کارت های ایران در بازی ترکیه و روسیه

روزنامه ایران: تلاش‌های دوجانبه ایران و روسیه برای حل و فصل بحران دمشق در حالی ادامه دارد که طی روزهای اخیر، ترمیم رابطه آنکارا و مسکو و همچنین طرح همکاری‌های روسیه و امریکا در سوریه به عنوان دو رویداد مهم، تأثیر به سزایی در تحلیل و ارزیابی صاحبنظران از فضای جدید چانه زنی‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در مسیر مبارزه با تروریسم و حل موضوع سوریه داشته است. در گفت‌و‌گو با بهرام امیراحمدیان، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل روسیه درباره تحولات جدید و پیامدهای مواضع جدید مسکو در روند همکاری با ایران برای حل بحران سوریه گفت‌و‌گو کردیم که در ادامه از نظر می‌گذرد.

با وجود رایزنی‌های فشرده‌ای که میان تهران و مسکو در قالب ائتلاف چهارگانه ایران، روسیه، عراق و سوریه برای حل بحران این کشور صورت می‌گیرد، تردیدهایی درباره هماهنگی مواضع این ائتلاف بویژه از سوی روسیه به وجود آمده است، ارزیابی شما چیست؟ آیا موضع مقامات مسکو دستخوش تغییر شده است؟

ایران و روسیه از ابتدای شکل‌گیری بحران سوریه، یک هدف مشترک یعنی همکاری برای مبارزه با تروریسم و برقراری ثبات و امنیت در سوریه و حمایت از دولت مرکزی دمشق را دنبال می‌کردند. اما این هدف مشترک درحالی مورد پیگیری قرار گرفت که حوزه‌های منافع تهران و مسکو در سوریه در برخی زمینه‌ها دارای تعارض است. به این ترتیب که ایران به‌ دلیل ارتباط نزدیک سوریه با جریان حزب الله، سوریه را نقطه مهم و استراتژیک در محور مقاومت علیه اسرائیل و جهان غرب در منطقه می‌بیند.

این نزدیکی روابط در راستای تأمین امنیت ایران و همچنین سوریه در برابر اسرائیل است که در این راهبردهای ضد صهیونیستی، حزب‌الله لبنان نقش کلیدی را در سیاست خارجی ایران و سوریه بازی می‌کند و با حمایت ایران و سوریه توانسته است چه به لحاظ سیاسی و چه به لحاظ نظامی بر اسرائیل ضربه وارد کند. بنابراین رابطه بین ایران و سوریه اساساً برای هردو طرف به لحاظ امنیتی حائز اهمیت است. حفظ دولت فعلی سوریه در حالی در زمره منافع استراتژیک ایران قرار دارد که سوریه برای ایران اهمیت ایدئولوژیک هم دارد. به این معنا که حکومت علوی‌ها در سوریه به جریان شیعه نزدیک است و وجود اماکن مذهبی سوریه از حوزه‌های معنوی مورد حمایت ایران است. حوزه منافع ایران در سوریه در حالی است که نگاه روسیه به سوریه در نقاطی، تلاقی پیدا می‌کند. رژیم اسد و حزب‌الله مخالف اسرائیل است در حالی که روسیه‌ای که برای دفاع از دولت سوریه در این کشور حضور دارد با رژیم اشغالگر روابط دوستانه و بسیار نزدیک دارد. همچنین روسیه در سوریه پایگاه دریایی و حضور نظامی میدانی دارد در حالی که حضور ایران بنا به درخواست دولت دمشق به ارائه کمک‌های مستشاری و آموزش نظامی برای مبارزه با داعش محدود می‌شود.

این تفاوت‌هایی که در حوزه منافع تهران و مسکو وجود دارد به اتخاذ مواضع گاهی متفاوت میان طرفین منجر شده و کار را به جایی کشانده است که آنچه در صحنه سیاسی سوریه اتفاق می‌افتد به نظر می رسد مطابق دستورات مسکو صورت گرفته و باعث می شود تا به نوعی نقش ایران دچار انفعال شود. طبیعی است که ایران هم عکس‌العمل نشان دهد، چرا که یکی از مؤثرترین نیروهای صحنه است. از این منظر، تضاد دیدگاه شکل گرفته است و ایران به این امر واقف است و ممکن است با کارت های جدیدی در سوریه بازی کند.

اخیراً بحثی درباره طرح همکاری های نظامی امریکا و روسیه درباره سوریه مطرح شده است. این موضوع تا چه اندازه در روند رایزنی‌های منطقه‌ای و بین‌المللی برای حل موضوع دمشق اهمیت دارد؟

ایران در حالی همواره آمادگی خود را برای همکاری با روسیه جهت حل بحران دمشق اعلام کرده است که امریکا به عنوان یک بازیگر سومی در این رابطه مطرح شده است. مذاکرات پشت پرده‌ای که گفته می‌شود بر اساس آن، امریکا و روسیه در صحنه میدانی سوریه توافقاتی درباره
همکاری‌های نظامی با یکدیگر داشته‌اند، تأثیر قابل توجهی بر روند همکاری‌های تهران و مسکو برای حل بحران دمشق می‌گذارد. اگرچه به نظر می‌رسد مقامات روسیه توانسته‌اند موافقت امریکا را برای ابقای اسد تا زمان برگزاری یک انتخابات آزاد بگیرند.

آیا این توافقات پشت پرده می‌تواند به عنوان یک مؤلفه منجر به ایجاد شکاف تهران و مسکو شود؟

مسیری که مسکو اخیراً، در حل بحران سوریه در پیش گرفته است با خط مشی ایران همسان نیست، چرا که کشورمان، حضور امریکا در سوریه را در راستای منافع خود نمی‌بیند. بنابراین بحث همکاری روسیه با امریکا نیز بر همکاری ایران و روسیه تأثیر منفی گذاشته است. این تحولات در حالی رخ داده است که روسیه بازیگری است که به دنبال منافع حداکثری خودش است و در تعامل با دوستان و شرکای خود اصولاً علاقه‌مند به سازش نیست و مطابق با آنچه که خود برنامه‌ریزی و پی‌ریزی می‌کند، عمل می‌کند. با این حال تهران و مسکو در یک موضع مهم مشترکند. برای هر دو طرف درهمه تلاش‌های سیاسی و مذاکرات صلح ژنو، ابقای بشار اسد یک خط قرمز است که باوجود فشار مخالفان منطقه‌ای و غربی همچنان از سوی مقامات ایران و روسیه مورد تأکید قرار می‌گیرد.

در چنین شرایطی بهبود رابطه ترکیه و روسیه را در روند همکاری‌های منطقه‌ای تهران و مسکو برای حل بحران سوریه چگونه می‌بینید؟ این مسأله چه پیامدهایی برای ایران دارد؟

روسیه و ترکیه در حالی با برآورده ساختن شروط متقابل یکدیگر، به ترمیم و ازسرگیری رابطه دوجانبه روی آوردند که هر دو طرف با اسرائیل روابط نزدیکی دارند. این تغییرات در شرایطی اتفاق افتاده است که روسیه و امریکا در پی توافقی که اشاره کردم هماهنگی‌های بیشتری در حوزه نظامی برای حل موضوع سوریه با یکدیگر دارند. در چنین شرایطی روسیه، امریکا و ترکیه می‌توانند اضلاع سه گانه مثلثی باشند که مواضع یکدست تری در خصوص سوریه اتخاذ کنند. اگرچه با وجود رابطه نسبتاً خوب ایران و ترکیه نمی‌توان پذیرفت که در این شرایط ایران در تلاش های منطقه‌ای برای حل موضوع سوریه به حاشیه رانده می‌شود و در صورت اتخاذ یک دیپلماسی فعالتر در مواجهه با این موقعیت و تحولاتی که در رابطه روسیه و ترکیه اتفاق افتاده، نقش ایران در تحولات سوریه، حذف نشدنی خواهد شد.

چرا که این اتفاق در شرایطی رخ داده است که سازمان همکاری‌های اسلامی از حزب‌الله به عنوان یک گروه تروریستی یاد می‌کند و قاعدتاً نگاه خوشی به روابط ایران و حزب‌الله ندارد. مجموعه این معادلات باعث می‌شود که موفقیت‌های ایران در عرصه بین الملل تحت تأثیر قرار گیرد. لذا دیپلماسی ایران باید بیشتر فعال شود و مراقب تفاوت منافع تهران و مسکو باشد.

در چنین فضایی وضعیت و تأثیر‌گذاری ائتلاف چهارگانه برای حل موضوع سوریه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

واقعیت جاری منطقه این گونه است که الان امریکا بنا به درخواست دولت مرکزی عراق، برای مبارزه با گروه های تروریستی همکاری می‌کند و تا حدودی هم موفق شده است و از سوی دیگر با هماهنگی روسیه و بدون کسب اجازه از دولت دمشق وارد عملیات نظامی در این کشور شده است. این در حالی است که دولت ایران نیز با شناخت میدانی از وضعیت مناطق درگیر وتحت اشغال گروه های تروریستی در هر دو کشور سوریه و عراق در حال ارائه کمک‌های مؤثر مستشاری و نظامی و آموزشی است اما همکاری با مقامات امریکایی در همین زمینه‌ها را در راستای مواضع خود نمی‌بیند.

این فضا یک معادله چندوجهی را به وجود آورده است و آن‌طور که خود امریکایی‌ها هم اذعان کرده‌اند کشورهای منطقه و غربی یک دغدغه مشترک دارند و آن هم مبارزه با تروریسم و داعش است. مهم ترین مسأله، همکاری و اتحاد در زمینه مبارزه با تروریسم است که حالا ممکن است این موضوع به نفع ایران باشد ولی در راستای اهداف استراتژیکش نباشد. تاکنون تلاش های کشورهای درگیر این موضوع در مسیر مبارزه با تروریسم قرار داشته است هرچند که تاکتیک‌ها و سیاست های متفاوتی به کار گرفته می‌شود. به عبارت دیگر نقش کشورهای مختلف علیه تروریسم مورد پذیرش یکدیگر قرار گرفته است حتی اگر در قالب یک همکاری منسجم نباشد.