«سفارت ثانی» دولت روحانی در مجلس دهم
شاید آن روزی که علی لاریجانی پا به ساختمان بهارستان گذاشت کمتر کسی تصور می کرد ورود آقای دیپلماتیک به پارلمان، وجهه دیپلماسی مجلس را هم پررنگ تر کند.
خبرآنلاین: شاید آن روزی که علی لاریجانی پا به ساختمان بهارستان گذاشت کمتر کسی تصور می کرد ورود آقای دیپلماتیک به پارلمان، وجهه دیپلماسی مجلس را هم پررنگ تر کند.
تکیه زدن او بر صندلی ریاست پارلمان اما شرایط را به سمتی برد که مجالس هشتم و نهم ورودی جدی به «دیپلماسی پارلمانی» داشته باشند، دیپلماسی که گرچه در دولت قبل چندان مورد اقبال قرار نگرفت اما به نظر می‌رسد دولت سه ساله روحانی تا به امروز دوشادوشی و همراهی خوبی با پارلمان در عرصه دیپلماسی داشته است و مکمل یکدیگر حرکت کرده اند.
آنچنان که مجلس نهم که همزمان با روزهای پرتلاطم منطقه بود توانست در پیشبرد مولفه‌های دیپلماسی پارلمانی و توسعه روابط دوجانبه پارلمانی با دیگر کشورهای منطقه گام های موثری را بردارد.
سوی دیگر ماجرای همراهی دولت و مجلس در عرصه دیپلماتیک با به سرانجام رسیدن برجام رقم خورد، چه آنکه پس از توافق هسته‌ای، فضای مساعدی در بعد روابط ایران با کشورهای منطقه و فرامنطقه فراهم شد و ترافیک سفر هیات های پارلمانی در کنار دیگر هیات های خارجی به ایران شدت گرفت.
با آغاز به کار مجلس جدید گویا لاریجانی همچنان درصدد فعالتر کردن وجهه دیپلماتیک پارلمان است، آنچنان که وی در همین آغازین ماه های شروع به کار مجلس خواستار آن شد که هیات های پارلمانی با دستور کار روشن به سفرهای خارجی بروند. وی این را هم گفت که «دیپلماسی پارلمانی در همه جای دنیا جایگاه خاصی خود را دارد. در بسیاری از مواقع دیپلماسی‌های رسمی نیازمند رایزنی‌های پارلمانی هستند، بنابراین می‌بایست هم دیپلماسی پارلمانی را گسترش داد، هدفمند و پرمغز کرد تا از درون آن حرکت آغاز شود، لذا ساماندهی کار در امور بین‌الملل، تفکر و برنامه‌ریزی کردن و استفاده از نظرات خبرگان بسیار مهم است.»
بازوهای دیپلماتیک مجلس کجاست؟
یک حوزه دیپلماسی پارلمانی مربوط به عضویت مجلس هر کشور در مجامع بین‌المللی می‌شود که مجلس شورای اسلامی بر همین اساس در اتحادیه بین‌المجالس جهانی IPU، بین‌المجالس اسلامی PUIC و بین‌المجالس آسیایی APA عضو است و حتی بعد از دهه‌ها وارد کمیته اجرایی IPU شد که هم اکنون کاظم جلالی ایران را در این کمیته نمایندگی می‌کند.
دیگر حوزه دیپلماسی پارلمانی «گروه‌های دوستی - پارلمانی» هستند که در مواقعی حتی دستگاه دیپلماسی رسمی به رایزنی‌های این گروه ها نیازمند می‌شوند بنابراین ساماندهی روابط، تفکرات، برنامه‌ریزی ها و استفاده از نظرات خبرگان در این حوزه بسیار مهم است. هر چند این گروه‌ها، سخنگوی دولت یا حتی تمام نمایندگان پارلمان یک کشور نیستند ولی نقش مهمی را می‌توانند در تسهیل و تسریع اولویت‌های سیاست خارجی یك کشور ایفا کنند.
۹۱ گروه دوستی پارلمانی در نهمین دوره مجلس مجلس شورای اسلامی تشکیل شد اما بررسی‌های خبرنگار خبرآنلاین از هیأت رئیسه نشان می‌دهد که در دهمین دوره مجلس شورای اسلامی تعداد این گروه‌ها به علت ارتقای کارایی، کاهش هزینه سفرهای غیرضرور خارجی یا ملاحظاتی در حوزه روابط دیپلماتیک به ۸۶ گروه کاهش پیدا می‌کند.
امروز که در دوران پسا برجام قرار داریم و منطقه نیز دستخوش تحولات دیپلماتیک، امنیتی و نظامی است، انتظار می رود حال که دو دیپلمات سکان هدایت قوای مجریه و مقننه را در دست دارند ترکیب گروه‌های دوستی - پارلمانی دهمین دوره مجلس شورای اسلامی به نوعی متفاوت از ادوار گذشته تعیین تکلیف شود. به نظر می رسد بعد از تعطیلات مجلس فهرست گروه های دوستی پارلمانی در اختیار وکلای مردم در نهادقانونگذاری قرار می گیرد اما پیش از این کار بهتر است هیأت رئیسه مجلس با هم‌اندیشی وزارت خارجه مبناها و معیارهای تخصصی را در تعیین اعضای گروه‌های دوستی پارلمانی مشخص کند تا انتخاب‌ها صرفا براساس قرعه کشی و تمایل فردی انجام نشود بلکه با تخصصی‌تر شدن این گروه‌ها ظرفیت‌های دیپلماسی پارلمانی هر چه بیشتر در مقام عمل به منصه ظهور رسد و همچون سفارت ثانی برای جمهوری اسلامی ایران عمل کنند.
از سوی دیگر به نظر می رسد موضوعی که در تعیین اعضای گروه‌های دوستی بهتر است مورد توجه قرار گیرد، آشنایی اعضا با مختصات هویتی، فرهنگی و زبانی کشور هدف است که با اصول و فنون دیپلماسی باید عجین شود چون با پیچیدگی و گسترش روابط بین‌الملل، وظایف و رسالت گروه‌های دوستی نیز افزایش یافته و حوزه فعالیت آنها فقط به اهداف سیاسی منحصر نمی‌شود.
موازی‌کاری بین دیپلماسی پارلمانی و رسمی ممنوع!
ماهیت غیررسمی گروه‌های دوستی پارلمانی، قدرت مانور دیپلماتیك آنها را در حوزه سیاست خارجی افزایش داده است چون برخی محدودیت‌های فراروی وزارت امور خارجه برای فعالیت گروه های دوستی وجود ندارد اما به هر جهت افزایش همکاری‌ها و هماهنگ‌سازی رایزنی‌ها بین گروه‌های دوستی با دستگاه سیاست خارجی هر کشور امری اجتناب‌ناپذیر است تا از اقدامات غیرهمسو و بعضا متناقض بین دیپلماسی پارلمانی و رسمی پیشگیری شود.
به عبارت بهتر، تقویت هم‌اندیشی بین گروه‌های دوستی مجلس شورای اسلامی با مسئولان مربوط در وزارت امور خارجه می‌تواند الگوی خوبی برای تعامل دولت و مجلس در حوزه سیاست خارجی باشد. قطعاً این نوع تعاملات و رایزنی‌ها می‌تواند دستاوردهای گروه‌های دوستی مجلس شورای اسلامی را تقویت کند.
تجربه نشان می‌دهد اگر مدیریت گروه‌های دوستی پارلمانی منحصر به جناح اکثریت پارلمان نباشد و متناسب با شرایط، تخصص و نگاه فراجناحی انتخاب شود، این گروه ها عملکرد بهتری را در طول دوره فعالیت از خود به نمایش می‌گذارند. در واقع تقویت رویكرد فراجناحی در تعیین رؤسای گروه‌های دوستی، یكی از ملزومات توانمندسازی این گروه‌ها محسوب می‌شود.
استفاده از تجارب انباشته شده نمایندگان ادوار گذشته پارلمان، بومی‌سازی تجارب موفق سایر پارلمانها، در نظر گرفتن ملاحظات و سیاست‌های اتحادیه جهانی بین المجالس، تقویت حضور زنان نماینده در ترکیب گروه‌های دوستی پارلمانی، تشکیل انجمن رؤسای گروه‌های دوستی با رویکرد تسریع در فرآیند تبادل تجربیات یکدیگر، ایجاد مجاری لازم برای دریافت نظرات سازمان‌های مردم نهاد و انجمن‌های علمی، استفاده از نظریات مشورتی لابی‌های همسو در کشور هدف و نظارت و ارزیابی مستمر دستاوردهای گروه و گزارش سالیانه رئیس گروه دیگر موضوعاتی هستند که باید در حوزه فعالیت گروه‌های دوستی پارلمانی مدنظر قرار گیرند چراکه مطالعه تطبیقی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نشان می دهد پارلمان‌هایی که اصول یادشده را در سیاست‌گذاری گروه‌های دوستی لحاظ کرده‌اند، به همان میزان عمق نفوذ و تأثیرگذاری دیپلماسی پارلمانی خود را در عرصه روابط بین الملل افزایش داده‌اند.
نکته آخر آنکه هرچه هیات‌های پارلمانی قبل از سفر به کشور هدف در بخش نرم‌افزاری قوی‌تر عمل کنند حین مأموریت حامل یک فکر و برنامه مشخص و مدون هستند که در نهایت خروجی سفر به منافع ملی و حل مشکلات کشور کمک می‌کند. به عبارت دیگر اگر گروه‌های دوستی پارلمانی قبل از عزیمت به کشور مقصد طرح «هدف» کنند و متناسب با آن، با وزارتخانه‌ها، نهادها، سازمان‌های مربوط در حوزه‌های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی یا دفاعی نشست داشته باشند، ابتکار عمل را هنگام ملاقات با هیأت‌های طرف مقابل در اختیار می‌گیرند و دستاوردهای سفر برای بازکردن گره مشکلات کشور مشهود خواهد بود؛ والا سفر اعضای گروه دوستی پارلمانی به بازدید برخی کارخانه‌ها، دیدار با بعضی معاونان وزیر خارجه و نمایندگان پارلمان کشور مقصد محدود خواهد شد و در واقع همچون سفر کمیسیون فرهنگی مجلس نهم به آفریقای جنوبی یک خرجی است که خروجی چندانی ندارد و کمکی به دستگاه سیاست خارجی کشور نمی‌کند.
گرچه در همان مجلس نهم وقتی گروه‌های دوستی پارلمانی با برنامه به سفر رفتند یا میزبان همتای خارجی خود بودند، عصای دست دستگاه دیپلماسی کشور شدند مثال بارز این حالت در نوع عملکرد گروه های دوستی پارلمانی ایران و سوریه، ایران و عراق و ایران و انگلیس ظهور و بروز پیدا کرد که این رویه در مجلس دهم می‌تواند تقویت شود و برای سایر گروه‌ها الگو قرار گیرد.
تکیه زدن او بر صندلی ریاست پارلمان اما شرایط را به سمتی برد که مجالس هشتم و نهم ورودی جدی به «دیپلماسی پارلمانی» داشته باشند، دیپلماسی که گرچه در دولت قبل چندان مورد اقبال قرار نگرفت اما به نظر می‌رسد دولت سه ساله روحانی تا به امروز دوشادوشی و همراهی خوبی با پارلمان در عرصه دیپلماسی داشته است و مکمل یکدیگر حرکت کرده اند.
آنچنان که مجلس نهم که همزمان با روزهای پرتلاطم منطقه بود توانست در پیشبرد مولفه‌های دیپلماسی پارلمانی و توسعه روابط دوجانبه پارلمانی با دیگر کشورهای منطقه گام های موثری را بردارد.
سوی دیگر ماجرای همراهی دولت و مجلس در عرصه دیپلماتیک با به سرانجام رسیدن برجام رقم خورد، چه آنکه پس از توافق هسته‌ای، فضای مساعدی در بعد روابط ایران با کشورهای منطقه و فرامنطقه فراهم شد و ترافیک سفر هیات های پارلمانی در کنار دیگر هیات های خارجی به ایران شدت گرفت.
با آغاز به کار مجلس جدید گویا لاریجانی همچنان درصدد فعالتر کردن وجهه دیپلماتیک پارلمان است، آنچنان که وی در همین آغازین ماه های شروع به کار مجلس خواستار آن شد که هیات های پارلمانی با دستور کار روشن به سفرهای خارجی بروند. وی این را هم گفت که «دیپلماسی پارلمانی در همه جای دنیا جایگاه خاصی خود را دارد. در بسیاری از مواقع دیپلماسی‌های رسمی نیازمند رایزنی‌های پارلمانی هستند، بنابراین می‌بایست هم دیپلماسی پارلمانی را گسترش داد، هدفمند و پرمغز کرد تا از درون آن حرکت آغاز شود، لذا ساماندهی کار در امور بین‌الملل، تفکر و برنامه‌ریزی کردن و استفاده از نظرات خبرگان بسیار مهم است.»
بازوهای دیپلماتیک مجلس کجاست؟
یک حوزه دیپلماسی پارلمانی مربوط به عضویت مجلس هر کشور در مجامع بین‌المللی می‌شود که مجلس شورای اسلامی بر همین اساس در اتحادیه بین‌المجالس جهانی IPU، بین‌المجالس اسلامی PUIC و بین‌المجالس آسیایی APA عضو است و حتی بعد از دهه‌ها وارد کمیته اجرایی IPU شد که هم اکنون کاظم جلالی ایران را در این کمیته نمایندگی می‌کند.
دیگر حوزه دیپلماسی پارلمانی «گروه‌های دوستی - پارلمانی» هستند که در مواقعی حتی دستگاه دیپلماسی رسمی به رایزنی‌های این گروه ها نیازمند می‌شوند بنابراین ساماندهی روابط، تفکرات، برنامه‌ریزی ها و استفاده از نظرات خبرگان در این حوزه بسیار مهم است. هر چند این گروه‌ها، سخنگوی دولت یا حتی تمام نمایندگان پارلمان یک کشور نیستند ولی نقش مهمی را می‌توانند در تسهیل و تسریع اولویت‌های سیاست خارجی یك کشور ایفا کنند.
۹۱ گروه دوستی پارلمانی در نهمین دوره مجلس مجلس شورای اسلامی تشکیل شد اما بررسی‌های خبرنگار خبرآنلاین از هیأت رئیسه نشان می‌دهد که در دهمین دوره مجلس شورای اسلامی تعداد این گروه‌ها به علت ارتقای کارایی، کاهش هزینه سفرهای غیرضرور خارجی یا ملاحظاتی در حوزه روابط دیپلماتیک به ۸۶ گروه کاهش پیدا می‌کند.
امروز که در دوران پسا برجام قرار داریم و منطقه نیز دستخوش تحولات دیپلماتیک، امنیتی و نظامی است، انتظار می رود حال که دو دیپلمات سکان هدایت قوای مجریه و مقننه را در دست دارند ترکیب گروه‌های دوستی - پارلمانی دهمین دوره مجلس شورای اسلامی به نوعی متفاوت از ادوار گذشته تعیین تکلیف شود. به نظر می رسد بعد از تعطیلات مجلس فهرست گروه های دوستی پارلمانی در اختیار وکلای مردم در نهادقانونگذاری قرار می گیرد اما پیش از این کار بهتر است هیأت رئیسه مجلس با هم‌اندیشی وزارت خارجه مبناها و معیارهای تخصصی را در تعیین اعضای گروه‌های دوستی پارلمانی مشخص کند تا انتخاب‌ها صرفا براساس قرعه کشی و تمایل فردی انجام نشود بلکه با تخصصی‌تر شدن این گروه‌ها ظرفیت‌های دیپلماسی پارلمانی هر چه بیشتر در مقام عمل به منصه ظهور رسد و همچون سفارت ثانی برای جمهوری اسلامی ایران عمل کنند.
از سوی دیگر به نظر می رسد موضوعی که در تعیین اعضای گروه‌های دوستی بهتر است مورد توجه قرار گیرد، آشنایی اعضا با مختصات هویتی، فرهنگی و زبانی کشور هدف است که با اصول و فنون دیپلماسی باید عجین شود چون با پیچیدگی و گسترش روابط بین‌الملل، وظایف و رسالت گروه‌های دوستی نیز افزایش یافته و حوزه فعالیت آنها فقط به اهداف سیاسی منحصر نمی‌شود.
موازی‌کاری بین دیپلماسی پارلمانی و رسمی ممنوع!
ماهیت غیررسمی گروه‌های دوستی پارلمانی، قدرت مانور دیپلماتیك آنها را در حوزه سیاست خارجی افزایش داده است چون برخی محدودیت‌های فراروی وزارت امور خارجه برای فعالیت گروه های دوستی وجود ندارد اما به هر جهت افزایش همکاری‌ها و هماهنگ‌سازی رایزنی‌ها بین گروه‌های دوستی با دستگاه سیاست خارجی هر کشور امری اجتناب‌ناپذیر است تا از اقدامات غیرهمسو و بعضا متناقض بین دیپلماسی پارلمانی و رسمی پیشگیری شود.
به عبارت بهتر، تقویت هم‌اندیشی بین گروه‌های دوستی مجلس شورای اسلامی با مسئولان مربوط در وزارت امور خارجه می‌تواند الگوی خوبی برای تعامل دولت و مجلس در حوزه سیاست خارجی باشد. قطعاً این نوع تعاملات و رایزنی‌ها می‌تواند دستاوردهای گروه‌های دوستی مجلس شورای اسلامی را تقویت کند.
تجربه نشان می‌دهد اگر مدیریت گروه‌های دوستی پارلمانی منحصر به جناح اکثریت پارلمان نباشد و متناسب با شرایط، تخصص و نگاه فراجناحی انتخاب شود، این گروه ها عملکرد بهتری را در طول دوره فعالیت از خود به نمایش می‌گذارند. در واقع تقویت رویكرد فراجناحی در تعیین رؤسای گروه‌های دوستی، یكی از ملزومات توانمندسازی این گروه‌ها محسوب می‌شود.
استفاده از تجارب انباشته شده نمایندگان ادوار گذشته پارلمان، بومی‌سازی تجارب موفق سایر پارلمانها، در نظر گرفتن ملاحظات و سیاست‌های اتحادیه جهانی بین المجالس، تقویت حضور زنان نماینده در ترکیب گروه‌های دوستی پارلمانی، تشکیل انجمن رؤسای گروه‌های دوستی با رویکرد تسریع در فرآیند تبادل تجربیات یکدیگر، ایجاد مجاری لازم برای دریافت نظرات سازمان‌های مردم نهاد و انجمن‌های علمی، استفاده از نظریات مشورتی لابی‌های همسو در کشور هدف و نظارت و ارزیابی مستمر دستاوردهای گروه و گزارش سالیانه رئیس گروه دیگر موضوعاتی هستند که باید در حوزه فعالیت گروه‌های دوستی پارلمانی مدنظر قرار گیرند چراکه مطالعه تطبیقی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نشان می دهد پارلمان‌هایی که اصول یادشده را در سیاست‌گذاری گروه‌های دوستی لحاظ کرده‌اند، به همان میزان عمق نفوذ و تأثیرگذاری دیپلماسی پارلمانی خود را در عرصه روابط بین الملل افزایش داده‌اند.
نکته آخر آنکه هرچه هیات‌های پارلمانی قبل از سفر به کشور هدف در بخش نرم‌افزاری قوی‌تر عمل کنند حین مأموریت حامل یک فکر و برنامه مشخص و مدون هستند که در نهایت خروجی سفر به منافع ملی و حل مشکلات کشور کمک می‌کند. به عبارت دیگر اگر گروه‌های دوستی پارلمانی قبل از عزیمت به کشور مقصد طرح «هدف» کنند و متناسب با آن، با وزارتخانه‌ها، نهادها، سازمان‌های مربوط در حوزه‌های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی یا دفاعی نشست داشته باشند، ابتکار عمل را هنگام ملاقات با هیأت‌های طرف مقابل در اختیار می‌گیرند و دستاوردهای سفر برای بازکردن گره مشکلات کشور مشهود خواهد بود؛ والا سفر اعضای گروه دوستی پارلمانی به بازدید برخی کارخانه‌ها، دیدار با بعضی معاونان وزیر خارجه و نمایندگان پارلمان کشور مقصد محدود خواهد شد و در واقع همچون سفر کمیسیون فرهنگی مجلس نهم به آفریقای جنوبی یک خرجی است که خروجی چندانی ندارد و کمکی به دستگاه سیاست خارجی کشور نمی‌کند.
گرچه در همان مجلس نهم وقتی گروه‌های دوستی پارلمانی با برنامه به سفر رفتند یا میزبان همتای خارجی خود بودند، عصای دست دستگاه دیپلماسی کشور شدند مثال بارز این حالت در نوع عملکرد گروه های دوستی پارلمانی ایران و سوریه، ایران و عراق و ایران و انگلیس ظهور و بروز پیدا کرد که این رویه در مجلس دهم می‌تواند تقویت شود و برای سایر گروه‌ها الگو قرار گیرد.
پ
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان
اپلیکیشن برترین ها
را نصب کنید.
ارسال نظر