهتر است امکانات حداقلی را در اختیار آنها قرار دهند.

پردیس‌ها چگونه به وجود آمدند

از طرفی پردیس‌های آزاد خودگردان که در راستای تأمین هزینه دانشگاه‌ها ایجاد شده‌اند به عقیده بسیاری با روح آموزش رایگان که در اصل «30» قانون اساسی بر آن تأکید شده در تضاد هستند. براساس این اصل «دولت موظف است وسایل آموزش‌وپرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم کند و وسایل تحصیلات عالی را تا سرحد خودکفایی کشور به‌طور رایگان گسترش دهد.» ماده‌ای که اگرچه در زمره قوانین بالادستی است اما با نقیض‌های بعد از خود مانند برنامه‌های پنج ساله توسعه و ضرورت تعدیل اقتصادی حتی در زمینه آموزشی به‌تدریج به حاشیه رفته و رنگ باخته است. پردیس‌ها یا دانشگاه‌های پولی نیز از جمله دستاوردهای همین قوانین توسعه‌محور و یکطرفه‌ هستند. براساس ماده «20» قانون برنامه پنجم توسعه «به منظور افزایش کارایی مأموریت‌های اصلی دانشگاه‌ها در امور آموزش، پژوهش و فناوری در هر سال باید حداقل 20 درصد از امور خدمات رفاهی دانشجویان از نظر ساختاری از بدنه دانشگاه‌ها جدا و به بخش غیردولتی واگذار شود.»

در بند «ح» ماده «20» آمده است: دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و تحقیقاتی مجاز هستند از ظرفیت مازاد بر سهمیه آموزش رایگان خود یا ظرفیت‌های جدیدی که ایجاد می‌کنند، بر‌اساس قیمت تمام‌شده یا توافقی با بخش غیردولتی و با تأیید هیئت امنا در مقاطع مختلف دانشجو بپذیرند و منابع مالی دریافتی را حسب مورد پس از واریز به خزانه کل به حساب درآمدهای اختصاصی منظور کنند. نکته‌ای که به عقیده بسیاری با استناد به بند «ح» ماده «20»، باعث می‌شود تعداد دانشگاه‌های خودگردان و پردیس‌های پولی هرروز بیشتر از قبل شود و طبیعتا نظارت بر چگونگی کارکرد آنها هم افزایش یابد. علاوه‌براین براساس بند «ی» ماده «20»، دانشگاه‌های کشور به تشخیص وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با تصویب شورای گسترش وزارتخانه‌های مربوط، می‌توانند نسبت به تأسیس شعب در شهر محل استقرار خود یا دیگر شهرها و مناطق آزاد داخل کشور و نیز در خارج کشور به صورت خودگردان و با دریافت شهریه از داوطلبان اقدام کنند.

تبصره «2» همین ماده که تا حدود زیادی به نارضایتی‌های دانشجویان دامن زده، شهریه این دانشجویان را به طور کامل در اختیار دانشگاه گذاشته است. براساس تبصره «2»، میزان شهریه دریافتی از دانشجویان با توجه به نوع رشته و سطح خدمات آموزشی، کمک آموزشی و رفاهی ارائه‌شده، از سوی هیئت امنای دانشگاه تعیین و اعلام می‌شود. زمانی که این ماده تصویب شد و در قانون پنجم توسعه آمد، خیلی‌ها به این موضوع اعتراض کردند و اصلا پولی‌کردن دانشگاه‌های دولتی را با روح اصل آموزش رایگان قانون اساسی در تضاد دانستند.

با این همه، خصوصی‌سازی افسارگسیخته آموزشی در دانشگاه‌ها مورد اقبال آن دسته از علاقه‌مندانی که دستشان از کرسی‌های دانشکده‌های درجه یک سراسری باز مانده بود، قرار گرفت و گروهی که تا حدی از لحاظ اقتصادی متمول‌تر بودند یا امکان هزینه‌کرد تحصیلی برای مدت زمان مشخص را داشتند، سراسیمه به سمت پردیس‌های بین‌الملل دانشگاه‌های تهران، شهید بهشتی، علامه و علوم پزشکی سرازیر شدند.

همچنین در بند «ب» ماده «21» فراهم‌سازی فضای فیزیکی و ارائه تسهیلات مالی به بخش‌های غیر‌دولتی در آموزش‌های رسمی مد نظر قرار گرفته است. فعالان صنفی دانشجویی معتقد هستند، واگذاری روزافزون خوابگاه‌ها، انتشارات، تغذیه، بوفه‌ها و... به بخش خصوصی به پایین‌آمدن کیفیت و عدم مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی در برابر عملکرد دانشگاه‌ها منجر شده و به موازات آن افزایش هر ترم هزینه‌ها را نیز در پی داشته است.

همچنان بسیاری به اصل این ماده اعتراض دارند

درحالی‌که دانشجویان پردیس‌ها به شرایط تحصیلی‌شان معترض هستند و از نابرابری‌ها گله می‌کنند اما از طرف دیگر، دانشجویان غیرپولی که دانشجوی عادی محسوب می‌شوند از پذیرش خارج از ظرفیت دانشگاه‌های سراسری برای جذب دانشجویان پولی ناراضی هستند. بر‌اساس گزارش‌های رسیده، دانشگاه‌ها مجاز هستند تا سقف 50درصد ظرفیتشان را به دانشجویان پولی اختصاص دهند این درحالی است که دانشجویان برخی دانشگاه‌های دولتی مدعی‌ هستند، دانشگاه‌های درجه یک پایتخت عملا با دستورالعمل این شیوه‌نامه کاری ندارند و بیشتر از حد مجاز خود دانشجوی پولی می‌گیرند.

فرهاد، یکــی از دانشجـــویان دانشگاه دولتی، در این‌باره به «وقایع‌اتفاقیه» می‌گوید: «بر‌اساس شیوه‌نامه‌ای که در وزارت علوم تصویب شده است دانشگاه‌ها نهایتا تا سقف 50درصد از ظرفیت اصلی خود (یعنی روزانه‌ها) را می‌توانند به صورت پولی جذب کنند و نهایتا تا 20 درصد ظرفیت روزانه را نیز می‌توانند به صورت شبانه جذب کنند.

بااین‌حال به گفته وی، بسیاری از دانشگاه‌هایی که پردیس خودگردان دارند و اتفاقا در زمره دانشگاه‌های برتر کشور هستند به مقررات مصرح در این شیوه‌نامه عمل نمی‌کنند. «با اینکه چنین شیوه‌نامه‌ای وجود داره، دانشگاه‌ها یا حداقل دانشگاه خودم عملا داره یه جوری این شیوه‌نامه رو می‌پیچونه.»

سحر، یکی دیگر از دانشجویان یک دانشگاه دولتی، درباره دورزدن شیوه‌نامه می‌گوید: «جریان این‌طوریه که تو شیوه‌نامه‌ای که اعلام شده، اگه دانشگاه برای یه رشته‌ای مثلا 12 نفر ظرفیت داره، نهایتا می‌تونه دو نفر رو شبانه بگیره و بقیه رو باید روزانه بگیره اما دانشگاه ما تو همه رشته‌ها اومده ظرفیتش رو نصف نصف کرده. یعنی مثلا برای همون رشته که 12 نفر ظرفیت داشته، 6نفر روزانه گرفته و بقیه رو شبانه کرده.» به عقیده او، بسیاری از دانشجویان با همین ترفند به‌زور تبدیل به دانشجویان شبانه شده‌اند. او به دفترچه کنکور کارشناسی‌ارشد سال گذشته اشاره می‌کند و می‌گوید: «درباره پردیس‌ها هم من دفترچه ارشد رو که نگاه کردم تعداد پذیرش پردیس با روزانه‌ها برابر بوده.یعنی این شیوه‌نامه رو عملا نادیده گرفتن.»

در مجموع، آنچه در زمینه وضعیت پردیس‌های خودگردان حائز‌اهمیت است این است که در بسیاری از موارد با وجود قوانین بالادستی و عادی درباره این مراکز نه‌تنها به آنها عمل نمی‌شود بلکه در بسیاری از موارد هم در حق همین دانشجویانی که در این دانشگاه‌ها تحصیل می‌کنند، اجحاف و هم با گسترش بی‌ضابطه این مراکز، امکان نظارت کنترلی از مدیران آموزشی سلب می‌شود؛ نتیجه آنکه از یک طرف در حق دانشجویان غیرپولی اجحاف و مدرک فلان دانشگاه معتبر ایرانی در ازای بهایی گزاف به داراترین افراد داده می‌شود و از طرف دیگر، همان افراد فقط به خاطر گرفتن مدرکی که آبروی تحصیلی‌شان قلمداد می‌شود، حاضر هستند به حداقلی‌ترین امکانات آموزشی تن دهند تا مثلا مهر دانشگاه علوم پزشکی فلان شهر پای برگه فارغ‌التحصیلی‌شان بخورد.