پاتک به جنگ تجاری آل‌ سعود

روزنامه دنیای اقتصاد: به‌دنبال ماموریت آل‌سعود علیه برجام، این سوال در میان فعالان اقتصادی مطرح است که پاتک ایران به این جنگ تجاری چگونه باید باشد؟ اخیرا منابع موثق دیپلماتیک از فاز جدید اقدامات رژیم آل‌سعود برای زمین‌گیر کردن برجام خبر دادند.

براساس این اطلاعات، ریاض به سفارت‌خانه‌های خود در اروپا ماموریت داده تا با «دادن پیشنهادهای پرسودتر»، «تهدید به ممنوعیت معامله» و «تهدید به لغو قراردادهای موجود با عربستان» در روند بهره‌برداری ایران از منافع حاصل از برجام، اخلال ایجاد کنند.

با اینکه عربستان تلاش می‌کند با پیشنهادهای پرسود، مانع از انعقاد قرارداد طرف‌های خارجی با ایران شود، دولت باید با در نظر گرفتن منافع ملی و ارائه پیشنهادهای بهتر در مقایسه با طرف سعودی، شرکای خود را برای ادامه فعالیت ترغیب کند. از طرفی ایران در برخی از حوزه‌های اقتصادی دارای مزیت است که عربستان توانایی رقابت با ایران را ندارد. بنابراین این حوزه‌ها باید محور مذاکرات تجاری ایران با شرکا باشد. در عین حال، استقرار تحلیلگران اقتصادی در سفارتخانه‌ها به‌منظور ارائه تصویری روشن از آینده سیاسی، اقتصادی و امنیتی ایران در مقایسه با عربستان، می‌تواند راهکار مناسب دیگری باشد.

سه ماموریت آل‌سعود علیه برجام، موجب شد که این اقدام محور بحث فعالان بخش خصوصی قرار گیرد؛ چراکه اخیرا «منابع دیپلماتیک موثق» اعلام کردند که ریاض به سفارتخانه‌های خود در اروپا ماموریت داده تا با سه ترفند در روند بهره‌برداری ایران از منافع حاصل از برجام، اخلال ایجاد کنند. «دادن پیشنهادهای پرسودتر»، «تهدید به ممنوعیت معامله» و «تهدید به لغو قراردادهای موجود با عربستان» از جمله ترفند‌های ریاض در راستای تحقق این اهداف است. از این رو، موضوع تحرکات تازه عربستان برای منصرف کردن شرکای اروپایی ایران در انعقاد قرارداد با بنگاه‌ها و شرکت‌های داخلی، مورد بررسی بیشتر فعالان بخش خصوصی قرار گرفت. حال این پرسش مطرح است که بخش‌خصوصی برای مقابله با این اقدامات ضدایرانی عربستان، باید چه رویکردی را دنبال و در دستورکار خود قرار دهد که «دنیای اقتصاد» برای پاسخ به این پرسش سراغ فعالان بخش خصوصی رفته است. اگرچه به گفته فعالان بخش خصوصی، این اقدام عربستان بیشتر موضوعی سیاسی است و باید از طریق دولت و دستگاه‌های دیپلماسی سیاسی کشور، مورد واکاوی قرار گیرد، اما دیپلماسی اقتصادی کشور نیز باید برای این تحرکات چاره‌ای بیندیشد و برنامه‌ای برای مقابله با این فضاسازی داشته باشد.

از سوی دیگر، با توجه به اینکه روابط تجاری میان کشورها براساس برد - برد شکل می‌گیرد، شرکای اروپایی ما با کشوری معامله خواهند کرد که منفعت بیشتری نصیب آنها شود. حال از آنجا که عربستان تلاش می‌کند با پیشنهادهای اغوا‌کننده خود، مانع از ادامه انعقاد قرارداد طرف‌های خارجی با ایران شود، دولت باید با در نظر گرفتن ملاحظات، منافع ملی و با ارائه پیشنهادهای مناسب شرکای خود را برای ادامه فعالیت با ایران ترغیب کند. از طرفی فعالان اقتصادی معتقدند که برخی سیگنال‌ها از داخل به بیرون مخابره شد که حاوی این پیام بود که دولت در ایران تصمیم‌گیر نیست و هم این امر باعث به هم خوردن جو مثبت به اجرای برجام شد، از این رو باید جلوی مخابره شدن این نوع پیام‌های منفی در سطح بین‌المللی گرفته شود.

از سویی برخی نیز اعتقاد دارند ایران در برخی از بخش‌ها دارای مزیت است که عربستان توانایی ورود به آن بخش‌ها را ندارد. البته به گفته آنها، می‌توان در سفارتخانه‌های ایران در کشورهای اروپایی تحلیلگرانی آشنا به مسائل اقتصادی و سیاسی مستقر کرد که بتوانند آمار و اطلاعات درستی را به شرکت‌های خارجی ارائه دهند. ضمن اینکه می‌توان با ارائه چشم‌انداز مناسب از آینده سیاسی، اقتصادی و امنیتی ایران، شرکت‌ها را نسبت به امنیت سرمایه‌گذاری در کشور آگاه کنند.

خنثی‌سازی سیاست عربستان

پدرام سلطانی، نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران به استراتژی عربستان برای سنگ‌اندازی در تجارت خارجی ایران اشاره می‌کند و به دنیای اقتصاد می‌گوید: عربستان بر پایه خصومت دیرینه سیاسی و مذهبی خود و رقابتی که در منطقه به لحاظ اقتصادی با ایران دارد و تشدید این مشکلات، تلاش می‌کند قدرت ایران را به لحاظ اقتصادی کاهش دهد. البته این کشور، به درستی تشخیص داده و مهم‌ترین شاخص برای قدرت گرفتن یک کشور در دنیا، بعد اقتصادی است. ایران نیز در این خصوص استثنا نیست. حتی اگر ما بتوانیم از لحاظ نظامی و سیاسی دارای قدرت قابل‌توجهی شویم، به اندازه قدرت اقتصادی در جایگاه کشورمان تاثیرگذار نخواهد بود.

وی می‌افزاید: عربستان تلاش می‌کند که نگذارد ایران از شرایط جدید پس از برجام بهره‌گیری لازم را به‌عمل آورد. تحرکات این کشور در بازار نفت که در نهایت به زیان خودشان تمام شد، یکی از اقدمات عربستان برای کاهش قدرت اقتصادی ایران در بازارهای بین‌المللی بود. در گام بعدی این کشور تلاش کرد روابط برخی از کشورهای منطقه و مسلمان را با ایران خدشه دار کند که در این بخش نیز موفق نبود. چراکه شرکای اصلی تجاری ایران زیربار این موضوع نرفته و تنها چند کشور تحت تاثیر سیاست‌های عربستان قرار گرفتند که با ایران رابطه تجاری زیادی نداشتند و نتوانستند در شرایط اقتصادی ایران تاثیر چندانی بگذارند. وی به جدیدترین استراتژی ضدایرانی اخیر عربستان در بازارهای اروپا اشاره و اظهار می‌کند: عربستان سعی دارد مانع تحقق تفاهم نامه‌های ایران با شرکت‌های اروپایی شود. در این شرایط، ایران نیز باید راهی برای خنثی کردن نمایندگان عربستان در اروپا با شرکت‌های طرف معامله ایران بیابد.

به گفته سلطانی، قطعا عربستان نمی‌تواند در آن ابعادی که ایران قادر به همکاری با شرکت‌های خارجی است، با شرکت‌های خارجی وارد همکاری شود. ساختار اقتصادی ایران و عربستان مشابه نیست. ایران در برخی از بخش‌ها دارای مزیت است که عربستان نمی‌تواند در این خصوص مذاکره‌ای صورت دهد. به‌عنوان مثال، در بخش معادن، گستره کار ایران با عربستان کاملا متفاوت است. حتی در بخش کشاورزی و صنایع غذایی ایران دارای مزیت است. در حالی که عربستان در این بازار حرف چندانی برای گفتن ندارد. همچنین عربستان در بخش خودرو و صنایع وابسته به آن، فاقد زیرساخت‌های لازم است. نایب رئیس اتاق ایران ضمن بیان اینکه اگر امتیازهای عربستان به شرکت‌های خارجی به ایران بچربد، احتمال دارد شرکت‌ها به سمت این کشور بروند، ادامه می‌دهد: البته قدرت اقتصادی عربستان به‌گونه‌ای نیست که فرصت‌های اقتصادی ایران را مصادره کند. احتمال دارد عربستان بیش از نیاز کشورش برای اینگونه استراتژی‌ها هزینه کند که در این صورت، شاید در کوتاه مدت بتواند نتیجه مطلوب را بگیرد، اما در بلند‌مدت حتما متضرر خواهد شد.

وی عنوان می‌کند: در این شرایط به نظر می‌رسد دستگاه‌های دیپلماسی و اقتصادی باید فعال تر عمل کنند. نیاز است که از تحلیلگران اقتصادی و سیاسی در سفارتخانه‌ها استفاده شود تا واقعیت‌های اقتصادی ایران را برای شرکت‌های خارجی تشریح کنند. البته در سال‌های گذشته ایران در تولید آمار و اطلاعات بسیار ضعیف عمل کرده است. بنابراین باید در این باره فعالیت‌های جدی‌تری انجام بشود. باید تحلیلگران، چشم‌انداز سیاسی، امنیتی و اقتصادی ایران را به درستی برای خارجی‌ها توضیح دهند. این موضوع بسیار مهم است. چراکه پیش‌بینی‌های بین‌المللی در مورد عربستان نشان می‌دهد که روزهای سختی به لحاظ سیاسی و امنیتی در انتظار این کشور است. در واقع آینده مخاطره‌آمیز عربستان می‌تواند برگ برنده ایران در این سیاست جدید عربستان باشد. وی از تنش‌های داخلی ایران نیز انتقاد می‌کند و می‌گوید: برخی از جناح‌ها در ایران قصد دارند، در چنین شرایطی که ما به لحاظ بین‌المللی زیر ذره‌بین قرار داریم، از برجام گلایه کنند و ایراد بگیرند. این مسائل فضا را برای کشورهایی همچون عربستان مهیا خواهد کرد؛ بنابراین باید این موضوع را کنترل کرد.

ترغیب شرکای اروپایی

از سوی دیگر، محسن بهرامی ارض اقدس، رئیس کمیسیون تسهیل تجارت و توسعه صادرات اتاق تهران به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: متاسفانه رفتارهای نابهنجار عربستان برای کارشکنی علیه ایران همچنان ادامه دارد. به‌طوری که اخیرا در تلاش است تا شرکای اروپایی ایران را از معامله با ایران منصرف کند. وی تصریح کرد که دولت ایران باید در این زمینه اقدامات عاجلی را در دستور کار خود قرار دهد. بهرامی ارض اقدس در مورد اینکه استراتژی یا رویکرد بخش خصوصی در مواجهه با کارشکنی‌های عربستان چگونه باید باشد، تصریح می‌کند: اگرچه ما در اتاق از ورود به مسائل سیاسی اجتناب می‌کنیم، اما رفتار برخی گروه‌های سیاسی در داخل، تردید‌هایی را در سطح بین‌المللی ایجاد کرده که آثار آن در حوزه اقتصاد ظاهر شده است. از این رو باید توصیه کنیم که این گروه‌ها در مواضع خود منافع ملی را بر منافع جناحی مقدم بدانند. وی در ادامه می‌افزاید: با توجه به اینکه طرف شرکای اروپایی در کشور بیشتر دولت یا بنگاه‌های بزرگ دولتی است، از این رو باید تحرکاتی از سوی خود دولت و دستگاه دیپلماسی سیاسی کشور برای مقابله با این اقدام ضدایرانی عربستان انجام شود.

رئیس کمیسیون تسهیل تجارت و توسعه صادرات می‌گوید: از آنجا که بنگاه‌های بخش خصوصی بیشتر در سطح خرد و متوسط فعالیت دارند، امکان اینکه در سح کلان بتوانند رایزنی یا اقداماتی را در مذاکره با شرکای اروپایی ایران انجام دهند، وجود ندارد و این موضوع باید از طریق دولت و نهادهای مربوطه پیگیری شود. از سوی دیگر، این فعال بخش خصوصی اعتقاد دارد با توجه به اینکه روابط تجاری بین کشورها اساسا، براساس برد - برد است، از این رو شرکای اروپایی ما با کشوری معامله خواهند کرد که منفعت بیشتری نصیب آنها شود و از آنجا که عربستان تلاش می‌کند با پیشنهادهای اغوا‌کننده خود، مانع از ادامه انعقاد قرارداد طرف‌های خارجی با بنگاه‌ها یا شرکت‌های ما شوند؛ دولت باید تمام تلاش خود را به کار ببندد و با در نظر گرفتن ملاحظات و منافع ملی و با ارائه پیشنهادهای مناسب شرکای خود را برای ادامه فعالیت با ایران ترغیب کند تا مانع از اقدام سعودی‌ها برای ادامه این روند شود.

جلوگیری از ارسال سیگنال‌های منفی

عباس آرگون دیگر فعال بخش خصوصی و عضو کمیسیون تسهیل تجارت و توسعه صادرات اتاق تهران نیز با بیان اینکه این یک بحث سیاسی است و باید از سوی دولت پیگیری و دنبال شود، به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: متاسفانه اقدام ضدایرانی عربستان از سطح کلان فراتر رفته و به سطح بنگاه‌ها نیز رسیده و قصد دارند که شرکای اروپایی ایران را از مراوده با ایران منصرف کنند که این اقدام باید از سوی دستگاه دیپلماسی و اقتصادی کشور به‌ویژه وزارت امور خارجه مورد واکاوی قرار گیرد. این فعال بخش خصوصی در عین حال بر این باور است که این یک موضوع کلان است و بخش خصوصی خیلی نمی‌تواند در این زمینه ورود کند.

از سوی دیگر، علیرضا کلاهی‌صمدی، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران، بر این باور است که در ماه‌های نخست شکل‌گیری برجام، فضای بین‌المللی در مورد ایران مثبت بود، اما با برخی سیگنال‌ها که از داخل به بیرون مخابره شد و حاوی این پیام بود که دولت در ایران تصمیم‌گیر نیست یا کشور از لحاظ سیاست داخلی بی‌ثبات است، این جو مثبت به هم ریخت. از این رو باید از مخابره کردن این نوع پیام‌های منفی در سطح بین‌المللی خودداری کنیم.

مهدی شریفی‌نیک‌نفس از دیگر اعضای کمیسیون تسهیل تجارت و توسعه صادرات اتاق تهران، هم با اشاره به برخی کارشکنی‌های عربستان در مقابل اجرایی شدن برجام می‌گوید: «نشریه المانیتور» اخیرا در گزارشی به این مساله اشاره کرده است که عربستان عوامل خود را به اتاق‌های بازرگانی کشورهای اروپایی فرستاده و با ترفندهای مختلف قصد دارد بخش خصوصی این کشورها را از انعقاد قرارداد با ایران منصرف کند. شریفی نیک‌نفس تاکید می‌کند که باید برای این تحرکات چاره‌ای اندیشیده شود و دیپلماسی اقتصادی کشور برنامه‌ای برای مقابله با این فضاسازی داشته باشد.

بر همین اساس، محمدرضا بختیاری معاون امور بین‌الملل اتاق تهران می‌گوید: ظاهرا واقعیت فراتر از آن چیزی است که در خبر‌ها آمده است. دستگاه دیپلماسی ایران نیز در مقابل این اقدام عربستان، دستورالعمل‌هایی را خطاب به نمایندگی‌های خود صادر کرده است. البته به گفته این فعال بخش خصوصی، به نظر می‌رسد به‌رغم تلاش‌های صورت گرفته توسط فرستادگان عربستان، آن دسته از شرکای تجاری که دیرباز با ایران همکاری داشته‌اند، چندان تحت تاثیر تبلیغات نادرست و جهت‌دار عربستان قرار نگیرند.