سریال پیمان‌ شکنی نفتی عربستان

روزنامه دنیای اقتصاد: روند نزولی قیمت نفت در هفته‌های اخیر، احتمال نشستی غیررسمی میان صادرکنندگان نفت برای مقابله با این روند را جدی کرده است. گرچه برخی فعالان نفتی نسبت به توافق آینده امیدوارند، اما عربستان که مقصر به شکست کشاندن جلسه طرح فریز تولید در آوریل امسال محسوب می‌شود، اخیرا نیز با وجود اینکه وزیر انرژی کشورش اعلام کرده به دنبال سهم در بازار نیستند، اقدام به کاهش بهای نفت خود کرد تا آل‌سعود در حوزه نفتی نیز عهدشکن باشد.

با ورود مجدد بازار نفت به فاز خرسی، نگرانی کشورهای صادرکننده نفت که اقتصادی وابسته به درآمدهای نفتی دارند، از افت بیشتر قیمت‌ها افزایش یافته است. به‌طوری‌که بعد از گذشت حدود ۴ ماه مجددا مذاکره بر سر کنترل رشد تولید یا همان طرح فریز نفتی را مجددا بر سر زبان‌ها انداخته‌اند. افت قیمت نفت از میانه‌های سال ۲۰۱۴ بر اعضای اوپک که چند سالی با نفت حدود ۱۰۰ دلاری کشور خود را اداره می‌کردند فشار آورده است، با این حال طی دو سال گذشته همواره یک مانع بر سر متعادل کردن بازار نفت بین اعضای این سازمان وجود داشته است؛ عربستان. این کشور در دو سالی که افت قیمت‌ها آغاز شده بارها و بارها در مسیری گام برداشته که نتیجه‌ای جز افت بیشتر قیمت‌ها نداشته است.

عربستان که مقصر به شکست کشاندن جلسه طرح فریز تولید در آوریل (فروردین-اردیبهشت) سال جاری میلادی محسوب می‌شود، اخیرا نیز با وجود اینکه وزیر انرژی کشورش اعلام کرده بود که به دنبال سهم در بازار نیستند، اقدام به کاهش بهای نفت خود کرد و بار دیگر نشان داد که سعودی‌ها تنها به سهم بازار می‌اندیشند و در این راه شرم هر بد‌عهدی را می‌پذیرند. همچنین برخی کارشناسان به برنامه بازگشت تولید ایران به سطح پیش از تحریم‌ها اشاره می‌کنند و بر این باورند که ایران در طرح فریز شرکت نخواهد کرد و عربستان نیز در نبود ایران هر نشستی را که به این منظور برگزار شود به شکست خواهد کشاند.

عربستان همگام با افت قیمت نفت

بهای نفت از میانه‌های سال ۲۰۱۴ یا به‌طور دقیق ۲۰ ژوئن سال ۲۰۱۴ مصادف با ۳۱ خرداد‌ماه ۱۳۹۳ آغاز به ریزش کرد. با این حال در آن زمان کسی فکر نمی‌کرد که قیمت‌ها بتواند تا زیر ۳۰ دلار کاهش یابد و همه کف قیمت نفت را بین ۸۰ تا ۹۰ دلار تصور کرده، قیمتی که گفته می‌شد آستانه تحمل اقتصادی بودن تولید نفت شیل است. با این حال در کمتر از شش ماه قیمت نفت به محدوده ۵۰ دلار رسید و اثبات کرد برای افت‌های بیشتر هم آماده است.

در آن زمان، از آنجا که عربستان بودجه سال ۲۰۱۴ خود را بر اساس نفت ۸۰ دلاری تنظیم کرده بود، با رسیدن قیمت نفت به محدود ۸۰ دلار همه انتظار داشتند که این کشور دست به کار شده و نقشی را که سال‌ها از زمان تاسیس اوپک بازی ‌کرده بود، مجددا ایفا کند. اما این کشور با برگزاری نشست اضطراری که از سوی برخی کشورهای عضو این سازمان پیشنهاد شده بود، مخالفت کرد و حتی در ادامه با دادن تخفیف‌های پی در پی به مشتریان خود در سراسر دنیا نشان داد که در حال ایفای نقش دیگری است و تنها نگه داشتن سهم بازار برای این کشور مهم است نه قیمت نفت.

علاوه بر این، از زمان شروع افت قیمت‌ها چهار نشست رسمی سازمان کشورهای صادرکننده نفت برگزار شده است. در تمام این نشست‌ها عربستان با هر تصمیمی مبنی بر کاهش سقف تولید این سازمان در راستای کمک به بهبود بازار نفت مخالفت کرده است. حتی این کشور در نشست دسامبر ۲۰۱۵ قصد داشت که سقف تولید این سازمان را از ۳۰ میلیون بشکه در روز به ۳۲ میلیون بشکه افزایش دهد که با مخالفت ایران مواجه شد. عدم توافق بر سر میزان سقف تولید بین اعضای اوپک موجب شد این نشست به یکی از پرمجادله‌ترین نشست‌ها بین اعضای این سازمان تبدیل شود و عملا سقف تولید این سازمان از دسامبر سال ۲۰۱۵ حذف شد، به‌طوری‌که در حال حاضر این سازمان سقفی برای تولید نفت ندارد.

اما بدعهدی و سازناکوک زدن عربستان در بازار نفت به اینجا ختم نشد. این کشور به‌عنوان مسوول به شکست کشاندن طرح فریز تولید نیز شناخته می‌شود. ماجرا از آنجا شروع شد که با عدم توافق اعضای اوپک در آخرین روزهای سال ۲۰۱۵ بازار نفت دور جدیدی از افت قیمت‌ها را تجربه کرد به‌طوری‌که در فوریه ۲۰۱۶(دومین ماه میلادی مصادف با بهمن-اسفند) بهای نفت به کف ۱۳ ساله خود یعنی حدود ۲۶ دلار رسید و علاوه بر این بسیاری از کارشناسان افت قیمت‌ها را ادامه‌دار می‌دانستند و رسیدن به قیمت‌های حدود ۱۵ دلار را نیز مطرح می‌کردند. به نظر می‌رسید این قیمت‌ها از آستانه تحمل همه کشورهای تولیدکننده نفت در سراسر جهان بسیار کمتر است، به‌طوری‌که روسیه را نیز که خارج از اوپک قرار داشت به تکاپو انداخت.

این بار ونزوئلا که از زمان افت قیمت‌ها بارها به کشورهای تولیدکننده نفت سفر کرده بود و پیشنهادهایی را برای تعادل بازار نفت مطرح می‌کرد، طرح فریز تولید را ارائه داد. آغاز مذاکره بر سر طرح فریز تولید بین چهار کشور ونزوئلا، قطر، عربستان و روسیه بود. این کشورها تصمیم گرفتند در ماه آوریل نشستی در دوحه، پایتخت قطر بین همه کشورهای عضو و غیر عضو اوپک برگزار و بر سر توقف رشد تولید مذاکره کنند. در این بین تحریم‌های غرب علیه ایران برداشته شده بود و کشورمان قصد داشت تولید و صادرات نفت خود را به دوران پیش از تحریم‌ها برساند، بر همین اساس اعلام کرد در هیچ طرحی که منجر به توقف رشد تولید نفتش شود شرکت نخواهد کرد.

اما با وجود اینکه علی النعیمی که آن زمان بر مسند وزارت نفت تکیه زده بود، پیش از برگزاری نشست دوحه هیچ شرطی مبنی بر حضور ایران در طرح فریز تولید مطرح نکرده بود، در روز برگزاری نشست دوحه اعلام کرد در نبود ایران در طرح فریز تولید مشارکت نخواهد کرد و این نشست را به شکست کشاند.اما آخرین بدعهدی عربستان مربوط به کاهش بهای رسمی نفت سبک خود است. وزیر انرژی این کشور، خالد الفالح در ماه‌های اخیر اعلام کرده بود که اولویت عربستان در حال حاضر سهم بازار نیست و به دنبال کمک به تعادل بازار است، با این حال این کشور بهای نفت خود را برای تحویل در ماه دسامبر برای مشتریان آسیایی کاهش داد و بار دیگر نشان داد که همچنان به دنبال سهم بازار است و قصد ندارد هیچ اقدامی برای بهبود بازار نفت انجام دهد.

نوسان نفت روی خط اخبار فریز

ماه ژوئن(خرداد-تیر) قیمت‌ها توانستند به رشد حدود ۱۰۰ درصدی نسبت به کف قیمتی فوریه دست‌ یابند که مهم‌ترین‌ دلیل آن به اختلالات عرضه در برخی از کشورهای تولیدکننده نفت از جمله کانادا و نیجریه باز‌می‌گشت. اما از آن زمان دور جدیدی از افت قیمت‎‌ها آغاز شدا به‌طوری‌که هفته گذشته با شکست کف روانی ۴۰ دلاری بازار نفت مجددا وارد فاز خرسی شد. این موضوع نگرانی‌ها درخصوص تشدید افت قیمت نفت و بازگشت قیمت‌ها به کف‌های جدید را تشدید کرد.

از همین رو هفته گذشته ونزوئلا مجددا بحث فریز نفتی را مطرح کرد. بر اساس اظهارات نیکلاس مادورو، رئیس‌جمهوری‌ کشور، وزیر نفت ونزوئلا هفته گذشته طرح فریز نفتی را با محمد بارکیندو، دبیر کل اوپک مطرح کرد. روز گذشته نیز لوخیو دل پینو وزیر نفت ونزوئلا اعلام کرد که احتمالا نشست مشترکی میان نمایندگان کشورهای عضو و غیرعضو اوپک در هفته‌های آتی برگزار شود تا این کشورها بتوانند بررسی کنند که کدام طرح تولید برای فصل زمستان مناسب‌تر است.

ونزوئلا متولی اصلی نشست دوحه به منظور مذاکره بر سر طرح فریز بود. این کشور بین کشورهای عضو اوپک در بدترین شرایط اقتصادی به سر می‌برد، از همین رو در دو سال گذشته بارها برای ایجاد هماهنگی بین کشورهای تولیدکننده نفت تلاش کرده، با این حال تا کنون کشور بحران زده ونزوئلا هیچ نتیجه‌ای از این تلاش‌ها حاصل نکرده است.

بعد از اظهارات مقامات ونزوئلایی، این بار نوبت وزیر نفت قطر بود که شوک مثبت دیگری به بازار نفت وارد کند. محمد بن صالح الساده که رئیس دوره‌ای اجلاس اوپک نیز است، روز دوشنبه اعلام کرد: اوپک بر تحولات بازار، نظارت مستمر دارد و به تعامل همیشگی با کشورهای عضو برای یافتن روش‌ها و ابزارهای بازگشت ثبات و نظم به بازار نفت ادامه می‌دهد. به گفته وی، قرار است در حاشیه اجلاس مجمع بین‌المللی انرژی در الجزایر در ماه سپتامبر سال جاری میلادی، دیداری غیر‌رسمی میان اعضای اوپک برگزار شود. مجمع یادشده متشکل از ۷۵ کشور مصرف و تولیدکننده سوخت‌های فسیلی است.

جدا از مقام رسمی که الساده در اوپک بر عهده دارد، قطر جزو آن دسته از اعضای اوپک محسوب می‌شود که همواره سیاست‌هایی همراستا با سیاست‌های نفتی عربستان اتخاذ می‌کند. قطر به همراه امارات و کویت طی دو سال گذشته همواره از اقدامات سعودی‌ها در بازار نفت حمایت کرده‌اند. از همین رو حتی اگر نشستی بین اعضای اوپک برگزار شود انتظار می‌رود قطر مجددا به دنباله‌روی از سیاست‌های عربستان ادامه دهد.

اما روسیه که از متولیان نشست اول طرح فریز محسوب می‌شود در چند روز گذشته موضع چندان مثبتی نسبت به مطرح شدن مجدد طرح فریز اتخاذ نکرده است. وزیر انرژی روسیه، الکساندر نواک روز دوشنبه اعلام کرد که قیمت‌های محدوده ٤٠ تا ٥٠ دلار برای هر بشکه نفت مناسب است، از همین رو هیچ دلیلی برای محدود کردن افزایش تولید و خودداری از عرضه بیشتر نفت به بازارهای جهانی وجود ندارد. شاید عدم تمایل روسیه برای توقف رشد تولید به شکست نشست دوحه باز‌می‌گردد. این کشور از بدعهدی عربستان و اختلافات شدید اعضای اوپک در نشست دوحه بسیار ناراضی است، به‌طوری‌که چند ماه قبل نواک اعلام کرد هرگز حاضر نخواهد شد مجددا با اعضای اوپک بر سر هماهنگ کردن بازار نفت به مذاکره بپردازد.

در حال حاضر گمانه‌ها بر سر احتمال برگزاری نشستی برای توافق بر سر طرح فریز تولید همچنان ادامه دارد و بازار نفت با خبرهای منتشر شده از آن نوسان می‌کند. به‌طوری‌که طی چند روز اخیر نفت را در مسیر صعودی قرار داده است. برخی کارشناسان بر این باورند که کشورهای عضو اوپک به قدری از افت قیمت نفت تحت فشار بوده‌اند که ممکن است بر سر این طرح به توافق برسند.

با این حال برخی دیگر از کارشناسان اعلام می‌کنند که حتی اگر نشستی بین کشورهای عضو اوپک پیش از نشست رسمی این سازمان برگزار شود، مانند نشست دوحه به شکست کشیده خواهد شد. این عده به دلایل عربستان برای برهم زدن نشست دوحه اشاره می‌کنند و بر این باورند که تولید نفت ایران در حال حاضر بین ۶/ ۳ تا ۷/ ۳ میلیون بشکه در روز است، بنابراین کشورمان هنوز به سهم ۴ میلیون بشکه‌ای سال‌های قبل از تحریم دست نیافته است. از همین رو احتمالا ایران مجددا در طرح فریز تولید شرکت نخواهد کرد و عربستان نیز به بهانه نبود ایران نشست احتمالی را به شکست خواهد کشاند.