رویای سوآپ از بایگانی خارج میشود
سهشنبه هفته گذشته خبر از سرگیری سوآپ نفتی و پایانههای آن اعلام شد. به گفته حمیدرضا شاهدوست مدیر پایانه نفتی نکا آخرین مرتبه در٢٥ تیرماه ١٣٩١ شمسی محمولهای در این پایانه دریافت شد و پس از آن رویای تبدیلشدن به هاب سوآپ (مرکز اصلی سوآپ نفت) منطقه برای ایران بایگانی شد.
اکنون پس از ٥سال ایران دوباره قصد دارد عملیاتهای سوآپ را راهاندازی کند. سوآپ عملیاتی است که طی آن یک پایانه نفتی (زیرمجموعه مستقیم وزارت نفت) نفت را از کشورهای همسایه بهویژه کشورهای شمالی ایران تحویل گرفته و در پایانههای نفتی جنوب نفت را به مشتریان این کشورها تحویل میدهد.
یعنی ایران فقط یک حملکننده و تحویلدهنده نفت است که بابت این حمل سوخت هم کارمزد دریافت میکند. این درحالی است که شاید هیچ کسی بهطور دقیق دلیل توقف عملیاتهای سوآپی که گفته میشد، بر درآمد نفتی ایران میافزاید، را نمیداند. ازسوی دیگر پس از گذشت ٥سال کشورهای همسایه مسیرهای دیگر ازجمله خط لوله باکو تفلیس جیهان (BTC) را برای انتقال محمولههای خود انتخاب کردند. به این ترتیب ایران باید دوباره کشورهای همسایه را متقاعد کند که بهترین مسیر برای سوآپ را دراختیار دارد. آن هم درحالی که قطع یکباره سوآپ اعتماد آنان را سلب کرده و ایران باید مسیر جلب اعتماد کشورهای دیگر را یکبار دیگر طی کند.
درآمد سوآپ ایران صفر میشود
ماجرای قطع سوآپ به سال ١٣٨٩ برمیگردد. زمانی که وزیر نفت وقت دولت دهم بهصرفهنبودن عملیات سوآپ را بهانه کرد، استدلال او آن بود که سوآپ سبب میشود ایران به یک واردکننده نفت تبدیل شود. این اقدام درحالی اتفاق افتاد که بسیاری از کارشناسان و مدیران نفتی برای اشتباه بودن این تصمیم صحه گذاشتند. علاوه برآن قطع سوآپ میلیونها دلار جریمه را نصیب ایران کرد و بالطبع وجهه بینالمللی کشور در بازار نفت را نیز از بین برد. این درحالی بود که سیدپیروز موسوی مدیرعامل شرکت پایانههای نفتی دراینباره گفته بود: حتی فکرش را هم نمیکردیم عملیات سوآپ یکشبه قطع شود. این اتفاق در زمانی افتاد که ٢٢٦هزار بشکه نفتخام را تعویض و به پالایشگاههای کشور ارسال میکردیم. به هر ترتیب تجهیزات و تأسیساتی که با صرف میلیاردها دلار برای سوآپ در سراسر کشور ایجاد شده بود، دلیل وجودی خود را از دست دادند.
ازسوی دیگر نیروی کارآمد انسانی نیز در پایانه نکا بیکار شدند و درآمد سوآپ برای ایران صفر شد. ازسوی دیگر کار روی خط لوله نکا- جاسک نیز متوقف شد. به این ترتیب استراتژی کشورهای آسیای میانه پس از قطع عملیات سوآپ ایران به سمت حوزههای دیگر بهویژه ترکیه و خط لوله باکو-جیهان رفت. حال آنکه پایانه نفتی نکا، یکی از پایانههای سبز نفتی دنیا به حساب میآید و در آن از فناوریهای نوین مختلفی ازجمله سیستم Waste Water Treatment که بسیار نوین است، استفاده شده. همچنین آزمایشگاه آن بسیار مجهز است. این آزمایشگاه خود مرجعی برای منطقه به حساب میآید و نتایج آن قابلیت استناد دارد. به هر روی به گفته شاهدوست، طی سالهایی که سوآپ لغو شده بود، این پایانه تمام برنامههای تعمیر و نگهداری را انجام داده و خود را برای از سرگیری سوآپ آماده کرده است.
سهولت استفاده از پایانه نکا درمقایسه با خط لوله BTC
اما داستان سوآپ نفت ایران روی دیگری هم دارد که آن سود آسان کشورهای حوزه دریای خزر و بهویژه جمهوری آذربایجان از انجام عملیات سوآپ به جای ایران است. تقریبا همزمان با آغاز پروژه ساخت پایانه نکا، خط ترانزیت نفت باکو- تفلیس -جیهان نیز آغاز شد. در سال ١٣٨٢ ساخت پایانه نکا آغاز شد و در سال ١٣٨٣ این پایانه آماده بهرهبرداری بود.دلیل ساخت این خط لوله هم آن بود که دریای خزر دقیقا وسط گروهی ازکشورها قرار دارد که حوزههای نفتی و گازی وسیعی دارند. به دلیل وجود دریا کشورهای بالای این دریاچه نمیتوانند به آبهای بینالمللی دست یابند و حملونقل نفت و گاز به بازارهای غربی کمی پیچیده بود.
طی سالهای فعالیت اتحاد جماهیر شوروی تمام مسیرهای حملونقل منطقه دریای خزر از طریق روسیه بود، اما با فروپاشی اتحادیه جماهیر شوروی، جرقهای برای یافتن مسیرهای تازه انتقال نفت زده شد. به هرحال این پروژه در سال ٢٠٠٣ میلادی (تقریبا همزمان با ساخت پایانه نفتی نکا) آغاز شد و در سال ٢٠٠٥ تکمیل شد و نخستین محموله نفتخام ٦٠٠هزار بشکهای در ژوئن ٢٠٠٦ در آن جاری شد. این خط لوله به طول ١٧٦٨کیلومتر از پایانه سنگچای در نزدیکی باکو آغاز و پس از گذر از گرجستان به سمت ساحل مدیترانه در ترکیه کشیده میشود.
همچنین ظرفیت این خط لوله حدود یکمیلیون بشکه تخمین زده شده بود. این پروژه با هزینه ٣,٩میلیارد دلار ساخته شد و ٧٠درصد هزینههای آن توسط طرف سوم یعنی یکی از بازوهای سرمایهگذاری بانک جهانی، بانک ساختوساز و توسعه اروپا، سازمانهای اعتباردهی صادرات ٧ کشور و مجموعه ای از ١٥ بانک تجاری انجام شد. این درحالی بود که پایانه نفتی شمال با هزینهای حدود ٣٥٠میلیون دلار ساخته شد. همچنین به گفته موسوی ١٧٠میلیون دلار نیز برای خط لوله هزینه شد. بهطور واضح هزینههای ساخت پایانه نفتی شمال بالطبع کمتر از این خط لوله و میزان دسترسی و سهولت استفاده از آن نیز برای کشورهای این حوزه از لحاظ استراتژیک بیشتر از BTC بود.
سوآپ وسیلهای برای قدرتنمایی به عربستان
هرچند در سال ٢٠٠٨ آذربایجان با تعطیلشدن خط لوله BTC مجبور شد محمولههای نفتی خود با ایران را سوآپ کند، اما پیش از آذربایجان، قزاقستان، ترکمنستان و روسیه نیز با ایران قرارداد سوآپ داشتند. این درحالی بود که قزاقستان بهعنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت و گاز درحاشیه دریای خزر، بیشترین میزان قرارداد سوآپ با ایران را داشت. این کشور نفت سنگین خود را به ایران میفرستاد. ازسوی دیگر آذربایجان نفت سبکی را با ایران سوآپ میکرد.
درهمین راستا تحلیلهای متعددی وجود داشت. به وسیله سوآپ ایران میتوانست نفت بیشتری صادر کند، زیرا با وجود آنکه ایران در آن زمان یکی از تولیدکنندگان بزرگ اوپک به شمار میرفت، اما با کمبود سرمایهگذاری دستوپنجه نرم میکرد. اما ایران با انجام سوآپ نهتنها میتوانست قدرت خود را به رقیبش نشان دهد. ازسوی دیگرتصور براین بود که با درآمد ٩٠میلیون دلاری، این واحد میتواند طی بازه زمانی ٣ تا ٤ساله هزینه احداث خود را به دست بیاورد اما با قطع سوآپ تمام این هزینهها به جای آنکه درآمدزایی کند، به مثابه باری اضافه به شمار آمد.
حال آنکه گزارش موسسه APA-Economics نشان میدهد بین سالهای ٢٠١٠ تا ٢٠١٣ (١٣٨٩ تا ١٣٩٢شمسی) خط لوله بی.تی.سی برای جمهوری آذربایجان بیش از ٣٥٠میلیون درآمدزایی داشته که دلیل آن افزودهشدن نفت ترکمنستان بوده است. ازسوی دیگر میزان درآمد زایی این خط لوله در سال ٢٠٠٧ برای ترکیه روزانه حدود ٣٠٠هزار بشکه بوده است. شاید اگر درآن زمان سوآپ لغو نشده بود، اگر نه تمام این درآمد اما نیمی از آن به ایران تعلق میگرفت. ازسوی دیگر سیدپیروز موسوی مدیرعامل شرکت پایانههای نفتی درباره عدمالنفع کشور بابت توقف عملیات سوآپ اظهار داشت: نیممیلیارد دلار تأسیسات بعد از توقف سوآپ بدون استفاده ماند. ظرفیت نیروی انسانی بیکار ماند و همچنین اگر ظرفیت حداکثری انجام سوآپ را حتی ١٠٠هزار بشکه هم محاسبه کنیم، مبلغ قابل توجهی از حق دریافت سوآپ سی محروم شدیم، ضمن اینکه خدشه بزرگی نیز به تعامل سازنده با کشورها وارد شد.
بکارگیری نیممیلیارد دلار تجهیزات پس از ٥ سال
درهرحال به گفته موسوی رفتوآمدهایی از کشورهای مختلف به کشور ما درحال انجام است و گروهی نیز هفته آینده جهت انجام مذاکرات وارد ایران خواهند شد. بنابراین امیدی برای از سرگیری عملیات معاوضه نفت در آینده نزدیک وجود دارد. درهمین راستا موسوی گفت: با از سرگیری سوآپ نیممیلیارد دلار تجهیزات موجود و سرمایه نیروی انسانی به کار گرفته میشود که منافع اقتصادی درپی داشته و همچنین به لحاظ سیاسی ارتباط با کشورهای آسیای میانه مستحکمتر میشود. ضمن اینکه از خطوط لوله و ظرفیت پالایشگاهها نیز استفاده میشود و همچنین از هزینههای انتقال نفت جنوب به دوپالایشگاه تبریز و تهران جلوگیری میشود. کشورهای قزاقستان و روسیه هفته آینده برای حضور در ایران اعلام آمادگی کردهاند و همچنین چند کشور و شرکت اروپایی نیز تمایل به انتقال سهم نفتخام خود از طریق کریدور ایران را دارند.
ظرفیت سوآپ ایران تا یکمیلیون و ٥٠٠هزار بشکه
درحاشیه سفر خبرنگاران به پایانه نفتی نکا، حمیدرضا شاهدوست رئیس پایانه نفتی درباره آخرین وضع آمادهسازی این پایانه به منظور از سرگیری سوآپ نفتخام ازکشورهای حاشیه دریای خزر، گفت: درشرایط فعلی از مجموع ۹ مخزن ذخیرهسازی نفتخام، ٣ مخزن در دست تعمیرات اساسی است.
او با تأکید بر اینکه با به پایان رسیدن تعمیرات اساسی مخازن موجود نفت، ظرفیتی به منظور سوآپ روزانه ۱۲۰ تا ۱۳۰هزار بشکه نفتخام از کشورهای حاشیه دریای خزر فراهم میشود، تصریح کرد: ازسوی دیگر درصورت تکمیل و بهرهبرداری از پروژه حوزچه فراگیر، ظرفیت سوآپ نفتخام ایران از پایانه شمال در قالب یک طرح ٣ مرحلهای به ترتیب ۵۰۰هزار، یکمیلیون و سپس دومیلیون و۵۰۰هزار بشکه در روز افزایش مییابد.
شاهدوست درتشریح جزییات اجرای پروژه استراتژیک ساخت حوزچه فراگیر درپایانه نفتی شمال گفت: این طرح شامل طراحی و ساخت ۱۴ پست اسکله، خطوط لوله، مخازن ذخیرهسازی نفتخام است. با تکمیل این طرح امکان پهلوگیری کشتیهای نفتکش بزرگتر در پایانه نفتی شمال فراهم میشود.
ارسال نظر