طبق این قانون، ۷۰ درصد ایرانی‌ها مجرمند!

روزنامه ایران در گزارشی نوشت: «ما که ماهواره نداریم اما دیشب خونه همسایه‌مون...» این جمله در محاورات روزمره برای بسیاری از ما آشناست. از دوستان و همکاران خود بسیار شنیده‌ایم و شاید خود ما هم گفته باشیم.

این دروغ رایجی بود که ۱۰ الی ۱۵ سال پیش در دورهمی‌ها جدی گفته می‌شد تا داشتن ماهواره لو نرود. امروز اگر چه کمتر، به شوخی گفته می‌شود تا طعنه‌ای زده شود به تناقض آشکار بین قانونی که ۲۲ سال پیش در مجلس تصویب و به تأیید شورای نگهبان رسید با رفتار میلیون ها ایرانی که از منظر این قانون مجرمند.

بگذارید قبل از ورود به بحث، مواد اول و دوم قانون «ممنوعیت به‌کارگیری تجهیزات دریافت از ماهواره» را که در ۲۶ بهمن ماه سال ۱۳۷۳ به تأیید نهایی شورای نگهبان رسید، مرور کنیم: «ماده ۱ - به موجب این قانون ورود، توزیع و استفاده از تجهیزات دریافت از ماهواره جز در مواردی که قانون تعیین کرده است ممنوع است.‌ماده ۲ - وزارت کشور موظف است با استفاده از نیروهای انتظامی یا نیروی مقاومت بسیج در اسرع وقت نسبت به جمع‌آوری تجهیزات دریافت ‌از ماهواره اقدام نماید.»

کافی است از پشت‌بام یک ساختمان ۴ یا ۵ طبقه‌ای در تهران و شهرهای بزرگ نگاهی به اطراف بیندازید تا مجرمانی را که خلاف این رفتار می‌کنند ببینید. تعداد این مجرمان چقدر است؟ وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌گوید: ۷۰ درصد مردم ایران! یعنی عددی بالاتر از ۵۰ میلیون نفر! و همین بزرگی عدد است که باعث شده علی جنتی خواستار اصلاح این قانون شود: «حداقل ۷۰ درصد مردم خلاف قانون رفتار می‌کنند. با این حال، مادامی‌که قانون ممنوعیت از ماهواره وجود دارد قوانین زیرمجموعه آن نیز اعمال خواهد شد.»

بحث اصلاح قانون استفاده از تجهیزات دریافت ماهواره اگرچه تازه نیست و قبلاً هم مطرح بوده و حتی تا مرحله اعمال نظر شورای نگهبان در مجلس ششم هم رسیده اما هرچه زمان می‌گذرد، ضرورت اصلاح آن بیشتر محسوس می‌شود چرا که تعداد متخلفین از این قانون بر اساس آمار رسمی و غیر رسمی روز به روز افزایش می‌یابد. گروه حقوقی روزنامه ایران این موضوع را به بحث و نظر کارشناسان و نمایندگان مجلس گذاشته است و گفت‌و‌گوی ما با بهمن طاهرخانی عضو کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی، دکتر افشین محمدی استاد دانشگاه و کارشناس حقوق رسانه، حجت‌الاسلام احمد سالک عضو کمیسیون فرهنگی و ابوالفضل ابوترابی عضو کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس از نظرتان می‌گذرد:

نمی‌توان برای هر خانه یک ضابط قضایی گذاشت

عضو کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی در پاسخ به این سؤال که آیا قانون ممنوعیت استفاده از ماهواره طی سال‌های گذشته کارآمد بوده است می‌گوید: براساس تجربه‌ای که بنده به سبب مسئولیت پیشین خویش در قوه قضائیه داشتم؛ معتقدم اگر بخواهیم با قوای قهریه در مسائلی همچون ماهواره یا هر مورد خلاف اخلاقی دیگری برخورد کنیم باید به موازات آن اقدامات فرهنگی و اقتصادی مناسبی را نیز انجام دهیم.

بهمن طاهرخانی می‌افزاید: اگر فقط یک حکم یا قانون را در مورد مسائلی از این دست در نظر بگیریم به طور حتم تأثیر بنیادی در رفع آن مشکل نمی‌تواند داشته باشد؛ هر چند که تجربه سال‌های گذشته نشان داده در بخشی از طبقات اجتماعی این قوانین تأثیرگذار بوده‌اند.

نماینده مردم تاکستان در مجلس شورای اسلامی تاکید می‌کند: باید در برخورد با معضل ماهواره سایر مؤلفه‌ها همچون فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و... نیز که تاکنون مغفول مانده‌اند ایفای نقش کنند. واقعیت این است که اگر سایر حوزه‌هایی که ذکر شد نتوانند بخوبی تأثیرگذار باشند نمی‌توان تأثیر عمیق و ریشه‌ای در برخورد با ماهواره را شاهد بود.

وی با تأکید بر اینکه باید اراده جمعی در تدوین سیاست‌های کلی در سطح کلان کشور در کنار برخوردهای قانونی با معضل ماهواره در نظر گرفته شود، می‌گوید: «هر چند که باز هم ریشه‌ای نخواهد بود چرا که مهم ترین عامل فرهنگسازی بوده و باید خود شهروندان به مضرات ماهواره پی ببرند.باید شرایطی را ایجاد کرد که مردم در زمان فراغت و استراحتشان جایگزینی بهتر از ماهواره داشته باشند.»

طاهرخانی می‌افزاید: «تغییر در قانون مبارزه با ماهواره به طور حتم نمی‌تواند این معضل را به صورت ریشه‌ای برطرف سازد هر چند که شاید به طور مقطعی تأثیرگذار باشد. باید مجلس و دولت در کنار سایر نهاد‌ها و ارگان‌ها شرایطی را ایجاد کنند تا مردم در اوقات فراغت به ماهواره پناه نبرند. اکنون مبارزه با ماهواره را چه روان‌تر و چه محکم‌تر کنیم باز هم در نهایت خروجی مناسب و مطلوبی نخواهیم داشت.»

این نماینده مجلس ادامه می‌دهد: نمی‌شود در خانه هر شهروندی یک پلیس و ضابط قضایی قرار داد.ما نیازمند فرهنگسازی هستیم.

قانون به معنای وحی منزل نیست و معتقدم به هر میزانی هم که قانون را بازنگری و تنظیم کنیم باز هم شاهد روزنه‌هایی خواهیم بود که برخی از افراد از آن مسیرها فرار قانونی خواهند داشت. باید راه‌های مقابله با نفوذ فرهنگی دشمنان نظام جمهوری اسلامی ایران را به شهروندان آموزش داده و سبب افزایش شناخت آنان از دسیسه‌ها و کینه‌توزی‌های عوامل استکبار باشیم.

این عضو کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس در پاسخ به این پرسش که آیا در این کمیسیون در مورد قانون ماهواره بحثی شده است؟ می‌گوید: کمیسیون سه هفته است که شکل گرفته است؛ هر چند که معتقدیم قوانین دست و پا گیر و زائد فراوانی داریم که باید مورد بررسی قرار گیرد.

داریم به همه دنیا می‌گوییم ایرانی‌ها مجرمند!

دکتر افشین محمدی استاد دانشگاه و کارشناس حقوق رسانه در گفت‌و‌گو با «ایران» با تأکید بر اینکه در مورد قانون ممنوعیت استفاده از ماهواره از چند جنبه می‌توان آن را مورد بررسی قرار داد می‌گوید: اگر از جنبه قانونی به موضوع نگاه کنیم باید گفت، قانون منع استفاده از ماهواره که در سال ۱۳۷۳ تصویب شد برای آن دهه می‌توانست مثمر ثمر باشد. چرا که تعداد بسیار محدودی از مردم کشور از ماهواره استفاده می‌کردند.

اما با گذشت دو دهه از این قانون و با توجه به تغییر و تحولات سریعی که در دنیای علم و تکنولوژی و ارتباطات رخ داد این قانون دیگر کارایی لازم را ندارد. امروزه طبق آمارهای رسمی ارائه شده از سوی وزارت ارشاد حدود ۷۰ درصد مردم از ماهواره استفاده می‌کنند. این یعنی به نوعی قبح تخلف از قانون ریخته شده است. وقتی می‌گوییم استفاده از ماهواره جرم است و ۷۰ درصد مردم از آن استفاده می‌کنند یعنی داریم می‌گوییم بیش از نیمی از مردم ایران مجرم هستند. چرا که قانون گفته استفاده نکنید اما مردم استفاده می‌کنند. پس وقتی عملی در میان مردم رایج شود از لحاظ قانونی و اخلاقی نمی‌توان آن را از مصادیق جرم دانست چرا که نمی‌توان گفت بیشتر مردم مجرم هستند.

محمدی در ادامه با بیان اینکه متأسفانه عناوین مجرمانه در قوانین ایران زیاد داریم می‌گوید: در ایران بیش از ۱۹۸۰ عنوان مجرمانه وجود دارد در حالی که بر اساس تجربه، کشوری موفق خواهد بود که عناوین مجرمانه در آن کم باشد. متأسفانه قانون ممنوعیت ماهواره یکی از قوانینی است که عناوین مجرمانه را در ایران افزایش داده است و در واقع ما داریم به افکار عمومی جهان می‌گوییم که مردم ما قانون شکن هستند. از سوی دیگر باید گفت دین و شرع ما تجسس در زندگی دیگران را ممنوع کرده است. از نظر شرعی، اخلاقی و عقلایی نمی‌توانیم به مردم بگوییم که شما چرا در خانه‌تان برنامه‌های ماهواره‌ای را نگاه می‌کنید. در صورتی که قانون ممنوعیت ماهواره به این موضوع کار دارد پس این قانون از نظر شرعی هم مشکل دارد. به عبارت دیگر قانون ممنوعیت ماهواره به نوعی نقض حقوق شهروندی محسوب می‌شود.

این کارشناس حقوق با اشاره به این نکته که قانون ممنوعیت ماهواره باعث شده ما از پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های خوبی که ماهواره دارد محروم بمانیم می‌افزاید: «ما می‌توانیم براحتی با استفاده از تبلیغات در ماهواره هم جاذبه‌های گردشگری ایران را به دنیا معرفی کنیم و هم تولیدات و محصولات با کیفیت داخل کشور را ارائه دهیم. اما در حال حاضر برنامه‌های ماهواره، تبلیغات محصولات و اجناس بی‌کیفیت خارجی را به خورد ما می‌دهند چرا که اگر کسی از داخل ایران تبلیغات کند به علت ممنوعیت با مشکل و برخورد قانونی رو به رو خواهد شد.»

اما موضوع دیگری که دکتر محمدی به عنوان بزرگترین دغدغه استفاده از ماهواره در ایران عنوان کرد نظر مراجع دینی و افراد متدین در ایران است. وی با بیان اینکه این قشر از جامعه با تأکید بر جنبه‌های منفی ماهواره ابراز نگرانی می‌کنند و البته نا حق هم نیست، می گوید: ما نباید به این قانون و لزوم اصلاح و بازنگری در آن نگاه تک بعدی داشته باشیم. چرا که دغدغه مراجع بجا و درست است اما می‌توان از لحاظ فنی برای شبکه‌هایی که امنیت و دین و اخلاق را به خطر می‌اندازند محدودیت و ممنوعیت ایجاد کنیم یا آنها را مسدود کنیم و این قابلیت فنی برای ما وجود دارد همچنان که کشورهای دیگر نیز این کار را می‌کنند.

این کارشناس ارتباطات با ارائه پیشنهادی به دولت برای حل این مشکلات می‌گوید: به نظر بنده اصلاح و بازنگری در این قانون امری ضروری است و اگر وزارت ارشاد لایحه‌ای کارشناسی شده را با در نظر گرفتن همه جوانب تهیه و دولت آن را به مجلس تقدیم کند تا مجلس نیز پس از بررسی تغییرات لازم را اعمال کند می‌توان گفت در این راه گام مثبتی برداشته‌ایم.

آزاد کردن ماهواره، خودکشی فرهنگی است

ابوالفضل ابوترابی عضو کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس شورای اسلامی، اعتقادی به ضرورت تغییر و بازنگری در قانون منع دسترسی به ماهواره ندارد. او با اشاره به اینکه در مقوله فرهنگی دچار ولنگاری شده‌ایم می‌گوید: «بی‌تردید موضوع برداشتن منع ماهواره و اصلاح این قانون بر ولنگاری فرهنگی می‌افزاید. در حال حاضر ما بایک جنگ فرهنگی رو به رو هستیم. اینکه می‌گویند در آینده ماهواره و اینترنت و فضای مجازی دنیا را در بر می‌گیرد کاملاً درست است اما دلیل نمی‌شود ما به استقبال مرگ فرهنگی برویم و با دست خودمان نابودی را به جان بخریم.

این را قبول دارم که تا چند وقت دیگر تلویزیون‌ها بدون نیاز به دستگاه و تجهیزات خاص قدرت دریافت امواج ماهواره را خواهند داشت و دیگر نمی‌توانیم با آن مقابله کنیم اما دلیل نمی‌شود که بخواهیم قبل از این اتفاق خودمان ماهواره را آزاد و به عبارتی خودکشی فرهنگی کنیم.»

نماینده مردم اصفهان با اشاره به اینکه قانون ممنوعیت ماهواره نیاز به اصلاح ندارد می‌گوید: به نظرم به جای اصلاح قانون منع ماهواره باید روی کیفیت و کمیت ساخت تولیدات تلویزیونی و سینمایی داخل کشور تمرکز کنیم و کار فرهنگی جدی و فرهنگ‌سازی انجام دهیم. به طور قطع ایجاد رقابت بین صدا و سیما و نهادهای فرهنگی با برنامه‌های ماهواره‌ای مهم تر از اصلاح این قانون است. به عقیده بنده اصلاح این قانون با توجه به آنچه وزیرفرهنگ وارشاداسلامی گفته‌اند جز اینکه بر ولنگاری فرهنگی کشور بیفزاید نتیجه دیگری نخواهد داشت و مجلس نیز در حال حاضر هیچ برنامه ای برای اصلاح این قانون در دستور کار ندارد.

نمی‌توان با رشد تکنولوژی جنگید

حجت‌الاسلام احمد سالک عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی هم با تأکید به تغییرات فناوری و شرایط امروزی می‌گوید: «ما نیازمند بهره‌مندی از ابزارهای رشد و تکنولوژی برای انتقال مجموعه ارزش‌های انقلاب اسلامی به سرتاسر جهان هستیم. باید از فرصت‌های ایجاد شده توسط ماهواره و فضای مجازی برای انتقال مطالب فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به سایر ملل بهره‌مند شویم.»

به گفته این نماینده مجلس، عقل سلیم حکم می‌کند در شرایطی که شاهد رشد چشمگیر تکنولوژی هستیم با آن به مقابله برنخیزیم بلکه سعی در بهره‌مندی از آن به نفع خویش داشته باشیم. البته باید اقداماتی نیز در راستای جلوگیری و کنترل برنامه‌های فاسد و تهاجم فرهنگی دشمنان نسبت به ارزش‌های دینی و اسلامی خانواده‌های ایرانی داشته باشیم.

عضو کمیسیون فرهنگی مجلس تأکید می‌کند: دستگاه‌های فیلترینگ باید کنترل روی برنامه‌های ماهواره داشته باشند و به نوعی برنامه‌ریزی کنند که از هم‌اکنون ۵۰ سال آینده را هم در نظر بگیرند، چراکه رشد تکنولوژی و پیشرفت آن بسیار سریع است.

قانون ممانعت از نصب و بهره‌مندی از ماهواره که ۲۲ سال قبل به تصویب مجلس رسیده بود؛ مختص آن دوران و شرایط بوده و این قوانین برای آن مقطع زمانی ایجاب می‌کرد.

وی می‌افزاید: معتقدم هم‌اکنون باید با توجه به شرایط جدید، قانون اصلاح شود و با شرایط زمانی و مکانی فعلی و آینده همخوانی داشته باشد.

بر همین اساس بازنگری در قانون ماهواره باید در دستور کار مجلس شورای اسلامی قرار بگیرد البته در این زمینه در کمیسیون فرهنگی مجلس همچون سایر مسائل فرهنگی مباحثش مطرح شده است.

به گفته این نماینده مجلس همچنین باید به مردم انواع مختلف آموزش‌های استفاده از ماهواره و فضای‌های مجازی داده شود و در این راستا دستگاه‌هایی همچون آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها، حوزه‌ها و صدا و سیما نقش قابل توجهی دارند.

فرهنگ‌سازی در جامعه برای بهره‌برداری از ماهواره اساسی بوده و رسانه‌ها نقش بسزایی در هدایت توده‌های مردمی دارند. به گفته عضو کمیسیون فرهنگی مجلس، باید با افرادی که قصد سوء‌استفاده از این ابزار یا ایجاد فساد را دارند؛ برخورد قضایی و حقوقی شود و تا زمانی که قانون جدیدی تصویب نشده بر اساس ملاک‌های گذشته رفتار شود.

حجت‌الاسلام سالک می‌افزاید: معتقدم نمی‌توان با ابزارهای رشد تکنولوژی جنگید و آنچه در این میان مهم و حیاتی است آموزش چگونگی استفاده از آن به مردم و آحاد جامعه است.