از بیروت تا بغداد؛ امنيتي كه تأمين نمي‌شود

در یک ایست بازرسی در وسط بیروت، مأموری کامیون کوچکی را بازرسی می‌کند تا مطمئن شود خالی از مواد منفجره است. این ایست بازرسی در فاصله صد متری ساختمان پارلمان قرار دارد و مأمور از دستگاه‌هایی برای این کنترل استفاده می‌کند که می‌گویند «بی‌خاصیت است».

روزنامه شرق: در یک ایست بازرسی در وسط بیروت، مأموری کامیون کوچکی را بازرسی می‌کند تا مطمئن شود خالی از مواد منفجره است. این ایست بازرسی در فاصله صد متری ساختمان پارلمان قرار دارد و مأمور از دستگاه‌هایی برای این کنترل استفاده می‌کند که می‌گویند «بی‌خاصیت است».

مأمور به کنار کامیون می‌رود، دستگاهش را با مشتی سیم پلاستیکی سیاه در دست گرفته و بعد از گردش پیرامون کامیون به راننده اجازه می‌دهد عبور کند. در ساحلی که معمولا قایق‌های ثروتمندان پهلو می‌گیرند یا در مدخل ساختمانی تجاری که انتظار عبورومرور خودروها را می‌کشد، همین ماجرا در حال تکرار است. مأمورانی با دستگاه‌هایی مشابه.

این قبیل تفتیش‌ها تقریبا ١٠ سال است در همه‌جای خاورمیانه رایج شده و تاکنون ‌هزاران دلار برای خرید این دستگاه‌ها خرج شده است.به این امید که جلو انفجارهای مرگبار گرفته شود.

این دستگاه‌ها در بازار تحت نام‌هایی مانند «ای.دی.‌ای ٦٥١» یا «جی. تی٢٠٠ » یا «الفا» فروخته می‌شوند و وظیفه‌شان این است که مواد منفجره را کشف کنند. در سال ٢٠١٠ بریتانیا صدور دستگاه‌های دو نوع اول را ممنوع کرد و هشدار داد که این دستگاه‌ها توهمی بیش نبوده و به‌همین‌دلیل احکام زندان را برای کسانی برید که ‌میلیون‌ها پوند از این راه به دست آورده بودند.

بااین‌حال حیدر العبادی، نخست‌وزیر عراق که کشورش صدها نمونه از این دستگاه را خریده بود، هیچ اقدامی برای عدم استفاده از آنها نکرد تا اینکه یک کامیون پر از مواد منفجره در مرکز بغداد منفجر شد و ٢٩٢ نفر را به کشتن داد. در آنجا هم برای کنترل خودروها از همان دستگاهی استفاده شده بود که در لبنان، سوریه، مصر و... استفاده می‌شد.

یک دانشمند که روی این دستگاه‌ها کار کرده، می‌گوید: «اینها هیچ اساس علمی‌ای ندارند. اگر کسی برای کنترل مواد منفجره به اینها دل‌خوش کرده باشد، مسخره است. عاقلانه نیست که از هیچ‌کدام از این دستگاه‌ها استفاده شود».

موارد بی‌ارزش

در مصر یک سرباز با غرور خاصی از همین دستگاه‌ها برای تفتیش خودروها در رأس سدر، واقع در صحرای سینا استفاده می‌کند. سرهنگ «محمد سمیر»، سخنگوی نظامی مصر، می‌گوید هر دستگاهی را که مصر می‌خرد، قبل از خریدن کاملا آزمایش می‌کند. در دمشق، پایتخت سوریه، در پنج سال گذشته انفجارهای متعددی به وقوع پیوست حال آنکه شما نگهبانان را در خارج از هتل یا ساختمان‌های دولتی می‌بینید که از همین دستگاه‌ها استفاده می‌کنند.

یک‌بار در بیروت انفجاری انتحاری رخ داد که ٤٤ نفر را کشت.

مقامات رسمی از هرگونه توضیحی در این‌باره خودداری کردند، اما یک نگهبان گفت دستگاهش کار می‌کرده و فهمیده که یک چیزی در خودرو مخفی شده، اما نمی‌دانسته که حاوی مواد منفجره است. «دان کازیتا»، عضو شورای مدیریتی یک شرکت امنیتی در لندن، می‌گوید هیچ دستگاهی وجود ندارد که بتواند از طریق هوا مواد منفجره را رصد کند. به گفته او، «طبق تکنولوژی کنونی هیچ چیزی وجود ندارد که با هر درجه دقتی، شما آن را به دست بگیرید و از فاصله دور بتوانید مواد منفجره را تشخیص بدهید. چنین چیزی اصلا وجود ندارد». یک کارشناس جنایی نیز می‌گوید استفاده از چنین دستگاه‌هایی فقط برای کمین و فریب است.

گفته می‌شود برخی از كساني که این دستگاه‌ها را خریده بودند تاکنون از آن استفاده نکرده‌اند؛ برای مثال نیروی حافظ صلح در جنوب لبنان (یونیفل) تعدادی از این دستگاه‌ها را خریدند اما فورا متوجه شدند، پولشان را هدر داده‌اند.

«جیم مک‌کورمک»، بازرگان بریتانیایی که شرکتش این دستگاه‌ها را فروخته بود، در سال ٢٠١٣ به زندان افتاد. بریتانیا صدور این دستگاه‌ها را به عراق، افغانستان یا هرجای دیگری ممنوع کرد. قاضی‌ای که حکم زندان را برای او صادر کرده بود، می‌گوید: ‌«هزینه ساخت این دستگاه‌ها بیش از ٥٠ دلار نبود، اما مک‌کورمک هفت‌هزار دستگاه را به قیمت‌های بین دوهزارو ٥٠٠ الی سه هزار دلار فروخته بود. یک آمار اولیه نشان داد که در مدت سه سال، ٣٨‌میلیون دلار از این دستگاه‌ها به عراق فروخته شده است. به گفته قاضی، رفتار حیله‌گرانه مک‌کورمک طوری بود که کمک می‌کرد تا یک حس کاذب امنیتی به وجود‌ آید، اما همین حس کاذب خیلی‌ها را به کشتن داد.

در عراق حتی بعد از فرمان العبادی، این دستگاه‌ها در استان‌های صلاح‌الدین و دیالی استفاده می‌شود. یک فرمانده پلیس صلاح‌الدین می‌گوید هنوز دستور کتبی برای استفاده‌نکردن از این دستگاه‌ها دریافت نکرده است. دیگری در دیالی می‌گوید، سربازانشان خود این دستگاه‌ها را امتحان کرده‌اند. یک‌بار مسلسل و بمبی را در خودرویی گذاشتند، اما دستگاه هیچ چیزی را نشان نداد.

«رعد شلال» که یک ستوان پلیس در ایست بازرسی نزدیک شهرک الخالص، واقع در استان دیالی است، می‌گوید، می‌داند که این دستگاه‌ها بی‌خاصیتند. او می‌افزاید: «با همکارش داشتند خودروها را با همین دستگاه چک می‌کردند، اما این دستگاه‌ها بیش از اینکه کشف‌کننده باشند، آدم را به وحشت می‌اندازند».

«احمد البشیر» که یک کمدین است، در تلویزیون العراقی فکر استفاده از این دستگاه‌ها را به تمسخر گرفت و گفت، این دستگاه‌ها اگر نتوانند جلو مواد منفجره را بگیرند، حداقل جلو منفجر‌کنندگان را می‌گیرند! او در برنامه‌اش گفت: «درست است. ما خودمان این دستگاه‌ها را در کل کره زمین آزمایش کردیم، اما هیچ‌کدام‌شان کار نمی‌کرد، ولی ما باز هم از اینها استفاده می‌کنیم تا تروریست‌ها را بترسانیم. چون آنها هم می‌دانند که اینها کار نمی‌کنند».
او در یک برنامه مفصل، اظهارات تعدادی از سیاست‌مداران عراقی ازجمله نوری‌المالکی را پخش کرد که گفت: «سری‌های اول خوب کار می‌کرد، ولی سری‌های بعد دیگر کار نکرد».