پازل گمشده در فرهنگ سیاسی ایران

خبرآنلاین: عذرخواهی مسئولان نسبت به قصور و تقصیرات خود و زیرمجموعه متبوع‌شان هر چند در اغلب نقاط جهان امری معمول و پذیرفته شده قلمداد می‌شود، اما برای ایرانیان هنوز رویکردی غریب و غیرقابل باور است.

چهار دهه از عمر نظام جمهوری اسلامی می‌گذرد اما هنوز عذرخواهی مسئولان مردم را متعجب و به سمت نیت خوانی هدایت می کند شاید ضعف در باور به قانون و عدم آشنایی با حقوق شهروندی را بتوان در این واکنش افکارعمومی موثر دانست.

طی سه سال و نیم اخیر کم نبود اخبار مربوط به عذرخواهی مسئولان اجرایی که به نوبه خود سهم قابل ملاحظه ای در تقویت اعتماد مردم به دولت داشته است، اما هنوز گویا گوش مردم به عذرخواهی‌هایی از این نوع، آنهم از زبان مسئولان قبلی و فعلی عادت نکرده است.

بعد از چندین مورد عذرخواهی روحانی و برخی از اعضای تیم کابینه‌اش از مردم بخاطر برخی از عملکردهایشان، اینبار دادستان سابق تهران نیز که عملکردش در دوران مسئولیت همواره با حاشیه‌ها و انتقادا همراه بود در مورد یکی از پرسروصداترین پرونده‌های دوره مسئولیتش در دادستانی تهران (حادثه کهریزک) از خانواده اشخاصی که حقوق آنها در جریان این حادثه تضییع شد عذرخواهی کرد.

عذرخواهی دیرهنگام و غیر منتظره سعید مرتضوی را به رغم تاثیرپذیری از فرهنگ عذرخواهی، باز هم نمی‌تواند از جنس عذرخواهی دولتی‌ها باشد چراکه به اعتقاد بسیاری از حقوقدانان با عذرخواهی سعید مرتضوی، تخلفات جدیدی در پرونده وی بوجود آمده است که باید راجع به آن تخلفات محاکمه شود. به زعم بسیاری، نوع عملکرد مرتضوی در آن دورانی که در نامه عذرخواهی خود بدان اشاره کرده، به اصل نظام ضربه و زیان وارد کرده است،لذا جدای از اعمال غیرقانونی وی به دلیل اینکه اعمالش باعث وهن و بردن حرمت نظام شده، باید محاکمه شود.

البته نمی توان کتمان کرد کرد که این عذرخواهی مرتضوی تاثیر پذیرفته از منش و فرهنگ عذرخواهی بوده که دولتمردان کابینه روحانی آن را بنا نهادند و می تواند بر روی شکل گیری عذرخواهی های بعدی مسئولان فعلی و قبلی در مورد عملکردهای توام با قصورشان اثر بگذارد.

شاید زمستان سال ۹۲ که اندکی بعد از روی کار آمدن دولت روحانی، رییس جمهور از مردم به سبب توزیع نامناسب "سبد کالا" عذرخواهی کرد کسی فکر نمی کرد این عذرخواهی ها قرار است فرهنگی را در عرصه سیاسی ایران شکل دهد که نه تنها وزرای کابینه یازدهم بلکه مسئولان خارج از دستگاه اجرایی را مجبور به تبعیت کند.

سال ۹۲ اندکی بعد از روی کار آمدن دولت یازدهم این دولت در جهت کمک به اقشار نیازمند و آسیب پذیر جامعه، توزیع اقلامی از مایحتاج روزانه مردم را در قالب "سبد کالا" آغاز کرد که شیوه توزیع آن به جهت رعایت نکردن شان شهروندان ایرانی با انتقاداتی جدی مواجه شد، رییس دولت بلافاصله در جریان سومین گفت وگوی تلوزیونی خود با مردم بی هیچ لکنتی گفت «مردم در دریافت سبد یارانه به زحمت افتادند، من به عنوان رئیس جمهور عذرخواهی می‌کنم؛ این دولت اگر نقصی باشد به مردم می‌گوید و از مردم عذرخواهی می‌کند، تلاش‌مان این است که نقص‌ها را برطرف کنیم.»

البته این عذرخواهی نسبت به عملکردهای توام با ایراد و اشکال در دولت یازدهم محدود به رییس این دولت نماند، "محمدرضا نعمت زاده" وزیر صنعت، معدن و تجارت نیز پس از سخنان بحث برانگیزش درباره کمپین نخریدن خودرو داخلی که توام با توهین بود و "عباس آخوندی" وزیر راه و شهرسازی به دلیل برخی کاستی ها در طرح مسکن مهر از مردم عذرخواهی کردند.

در دولت یازدهم "معصومه ابتکار" رییس سازمان حفاظت محیط زیست نیز به دلیل گرد و غبار استان و "محمود حجتی" وزیر جهاد کشاورزی به دلیل دیرکرد پرداخت بهای خرید تضمینی گندم از گندم کاران عذرخواهی داشتند.

در ماجرای پر جنجال فیش های حقوقی غیرمتعارف نیز رییس‌جمهور، وزیر اقتصاد و سخنگوی دولت از مردم به جهت قصورهای پیش آمده در پرداخت های مالی برخی مدیران دولتی عذرخواهی کردند.

رییس جمهور در دورانی که ماجرای فیش های حقوقی اذهان عمومی را مشوش کرد و می‌رفت تا به اعتماد عمومی لطمات جبرن ناپذیری وارد کند در قالب پیامی توئیتری نوشت«دولت در جایی که غفلت یا اشتباهی صورت گرفته باشد، در عذرخواهی از مردم لکنت زبان نخواهد داشت.»

روحانی در آن مقطع حساس به این نحو از مردم عذرخواهی و بار دیگر اثبات کرد هم حقوق مردم را می شناسد و هم به وظایف خود به عنوان رییس جمهور آگاه است.

ماجرای عذرخواهی‌های دولتمردان در قضیه فیش‌های حقوقی غیرمتعارف محدود به رییس‌جمهور نماند، طیب نیا وزیراقتصاد دولت یازدهم با این جملات از مردم عذرخواهی کرد«ابایی از عذرخواهی از مردم بابت آنچه که در مورد فیش های حقوقی منجر به رنجش خاطر مردم شد، ندارم.»

در آن ایام سخنگوی دولت نیز در قالب برنامه ای تلوزیونی به سیاق رییس خود در دولت با عذرخواهی و صداقت در پذیرش خطا جایگاه دولت در نزد افکار عمومی را به سهم خود تثبیت کرد.

محمد باقر نوبخت گفت«از مردم و همه همکارانمان عذرخواهی می‌کنیم و مطمئن هستیم با اصلاح قانون، اجازه پرداخت‌های اینچنین را در آینده نخواهیم داد.»

همه نیک می‌دانیم عذرخواهی از جمله رفتارهایی است که شخص خطاکار برای جبران عملکرد اشتباه خود به آن متوسل می شود تا اعتماد عمومی را باز یافته و جایگاه اجتماعی خود را حفظ کند؛ اعتماد و جایگاهی که در روزهای منتهی به انتخابات اردیبهشت ۹۶ آنان که سودای قبول مسئولیت دارند نمی توانند ساده از آن عبور کنند.

شاید امروز بتوان گفت قانون پذیری و صداقت داشتن با مردم در قالب عذرخواهی های دولت یازدهمی ها در ادبیات سیاسی ایران راه خود را باز کرده است شاید عذرخواهی مرتضوی از این دست باشد، اگرچه ممکن است به لحاظ نوع موضوع آنطور که باید با یک عذرخواهی تمام شده تلقی نشود اما قطعا باید روند این عذرخواهی ها تداوم یابد وبه رسم احترام به وضعیت آزرده خاطر افکار عمومی از برخی عملکردها، مسئولان بیشتری بر صندلی عذرخواهی بنشینند.