برای بهبود اقتصاد تاکیِ باید صبر کرد؟

هفته نامه تجارت فردا - مونا مشهدی رجبی: اجرایی شدن برجام و برداشته شدن تحریم‌ها علیه ایران در ژانویه سال ۲۰۱۶ میلادی، فرصت‌های جذاب و بزرگی را در اختیار سرمایه‌گذاران خارجی و صاحبان مشاغلی قرار داد که به دنبال بازاری جدید با طبقه متوسط بزرگ هستند. این توافق به ایران امکان می‌دهد تا صادرات نفت خود را افزایش دهد و دارایی‌های فریز‌شده در جریان تحریم‌های اقتصادی را به کشور بازگرداند. طبق برآوردهای اولیه انجام‌شده ارزش درآمد حاصل از صادرات نفت ایران که در سال‌های تحریم به ایران بازگردانده نشد بالغ بر ۳۰ میلیارد دلار و ارزش دارایی‌های فریز‌شده برابر با ۱۰۰ میلیارد دلار آمریکاست.

از طرف دیگر بازار ایران که در جریان تحریم‌های اقتصادی از سرمایه‌های خارجی خالی بوده است می‌تواند فرصت زیادی برای سرمایه‌گذاران در صنعت خودروسازی، توریسم و خدمات مالی ایجاد کند. اما سرمایه‌گذاری در ایران به این سادگی هم محقق نمی‌شود و مشکلاتی در مسیر جذب سرمایه‌های خارجی وجود دارد.

مطالعات نشان می‌دهد سه مانع مهم در مسیر سرمایه‌گذاری در ایران وجود دارد. اول اینکه اقتصاد ایران دولتی است و سهم زیادی از فعالیت‌های اقتصادی در اختیار دولت است. به همین دلیل ورود به اقتصاد ایران مانند دیگر کشورها نیست و باید از طریق تعامل با دولت ایران و بر اساس قوانین دولتی انجام شود. همین دولتی بودن اقتصاد ایران می‌تواند روند احیای اقتصادی کشور را کند کند زیرا باید قوانین در کشور تغییر کند و این روند ممکن است سال‌ها به طول بینجامد.

دومین مانع عربستان سعودی است که می‌تواند در روند ورود سرمایه‌گذاران خارجی به اقتصاد ایران اختلال ایجاد کند و سومین عامل کمبود نقدینگی در اقتصاد ایران است. ایران پروژه‌های نیمه‌تمام زیادی دارد که برای تکمیل آنها نیاز به بالغ بر ۶۳ میلیارد دلار نقدینگی دارد و تا زمانی که این پروژه‌ها به اتمام نرسد، پروژه‌های تازه‌ای در کشور اجرا نمی‌شود. وال‌استریت ژورنال در این زمینه می‌نویسد: صاحبان مشاغل برای توسعه فعالیت خود نیاز به منابع مالی دارند.

آنها برای تامین این منابع می‌توانند از بانک‌ها استقراض کنند ولی با توجه به نرخ بالای بهره بانکی و نامطمئن بودن از آینده سرمایه‌گذاری در شرایط اقتصادی ایران، ترجیح می‌دهند از این ریسک اجتناب کنند. این واحدهای تولیدی و صنعتی یا به تولید در سطح قبلی ادامه می‌دهند یا اینکه از بازار خارج می‌شوند.

عکس‌العمل مثبت ایران

عکس‌العمل ایران در برابر برداشته شدن تحریم‌های اقتصادی بسیار مثبت بوده است. از ماه ژانویه تاکنون هیات‌های زیادی برای مذاکره به ایران سفر کرده‌اند و مقامات ایرانی هم بارها تاکید کرده‌اند که خواستار ورود سرمایه‌گذاران خارجی هستند. البته بیشتر تمایل دارند سرمایه‌ها وارد پروژه‌هایی شود که نیمه‌تمام مانده است به همین دلیل هم‌اکنون یک مشکل بزرگ برای اقتصاد ایران و سرمایه‌گذاران در ایران وجود دارد و آن هم نیاز شدید ایران به نقدینگی است.

تایمز در این زمینه نوشت: ایران کمبود منابع مالی ندارد و اقتصاد ایران که دارای ذخایر نفتی و منابع طبیعی زیادی است یک اقتصاد ورشکسته نیست بلکه به دلیل مشکلات بانکی و اقتصادی پروژه‌های زیادی دارد که نیمه‌تمام رها شده‌اند. ایران طی سال‌های گذشته نتوانسته است به منابع مالی خود دسترسی داشته باشد و در تلاش است تا این منابع مالی را از بانک‌های خارجی به بانک‌های داخلی منتقل کند ولی تاکنون موفقیت چندانی نداشته است و سهم سرمایه‌های وارد‌شده به ایران نسبت به سرمایه‌های موجود در بانک‌های خارجی بسیار کم است. در این شرایط ایران نیاز به پول نقد یا نقدینگی دارد تا این پروژه‌ها را به سرانجام برساند.

بنابراین سرمایه‌گذاران خارجی می‌توانند در این حوزه‌ها وارد شوند. علاوه بر بخش نفت و گاز طبیعی، ایران می‌تواند در توسعه صنعت توریسم و توسعه صنعت خودروسازی سرمایه‌گذاری کند. صنعت خودروسازی ایران یکی از بزرگ‌ترین صنایع تولیدی کشور است و ظرفیت تولید سالانه ۶ /۱ میلیون دستگاه خودرو را دارد و برای بالغ بر یک میلیون نفر فرصت شغلی ایجاد کرده است.اما برقرار نشدن رابطه بانکی بین ایران و غرب عاملی است که می‌تواند مشکلات را بیشتر کند.

از طرف دیگر تنش بین ایران و عربستان در ماه‌های اخیر بالا گرفته است و عربستان یکی از اصلی‌ترین و بزرگ‌ترین شرکای تجاری آمریکاست. از طرف دیگر ایران می‌تواند کمک بزرگی برای حل مشکلات سوریه و گروه داعش در منطقه باشد. بنابراین به سختی می‌توان پیش‌بینی کرد که بازیگران این رابطه چگونه بازی می‌کنند تا بیشترین منافع را به دست آورند.

آیا می‌توان امیدوار بود

موسسه مطالعات مکنزی بر این باور است که آغاز رابطه اقتصادی گرم ایران با دنیا تنها به سیاستگذاری‌های ایران بستگی دارد. این موسسه در گزارش خود به وضعیت روسیه بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی اشاره کرد و نوشت: در سال ۱۹۹۱ میلادی و بعد از فروپاشی شوروی هتل‌های مسکو پر بود از افراد و شرکت‌هایی که برای ارزیابی بازار روسیه وارد این کشور شدند و خواستار سرمایه‌گذاری در این بازار بودند.

۲۵ سال از آن تاریخ گذشته است ولی هنوز موانع زیادی برای سرمایه‌گذاری در اقتصاد روسیه وجود دارد و این کشور اجازه رشد سرمایه‌گذاری خارجی را نمی‌دهد بنابراین این تصمیم ایران است که باید راه را برای ورود سرمایه‌گذاران خارجی هموار کند، قوانین سرمایه‌گذاری خارجی را اصلاح کند و از سرمایه‌گذاران و دارایی‌های آنها حمایت کند.

در این صورت شاهد رونق اقتصادی خواهد بود. مقامات دولتی ایران اعلام کرده‌اند که ایران نیازمند جذب ۴۵ میلیارد دلار سرمایه خارجی است و انتظار می‌رود ۱۵ میلیارد دلار از این سرمایه در سال آینده وارد ایران شود. ایران خواستار سرمایه‌گذاری خارجی در بخش‌های زیرساختی و توسعه تکنولوژی است تا از این طریق زمینه را برای افزایش تولید و صادرات فراهم کند.

این سیاستی است که دولت در جهت کاهش وابستگی به درآمد نفتی در پیش گرفته است و می‌تواند منافع زیادی برای اقتصاد کشور داشته باشد. در جریان تحریم‌های اقتصادی ورود سرمایه‌های خارجی به ایران روند نزولی داشت و در سال ۲۰۱۵ میلادی به کمترین سطح طی پنج سال اخیر رسید. در این سال‌ها ترکیه بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار خارجی در ایران بوده است و بعد از ترکیه هم امارات متحده عربی قرار دارد.

در فاصله سال‌های ۱۹۹۸ تا ۲۰۱۳ میلادی متوسط سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران برابر با ۱۶ /۲۲۷۹ میلیون دلار آمریکا بود. در سال ۲۰۱۲ میلادی این کشور بیشترین درون‌ریز سرمایه‌های خارجی را داشت و در سال ۲۰۰۰ میلادی هم کمترین جذب سرمایه‌های خارجی را داشته است. سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران در سال ۲۰۰۰ میلادی برابر با ۶ /۱۵ میلیون دلار بود و در سال ۲۰۱۲ میلادی به ۴۳۱۴ میلیون دلار رسید. در سال ۲۰۱۳ میلادی ایران ۶۰ /۴۱۵۰ میلیون دلار سرمایه خارجی جذب کرده است.