فناوری نانو در ایران

خبرگزاری ایرنا: نانو به عنوان یک فناوری نوین در شرایطی در کشورمان رشد کرد که در ابتدا تنها کمتر از ۱۰ استاد دانشگاه با آن آشنایی داشتند، اما پس از ۱۶ سال، جمهوری اسلامی ایران با تکیه بر توان و اراده متخصصان داخلی در جایگاه ششم دنیا به لحاظ تولید علم نانو قرار دارد و درآمد سالانه حاصل از آن سه هزار و ۲۰۰ میلیارد ریال است.

اولین جرقه های توجه خاص کشورها و دولت های جهان به فناوری نانو سال 1989(1368) زده شد و تا پیش از آن، فقط در برخی مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی به صورت پراکنده، تحقیقاتی در زمینه فناوری نانو انجام می شد.

با شناخته شدن تدریجی اهمیت و بزرگی این فناوری و نقشی که در آینده فنی و اقتصادی دنیا دارد، کشورهای بزرگ و پیشرفته برای بهره گیری از فرصت این فناوری برای بیشتر کردن فاصله خود با دنیا، وارد میدان مسابقه شدند.

***فناوری نانو

دنیای نانو، دنیای اتم ها و مولکول هاست و فناوری نانو، به عنوان توانمندی تولید مواد، ابزار و سیستم های جدید در سطح مولکولی و اتمی (۱ تا ۱۰۰ نانومتر) تعریف شده و به دنبال این است که با استفاده از خواص جدیدی که در مقیاس نانو ظاهر می شوند، محصولات جدیدی بسازد.

فناوری نانو موج چهارم انقلاب صنعتی و پدیده ای عظیم است که به تمامی گرایش های علمی راه یافته و از فناوری های نوینی است که با سرعت هرچه تمام تر در حال توسعه می باشد.

***نانو در ایران

ایران برای دستیابی به دانش نانو، این فناوری را متفاوت از علوم و فنون نوظهوری که معمولا با یک فاصله زمانی دهها ساله وارد کشور شده بودند، پیگیری کرد.

اول اسفند 1379، مرحوم دکتر ابتکار، مشاور رئیس جمهوری وقت، در نامه ای به رئیس جمهوری، مطرح شدن موضوعی جدید با عنوان فناوری نانو را اطلاع داد و خواستار بررسی این موضوع شد که نتیجه آن تشکیل ستاد ویژه توسعه فناوری نانو در شانزدهم شهریور سال 82 به ریاست معاون رئیس جمهوری و عضویت وزارت خانه های امور اقتصاد و دارایی، بهداشت درمان وآموزش پزشکی، جهاد کشاورزی، صنایع و معادن، علوم تحقیقات وفناوری، رئیس سازمان وقت مدیریت و برنامه ریزی کشور، رئیس دفتر همکاری های فناوری ریاست جمهوری و تعدادی از مدیران و محققان شد.

با تشکیل ستاد ویژه توسعه فناوری نانو، تلاش های کارشناسی برای تدوین سند بلندمدت توسعه فناوری نانو آغاز شد و در مرداد ۱۳۸۴ این تلاش ها با تصویب سند اول از سوی هیئت دولت به نتیجه رسید که دهم مردادماه امسال این سند ابلاغ شد.

طبق سند 10 ساله اول راهبرد آینده، ایران باید تا سال 1393، به رتبه پانزدهم دنیا در فناوری نانو دست می یافت و مسیر توسعه باید به گونه ای پیش می رفت که توسعه فناوری نانو موجب تولید ثروت و ارتقای کیفیت زندگی مردم شود.

مطابق سند راهبردی توسعه فناوری نانو، ایران باید تا سال ۱۳۹۳ در هر سه شاخص علم، فناوری و بازار، به جایگاه پانزدهم دنیا در فناوری نانو دست پیدا می کرد؛ با رصد جایگاه ایران در این شاخص ها مشخص شده بود که کشورمان به لحاظ تولید علم در سال ۲۰۰۰میلادی (سال ۷۹)، با ۹ مقاله مرتبط با فناوری نانو در رتبه ۶۰ دنیا قرار دارد و در منطقه نیز پنج کشور ترکیه، مصر، عربستان، ازبکستان و ارمنستان جلوتر از ایران بودند.

از ابتدای سال 84 ، ستاد ویژه توسعه فناوری نانو با اجرای برنامه حمایت های تشویقی، محققان دانشگاه های کشور را به سمت تحقیق و پژوهش در زمینه فناوری نانو سوق داد و انتشار مقالات ایران، روندی صعودی به خود گرفت، به طوری که در سال 87 ایران با انتشار 813 مقاله و توانست رتبه 19 دنیا را کسب کند.

در پایان اوت ۲۰۰۹ (شهریور ۱۳۸۸)، محققان کشورمان توانستند با تولید مقالات علمی، شش سال پیش از پایان سند راهبردی اول، به جایگاه پانزدهم دنیا دست یابند و در شاخص تولید علم به هدف سند برسند.

همچنین در زمینه توسعه فناوری نانو در کشور که با دو شاخص تعداد پتنت ها و تعداد شرکت های مستقر در مراکز رشد، اندازه گیری می شود، ایران در سال 2007مجموعا 5 پتنت نانو بر اساس اختراعات ثبت شده در دفاتر معتبر ثبت پتنت داشت که 4 مورد آن در دفتر ثبت اختراع اروپا به ثبت رسیده بود و در رتبه بیست و دوم این دفتر قرار داشت. در سال 2008 میلادی، تنها 4 اختراع مرتبط با فناوری نانو از ایران ثبت شد که 3 مورد آنها مربوط به دفتر ثبت پتنت اروپا است، با این آمار، ایران در سال 2008 در رده بیست و هفتم در دفتر ثبت پتنت اروپا قرار داشت، اما در این سال ها علاوه بر تولید علم و دستیابی پیش از موعد به این شاخص در سند اول راهبردی فناوری نانو، توانست در توسعه این فناوری در کشور هم با تولید محصولات نانویی گام های بسیار بزرگی بردارد، به گونه ای که هم اکنون در کشور شاهد فعالیت بیش از 160 شرکت فناور در حوزه نانو و تولید 320 محصول مبتنی بر این فناوری و صدور برخی از این محصولات به کشورهای مطرح در حوزه فناوری نانو هستیم.

مطابق سند راهبردی اول، هدف از توسعه فناوری نانو، تولید ثروت و افزایش کیفیت زندگی مردم است، بنابراین تلاش برای دستیابی به اهداف سند راهبردی در شاخص های فناوری و بازار ادامه دارد و در این راستا، برنامه های حمایتی متنوعی برای کمک به تبدیل یافته های پژوهشی به محصول و حمایت از نوآوران، در کارگروه های مختلف ستاد در حال اجراست.

چندی پیش، سورنا ستاری معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری در چهارمین مجمع اقتصاد نانو در ایران با اشاره به این که ایران در فناوری نانو، از مرحله جهش علمی به مرحله جهش اقتصادی وارد شده است، افزود: برنامه های ستاد ویژه توسعه فناوری نانو در جهت توسعه و کسب بازار این فناوری در داخل و خارج از کشور در حال اجرا است.

در همین پیوند، دکتر سعید سرکار دبیر ویژه توسعه فناوری نانو معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری روز دوشنبه در خصوص روند رشد این فناوری در کشور به خبرنگار علمی ایرنا گفت: در ابتدا که سند ۱۰ساله اول راهبرد نانو نوشته شد، تمام حلقه های زنجیره ارزش اعم از ترویج، توسعه منابع انسانی، توسعه علمی و فناوری، رسوخ فناوری نانو در صنعت، صنعتی سازی نانو و در نهایت تجاری سازی در آن دیده شد.

وی با اشاره به این که در جریان صنعتی سازی و بازار فناوری های جدید، زیرساخت هایی لازم است که براساس آن وقتی علم به فناوری و فناوری به محصول تبدیل شود، این جریان با بن بست مواجه نشود، افزود: ما در ستاد نانو، در سند 10 ساله اول توسعه این فناوری، به ایجاد زیرساخت های مورد نیاز پرداخته ایم تا مسیر را هموار کنیم، تمرکز اصلی بر توسعه منابع انسانی و توسعه علم و فناوری بوده است.

*** از انتشار سالی 10مقاله تا انتشار روزی 17 مقاله در حوزه نانو

سرکار بیان کرد: اگر روال رشد این فناوری را در کشور مشاهده کنید، زمانی که نانو در سال ۲۰۰۰-۲۰۰۱ میلادی در ایران مطرح شد، شاید کمتر از ۱۰ نفر اساتید دانشگاهی ما با این فناوری آشنا بودند و سالانه فقط ۱۰ مقاله معتبر بین المللی از ایران در این حوزه بود، اما الان در کشور حدود ۳۰ هزار نیروی متخصص در حوزه فناوری نانو داریم.

وی با اشاره به ضرورت وجود نیروی انسانی متخصص برای توسعه علم، فناوری و محصولات نانو، گفت: خوشبختانه دانشگاه های ما دراین زمینه خوب فعال شده اند و فعالیت گسترده ای انجام داده اند، به هر حال به دنبال تربیت نیروی متخصص، توسعه علمی کشور را به همراه داریم.

سرکار یادآور شد: ما نمی توانیم بدون بنیه علمی خوب در عرصه فناوری و نوآوری، حرفی برای گفتن داشته باشیم و نهایت امر این می شود که باید تکنولوژی را از خارج وارد و اقدام به نسخه برداری کنیم و در این خصوص کار بدیع و نو نخواهیم داشت.

دبیر ستاد توسعه نانو افزود: خوشبختانه با نیروی انسانی متخصصی که در این حوزه تربیت شد، توانستیم رتبه پنجاه و هفتم مربوط به سال 2001 را با انتشار 10مقاله بین المللی در سال، به رتبه هفتم دنیا در سال 2015 با انتشار روزی بیش از 17 مقاله، ارتقا دهیم.

وی یادآور شد: ایران در حوزه فناوری نانو در سال های نخست، رشد سالانه بیش از صد درصد در توسعه علمی داشته است و جهش علمی بسیار خوبی در زمینه توسعه علمی وفناوری حوزه نانو اتفاق افتاد که امسال نیز با پشت سر گذاشتن ژاپن توانستیم رتبه ششم دنیا را در این حوزه کسب کنیم.

*** رشد ۲۰ برابری در اقتصاد نانو

سرکار گفت: اجرای سند 10 ساله دوم توسعه فناوری نانو که سال گذشته آغاز شد، بیشتر بر توسعه تولید محصولات مبتنی بر نانو، توسعه بازار و رشد بسیار جهشی در بحث اقتصاد مبتنی برفناوری نانو تمرکز دارد، سال 91 حجم اقتصاد مبتنی بر فناوری نانو یا بازار محصولات نانو حدود 160 میلیارد ریال بود ولی سال 94به سه هزار و 200 میلیارد ریال رسید، یعنی ظرف چهار سال، اقتصاد مبتنی بر فناوری نانو که تمام آن نیز برپایه فناوری بومی و توسعه یافته در داخل کشور خودمان است، 20 برابر رشد کرد و این یک جهش اقتصادی است.

*** تولید 130 قلم تجهیزات حوزه نانو در کشور

سرکار ادامه داد: خوشبختانه در حال حاضر تجهیزات پیشرفته در حوزه نانو برپایه توانمندی های داخلی تولید می شود و بیشتر دانشگاه ها و پژوهشگاه ها از این تولیدات استفاده می کنند.

وی گفت: شرایط پسابرجام نیز وضعیت مطلوبی را برای ورود محصولات نانویی کشور به بازارهای جهانی فراهم کرده است، به طوری که پس از برجام توانسته ایم محصولاتی را به کره جنوبی، استرالیا و چین صادر کنیم.

دبیر ستاد توسعه نانو ادامه داد: ما در ابتدا جهش علمی را در حوزه نانو داشتیم و در این مرحله وارد جهش اقتصادی شده ایم؛ به واقع، از سال ۹۱ تا ۹۴، هر سال رشد ۱۲۰ درصدی را تجربه کرده ایم که نمایانگر گذر کشور از جهش علمی به جهش اقتصادی در حوزه فناوری نانو است.