مرگ حاکم «سمرقند و بخارا»
اسلام کریم‌اف، رئیس‌جمهوری ازبکستان که سه دهه در قدرت حضور داشت در سن ۷۸ سالگی در تاشکند، پایتخت این کشور درگذشت.
روزنامه دنیای اقتصاد: اسلام کریم‌اف، رئیس‌جمهوری ازبکستان که سه دهه در قدرت حضور داشت در سن ۷۸ سالگی در تاشکند، پایتخت این کشور درگذشت.
روایتی از مرگ کریم‌اف
ظاهرا این اولین بار در یک کشور اقتدارگرا است که پس از درگذشت رهبرش اندکی بعد خبر درگذشت او اعلام می‌شود. اصولا در کشورهای جهان سومی که الگوی رهبری در آنها اقتدارگرایانه است، خبر درگذشت رهبر آن کشور چند هفته، چند ماه یا حتی نزدیک به یک سال بعد اعلام می‌شود تا کادرهای ارشد رهبری بتوانند در صورت وقوع بحران، از پس مدیریت آن برآیند. رهبر کره‌شمالی یکی از نمونه‌های این مساله است که در اوت سال ۲۰۰۸ میلادی دچار سکته قلبی شد و از آن پس در انظار عمومی ظاهر نشد و همزمان شایعاتی مبنی بر مرگ یا وخیم بودن حال وی منتشر شد. مقامات دولتی بر سلامت کامل وی تاکید داشتند و دو عکس از وی منتشر شد ولیکن با اثبات جعلی بودن این عکس‌ها شایعات در این مورد قوت گرفت. براساس اعلام تلویزیون کره‌شمالی، کیم جونگ ایل در هفدهم دسامبر ۲۰۱۱ در حین سفری با قطار درگذشت. ظاهرا اعلام مرگ کریم‌اف در ازبکستان یک سنت‌شکنی است زیرا به گزارش خبرگزاری فرانسه، با اعلام درگذشت وی پس از خونریزی مغزی و اعلام عزای عمومی ۳ روزه از روز جمعه، همان روز کابینه و پارلمان این کشور در بیانیه‌ای مرگ او را اعلام کردند.
با این حال، نیویورک‌تایمز در گزارشی می‌نویسد: «این اعلامیه با فاصله‌ای طولانی و عجیب اعلام شد که طی آن مقام‌های ازبک از اعلام مرگ کریم‌اف طفره می‌رفتند. این در حالی بود که رهبران ترکیه و گرجستان تسلیت گفته، روحانیون مساجد از اقامه نماز برای سلامتی وی بر حذر داشته شدند و ترتیبات خاکسپاری هم آشکارا انجام شد.» این نشان می‌دهد که بر خلاف اعلام برخی خبرگزاری‌ها اما سنت «اعلام مرگ» در ازبکستان هم چندان تفاوتی با سایر همقطاران جهان سومی‌اش ندارد. به نوشته نیویورک‌تایمز، یکی از دلایل سکوت مقام‌های ازبک بی‌تصمیمی آنها در مورد اعلام جانشین کریم‌اف بود. این گزارش می‌افزاید مقام‌های ارشد ازبک نمی‌خواستند درگذشت رهبر خود را تا زمان تعیین جانشین وی اعلام کنند.
به گزارش نیویورک‌تایمز، کریم‌اف که مدت‌ها از کسالت جسمی برخوردار بود یکی از رهبرانی بود که در دوران پسا شوروی در این کشور بر سر کار آمد و با مشت آهنین قدرت را در قبضه خود داشت. او مخالفان خود را به «کار اجباری در برداشت سالانه پنبه در ازبکستان» وامی داشت. در ابتدا مقام‌های این کشور از بستری شدن کریم‌اف خبر دادند اما جزئیات دیگری ارائه ندادند. ولی در پست فیس‌بوکی دختر کوچک‌تر وی «لیلا کریموا»، که سفیر کشورش در یونسکو است گفته شد که وی دچار خونریزی مغزی شده است. روز جمعه هم او پستی فرستاد مبنی بر اینکه: «او ما را ترک کرد... می‌خواهم کلماتی برای این فراق بیابم و این خبر را هنوز باور ندارم.»
جانشینان احتمالی کریم‌اف
طبق قوانین ازبکستان اکنون رئیس سنا تا زمان برگزاری انتخابات زودهنگام رئیس‌جمهوری موقت می‌شود. طبق قانون اساسی ازبکستان، پس از مرگ اسلام کریم‌اف، رئیس سنای ازبکستان برای سه ماه کنترل کشور را در دست می‌گیرد تا تدارکات برگزاری انتخابات ریاست جمهوری جدید فراهم شود. «شوکت میرضیایف»، نخست‌وزیر ازبکستان که ریاست کمیته تدفین را بر عهده دارد، یکی از جانشینان احتمالی شناخته می‌شود. با این حال، نیویورک‌تایمز می‌نویسد شوکت میرضیایف که «متحد کرملین» محسوب می‌شود یکی از جانشینان احتمالی رئیس‌جمهوری فقید ازبکستان است. در صورت انتخاب وی، شاهد خواهیم بود که این کشور میل بیشتری به سوی شرق خواهد داشت و به یکی از اقمار مسکو در آسیای مرکزی و قفقاز تبدیل خواهد شد. گزینه احتمالی دیگر «رستم عظیم‌اف»، معاون نخست‌وزیر و وزیر دارایی است که از جانشینان تکنوکرات محسوب می‌شود. او هم یکی از گزینه‌هایی است که اجماع زیادی روی آنها وجود دارد.
با توجه به اینکه کریم‌اف فاقد فرزند پسر بود این پرسش در برخی محافل مطرح شده که آیا از خانواده او کسی جانشین وی خواهد شد یا خیر. نیویورک‌تایمز در این زمینه می‌نویسد «گلناره کریموا»، فرزند ارشد رئیس‌جمهور فقید، آینده سیاسی روشنی دارد. این زن که مدعی عنوان ریاست‌جمهوری است نام هنری «گوگوشا» را دارد. به نوشته نیویورک‌تایمز وی بازرگان، طراح جواهر، دیپلمات و خواننده است که متهم به فساد مالی است. اگرچه او در «اپراهای آبکی» حضور داشته اما به اتهام رشوه‌خواری، پولشویی، خشونت فیزیکی و حتی جادوگری هم متهم است و بنابراین، این پرونده‌های اتهامی از شانس او می‌کاهد مگر اینکه منافع لابی‌های پشت پرده او را به قدرت برساند.
نیویورک‌تایمز می‌نویسد وی مدتی در حبس خانگی قرار داشت و بخشی از اموالش مصادره شد. او حتی در سوئد، سوئیس، آمریکا و جاهای دیگر به دلیل رشوه و پولشویی تحت بازجویی قرار داشت. براساس برخی گزارش‌ها، «کریم‌اف ابتدا با سیلی به‌صورت دخترش زد و سپس شروع به زدن او کرد.» گفته می‌شود همسر کریم‌اف، «تاتیانا کریم‌اف» که برخی او را اقتصاددان نامیده‌اند و «رستم اینویاتوف»، رئیس پلیس مخفی ازبکستان نفوذ بالایی برای تعیین جانشین دارند اما احتمال اینکه شخصا این پست را به‌دست بگیرند، اندک است.
اسلام کریم‌اف کیست؟
او در زمره رهبرانی بود که مدارج ترقی را در حزب کمونیست پیمود تا زمانی که میخائیل گورباچف وی را به‌عنوان دبیر اول انتخاب و در سال ۱۹۸۹ او را به سمت «رئیس ازبکستان» منصوب کرد. پس از فروپاشی و به دنبال انتخابات ریاست‌جمهوری در سال ۱۹۹۱ وی پیروز میدان شد و با استفاده از الگوهای شوروی به حکومت‌گری پرداخت. «استیو سوردلو»، مدیر تحقیقات آسیای مرکزی در دیده‌بان حقوق بشر می‌گوید: «او دولت بود و دولت هم یعنی او. این روند به مدت ۲۵ سال دوام داشت.» این روزنامه‌نگار آمریکایی می‌افزاید قدرت در ازبکستان در دست «سرویس امنیت ملی» است که برمبنای الگوی «کا‌گ‌ب» شکل گرفته است. رستم اینویاتوف، مدیر علیل و بیمار این تشکیلات، نقش مهمی در انتخاب رئیس‌جمهور بعدی دارد. «دانیل کیسلوف»، سردبیر وب‌سایت فرقانه، مستقر در روسیه می‌گوید: «ازبکستان یک دولت پلیسی است که قدرت به‌طور کامل در دست سرویس امنیتی است.»
انتخابات در این کشور به سبک سایر کشورهای اقتدارگرا است. کریم‌اف وقتی در مارس ۲۰۱۵ به قدرت رسید با بیش از ۹۰ درصد آرا قدرت را در دست گرفت. به گزارش نیویورک‌تایمز «کریم‌اف مخالفان سیاسی را زندانی کرد و روزنامه‌های منتقد را بست. زندانیان سیاسی به هزاران نفر می‌رسند. شکنجه امری متداول بود.» کریم‌اف در سال ۲۰۱۴ در پاسخ به انتقادهایی که از او در مورد سه دهه حضور در قدرت می‌شد، گفت: «من یکی از کسانی هستم که به دلیل حضور طولانی در قدرت مورد انتقاد هستم. اما من می‌خواهم خدمت کنم. کسی با این مشکل دارد؟»
از جمعیت ۳۱ میلیونی عمدتا سنی مذهب تنها یک جمعیت یک میلیونی روس زبان وجود دارد. او رویکرد سختی در برابر اسلامگرایی افراطی داشت. گفته می‌شود کریم‌اف پس از سرکوب شبه‌نظامیان اسلامگرا که منجر به ترور ناکام او در سال ۱۹۹۹ شد همچون «سدی در برابر گسترش جهادگرایی در منطقه» عمل می‌کرد. با مرگ او اکنون این سوال مطرح شده است که آیا داعش یا سایر گروه‌های افراطی این کشور را به جولانگاه خود تبدیل خواهند کرد یا خیر. در سال ۱۹۹۹ او رویکرد خود در مورد اسلام رادیکال را چنین بیان کرد: «من آماده زدن گردن ۲۰۰ نفر و گرفتن زندگی‌شان هستم تا صلح به کشور بازگردد. اگر فرزندم هم چنین مسیری را انتخاب کند، گردن او را خواهم زد.»
پس از مرگ کریم‌اف سرنوشت ازبکستان می‌تواند به سه مسیر متفاوت ختم شود: ۱ - اجماع بر سر یک جانشین: در صورتی که هیات حاکمه ازبکستان بتوانند قدرت را پشت درهای بسته به یک جانشین مورد اجماع تحویل دهند امکان ادامه شرایط کنونی ازبکستان بدون تغییرات قابل‌توجه محتمل است.۲- خلأ قدرت و بی‌ثباتی: در صورتی که اجماعی برای تعیین جانشین کریم‌اف نباشد، احتمال دارد پرجمعیت‌ترین کشور آسیای مرکزی وارد یک دوره بی‌ثباتی و خلأ قدرت شود. ۳- حرکت به سمت دموکراسی: مرگ کریم‌اف فی‌نفسه به معنای برداشته شدن مهم‌ترین سد و مانع از مقابل تغییرات دموکراتیک در ازبکستان است. مرگ قدرتمند‌ترین مرد ازبکستان می‌تواند فرصتی برای وزیدن نسیم آزادی به این کشور باشد به شرطی که ظرفیت احزاب و گروه‌ها بالا باشد و بدون هرج و مرج و بی‌ثباتی بتوانند بهترین بهره را از شرایط ببرند.
ظریف عازم ازبکستان شد
وزیر امور خارجه کشورمان در رأس هیات بلند پایه سیاسی تهران را به مقصد سمرقند ترک کرد.
محمدجواد ظریف وزیر خارجه کشورمان به منظور شرکت در مراسم خاکسپاری رئیس‌جمهوری فقید ازبکستان اسلام کریم‌اف به ازبکستان سفر کرد.
ظریف به نمایندگی از سوی دولت و مردم ایران با حضور در این مراسم، مراتب تسلیت و همدردی دولت و مردم کشورمان را به دولت، مردم و خانواده رئیس‌جمهوری فقید ازبکستان ابراز خواهد کرد.
روایتی از مرگ کریم‌اف
ظاهرا این اولین بار در یک کشور اقتدارگرا است که پس از درگذشت رهبرش اندکی بعد خبر درگذشت او اعلام می‌شود. اصولا در کشورهای جهان سومی که الگوی رهبری در آنها اقتدارگرایانه است، خبر درگذشت رهبر آن کشور چند هفته، چند ماه یا حتی نزدیک به یک سال بعد اعلام می‌شود تا کادرهای ارشد رهبری بتوانند در صورت وقوع بحران، از پس مدیریت آن برآیند. رهبر کره‌شمالی یکی از نمونه‌های این مساله است که در اوت سال ۲۰۰۸ میلادی دچار سکته قلبی شد و از آن پس در انظار عمومی ظاهر نشد و همزمان شایعاتی مبنی بر مرگ یا وخیم بودن حال وی منتشر شد. مقامات دولتی بر سلامت کامل وی تاکید داشتند و دو عکس از وی منتشر شد ولیکن با اثبات جعلی بودن این عکس‌ها شایعات در این مورد قوت گرفت. براساس اعلام تلویزیون کره‌شمالی، کیم جونگ ایل در هفدهم دسامبر ۲۰۱۱ در حین سفری با قطار درگذشت. ظاهرا اعلام مرگ کریم‌اف در ازبکستان یک سنت‌شکنی است زیرا به گزارش خبرگزاری فرانسه، با اعلام درگذشت وی پس از خونریزی مغزی و اعلام عزای عمومی ۳ روزه از روز جمعه، همان روز کابینه و پارلمان این کشور در بیانیه‌ای مرگ او را اعلام کردند.
با این حال، نیویورک‌تایمز در گزارشی می‌نویسد: «این اعلامیه با فاصله‌ای طولانی و عجیب اعلام شد که طی آن مقام‌های ازبک از اعلام مرگ کریم‌اف طفره می‌رفتند. این در حالی بود که رهبران ترکیه و گرجستان تسلیت گفته، روحانیون مساجد از اقامه نماز برای سلامتی وی بر حذر داشته شدند و ترتیبات خاکسپاری هم آشکارا انجام شد.» این نشان می‌دهد که بر خلاف اعلام برخی خبرگزاری‌ها اما سنت «اعلام مرگ» در ازبکستان هم چندان تفاوتی با سایر همقطاران جهان سومی‌اش ندارد. به نوشته نیویورک‌تایمز، یکی از دلایل سکوت مقام‌های ازبک بی‌تصمیمی آنها در مورد اعلام جانشین کریم‌اف بود. این گزارش می‌افزاید مقام‌های ارشد ازبک نمی‌خواستند درگذشت رهبر خود را تا زمان تعیین جانشین وی اعلام کنند.
به گزارش نیویورک‌تایمز، کریم‌اف که مدت‌ها از کسالت جسمی برخوردار بود یکی از رهبرانی بود که در دوران پسا شوروی در این کشور بر سر کار آمد و با مشت آهنین قدرت را در قبضه خود داشت. او مخالفان خود را به «کار اجباری در برداشت سالانه پنبه در ازبکستان» وامی داشت. در ابتدا مقام‌های این کشور از بستری شدن کریم‌اف خبر دادند اما جزئیات دیگری ارائه ندادند. ولی در پست فیس‌بوکی دختر کوچک‌تر وی «لیلا کریموا»، که سفیر کشورش در یونسکو است گفته شد که وی دچار خونریزی مغزی شده است. روز جمعه هم او پستی فرستاد مبنی بر اینکه: «او ما را ترک کرد... می‌خواهم کلماتی برای این فراق بیابم و این خبر را هنوز باور ندارم.»
جانشینان احتمالی کریم‌اف
طبق قوانین ازبکستان اکنون رئیس سنا تا زمان برگزاری انتخابات زودهنگام رئیس‌جمهوری موقت می‌شود. طبق قانون اساسی ازبکستان، پس از مرگ اسلام کریم‌اف، رئیس سنای ازبکستان برای سه ماه کنترل کشور را در دست می‌گیرد تا تدارکات برگزاری انتخابات ریاست جمهوری جدید فراهم شود. «شوکت میرضیایف»، نخست‌وزیر ازبکستان که ریاست کمیته تدفین را بر عهده دارد، یکی از جانشینان احتمالی شناخته می‌شود. با این حال، نیویورک‌تایمز می‌نویسد شوکت میرضیایف که «متحد کرملین» محسوب می‌شود یکی از جانشینان احتمالی رئیس‌جمهوری فقید ازبکستان است. در صورت انتخاب وی، شاهد خواهیم بود که این کشور میل بیشتری به سوی شرق خواهد داشت و به یکی از اقمار مسکو در آسیای مرکزی و قفقاز تبدیل خواهد شد. گزینه احتمالی دیگر «رستم عظیم‌اف»، معاون نخست‌وزیر و وزیر دارایی است که از جانشینان تکنوکرات محسوب می‌شود. او هم یکی از گزینه‌هایی است که اجماع زیادی روی آنها وجود دارد.
با توجه به اینکه کریم‌اف فاقد فرزند پسر بود این پرسش در برخی محافل مطرح شده که آیا از خانواده او کسی جانشین وی خواهد شد یا خیر. نیویورک‌تایمز در این زمینه می‌نویسد «گلناره کریموا»، فرزند ارشد رئیس‌جمهور فقید، آینده سیاسی روشنی دارد. این زن که مدعی عنوان ریاست‌جمهوری است نام هنری «گوگوشا» را دارد. به نوشته نیویورک‌تایمز وی بازرگان، طراح جواهر، دیپلمات و خواننده است که متهم به فساد مالی است. اگرچه او در «اپراهای آبکی» حضور داشته اما به اتهام رشوه‌خواری، پولشویی، خشونت فیزیکی و حتی جادوگری هم متهم است و بنابراین، این پرونده‌های اتهامی از شانس او می‌کاهد مگر اینکه منافع لابی‌های پشت پرده او را به قدرت برساند.
نیویورک‌تایمز می‌نویسد وی مدتی در حبس خانگی قرار داشت و بخشی از اموالش مصادره شد. او حتی در سوئد، سوئیس، آمریکا و جاهای دیگر به دلیل رشوه و پولشویی تحت بازجویی قرار داشت. براساس برخی گزارش‌ها، «کریم‌اف ابتدا با سیلی به‌صورت دخترش زد و سپس شروع به زدن او کرد.» گفته می‌شود همسر کریم‌اف، «تاتیانا کریم‌اف» که برخی او را اقتصاددان نامیده‌اند و «رستم اینویاتوف»، رئیس پلیس مخفی ازبکستان نفوذ بالایی برای تعیین جانشین دارند اما احتمال اینکه شخصا این پست را به‌دست بگیرند، اندک است.
اسلام کریم‌اف کیست؟
او در زمره رهبرانی بود که مدارج ترقی را در حزب کمونیست پیمود تا زمانی که میخائیل گورباچف وی را به‌عنوان دبیر اول انتخاب و در سال ۱۹۸۹ او را به سمت «رئیس ازبکستان» منصوب کرد. پس از فروپاشی و به دنبال انتخابات ریاست‌جمهوری در سال ۱۹۹۱ وی پیروز میدان شد و با استفاده از الگوهای شوروی به حکومت‌گری پرداخت. «استیو سوردلو»، مدیر تحقیقات آسیای مرکزی در دیده‌بان حقوق بشر می‌گوید: «او دولت بود و دولت هم یعنی او. این روند به مدت ۲۵ سال دوام داشت.» این روزنامه‌نگار آمریکایی می‌افزاید قدرت در ازبکستان در دست «سرویس امنیت ملی» است که برمبنای الگوی «کا‌گ‌ب» شکل گرفته است. رستم اینویاتوف، مدیر علیل و بیمار این تشکیلات، نقش مهمی در انتخاب رئیس‌جمهور بعدی دارد. «دانیل کیسلوف»، سردبیر وب‌سایت فرقانه، مستقر در روسیه می‌گوید: «ازبکستان یک دولت پلیسی است که قدرت به‌طور کامل در دست سرویس امنیتی است.»
انتخابات در این کشور به سبک سایر کشورهای اقتدارگرا است. کریم‌اف وقتی در مارس ۲۰۱۵ به قدرت رسید با بیش از ۹۰ درصد آرا قدرت را در دست گرفت. به گزارش نیویورک‌تایمز «کریم‌اف مخالفان سیاسی را زندانی کرد و روزنامه‌های منتقد را بست. زندانیان سیاسی به هزاران نفر می‌رسند. شکنجه امری متداول بود.» کریم‌اف در سال ۲۰۱۴ در پاسخ به انتقادهایی که از او در مورد سه دهه حضور در قدرت می‌شد، گفت: «من یکی از کسانی هستم که به دلیل حضور طولانی در قدرت مورد انتقاد هستم. اما من می‌خواهم خدمت کنم. کسی با این مشکل دارد؟»
از جمعیت ۳۱ میلیونی عمدتا سنی مذهب تنها یک جمعیت یک میلیونی روس زبان وجود دارد. او رویکرد سختی در برابر اسلامگرایی افراطی داشت. گفته می‌شود کریم‌اف پس از سرکوب شبه‌نظامیان اسلامگرا که منجر به ترور ناکام او در سال ۱۹۹۹ شد همچون «سدی در برابر گسترش جهادگرایی در منطقه» عمل می‌کرد. با مرگ او اکنون این سوال مطرح شده است که آیا داعش یا سایر گروه‌های افراطی این کشور را به جولانگاه خود تبدیل خواهند کرد یا خیر. در سال ۱۹۹۹ او رویکرد خود در مورد اسلام رادیکال را چنین بیان کرد: «من آماده زدن گردن ۲۰۰ نفر و گرفتن زندگی‌شان هستم تا صلح به کشور بازگردد. اگر فرزندم هم چنین مسیری را انتخاب کند، گردن او را خواهم زد.»
پس از مرگ کریم‌اف سرنوشت ازبکستان می‌تواند به سه مسیر متفاوت ختم شود: ۱ - اجماع بر سر یک جانشین: در صورتی که هیات حاکمه ازبکستان بتوانند قدرت را پشت درهای بسته به یک جانشین مورد اجماع تحویل دهند امکان ادامه شرایط کنونی ازبکستان بدون تغییرات قابل‌توجه محتمل است.۲- خلأ قدرت و بی‌ثباتی: در صورتی که اجماعی برای تعیین جانشین کریم‌اف نباشد، احتمال دارد پرجمعیت‌ترین کشور آسیای مرکزی وارد یک دوره بی‌ثباتی و خلأ قدرت شود. ۳- حرکت به سمت دموکراسی: مرگ کریم‌اف فی‌نفسه به معنای برداشته شدن مهم‌ترین سد و مانع از مقابل تغییرات دموکراتیک در ازبکستان است. مرگ قدرتمند‌ترین مرد ازبکستان می‌تواند فرصتی برای وزیدن نسیم آزادی به این کشور باشد به شرطی که ظرفیت احزاب و گروه‌ها بالا باشد و بدون هرج و مرج و بی‌ثباتی بتوانند بهترین بهره را از شرایط ببرند.
ظریف عازم ازبکستان شد
وزیر امور خارجه کشورمان در رأس هیات بلند پایه سیاسی تهران را به مقصد سمرقند ترک کرد.
محمدجواد ظریف وزیر خارجه کشورمان به منظور شرکت در مراسم خاکسپاری رئیس‌جمهوری فقید ازبکستان اسلام کریم‌اف به ازبکستان سفر کرد.
ظریف به نمایندگی از سوی دولت و مردم ایران با حضور در این مراسم، مراتب تسلیت و همدردی دولت و مردم کشورمان را به دولت، مردم و خانواده رئیس‌جمهوری فقید ازبکستان ابراز خواهد کرد.
پ
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان
اپلیکیشن برترین ها
را نصب کنید.
ارسال نظر