داستان دانشگاهی که آزاد شد

هفته نامه صدا - مهدی دریس پور: بزرگترین دانشگاه حضوری جهان؛ سومین دانشگاه جهان از نظر تعداد دانشجو؛ هفتاد هزار عضو هیات علمی و مدرس تمام وقت و نیمه وقت از جمله افتخارات دانشگاه آزاد به شمار می رود. دانشگاهی که از بدو تاسیس اش محل منازعه بود؛ روزی با الگوهای فکری و باورهای زمانه همخوانی نداشت، روزی به کم کیفیت کردن سطح علمی کشور متهم شد، دیگر روز به عنوان منشأ تحول سیاسی شناخته شد؛ پشت صحنه حمایت از کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری دانسته شد و روزی بنگاه خانوادگی خطاب گردید اما هر چه که بود، دولت ها نگاهی جذبی به آن داشتند و به دنبال استفاده از ظرفیت و یارگیری و بعضا تسلط بر آن بوده و هستند.

قصه شکل گیری

شرایط کشور حال و هوای انقلابی و جنگی داشت؛ انقلاب فرهنگی تاثیر خود را بر دانشگاه های دولتی نهاده بود و دانشگاه ها در تعطیلی به سر می بردند. در این مقطع تقاضای حضور در دوره های آموزش عالی افزایش پیدا کرده بود و این ارزیابی وجود داشت که دولت نمی تواند پاسخگوی این سطح از مطالبه عمومی باشد. از این گذشته این رویکرد در میان انقلابیون متصل به هسته اصلی انقلاب وجود داشت که همانطور که انقلاب نهادهایی را در حوزه های مختلفی چون امنیت و اقتصاد به وجود آورده باید نهادهای اجتماعی خاص خود را نیز از پایه بنا کند اما این مسیر آسان نمی نمود چرا که ستاد انقلاب فرهنگی برای مسیر آموزش عالی کشور برنامه هایی داشت که عمدتا بر وجه سلبی استوار بودند، به نحوی که تاسیس موسسات آموزش عالی غیردولتی را جز در رشته های معارف اسلامی و تحت شرایطی خاص، ممنوع می دانست.


در این شرایط عبدالله جاسبی طرحی را با اکبر هاشمی رفسنجانی، رییس مجلس وقت در رابطه با تاسیس دانشگاه آزاد مطرح می کند؛ بنا به خاطرات سال ۶۱ هاشمی، این طرح چندین بار برای مشورت در آمد و شد و اصلاح بود تا اینکه نهایتا در نماز جمعه ۳۱/۲/۶۱ طرح تشکیل این دانشگاه در خطبه های نماز جمعه از زبان هاشمی رفسنجانی با این مقدمه که «ما باید کاری کنیم [...] اگر تبلور کرامت خداوند در علم انسان است ما نمی توانیم بعد از ۱۰ سال دیگر بپذیریم که برای تخصص باید برویم به کالیفرنیا و یا جای دیگری...»، این گونه بیان شد: «امروز یک طرحی در ذهن بنده و دوستان من، جناب رییس جمهور و نخست وزیر و بعضی از دوستان در ستاد انقلاب فرهنگی مطرح است.

من آن را اینجا می خواهم مطرح کنم. البته ما هنوز تصمیم نهایی را نگرفته ایم م جدی هستیم. اگر امروز امکانات ما کافی نیست که هر کس طالب تحصیلات عالیه است و بتواند دوره دانشگاهی۹ که می خواهد بخواند، اگر نمی توانیم در این دانشگاه های محدود جذب شان کنیم، فکر کنیم و یک راهی انتخاب کنیم که هیچ طالب علمی مجبور نباشد دست از تحصیل بکشد و ما این فکر را کردیم. یکی از طرق این است که از همین امسال در هر جا که دست مان رسید و شاید کم کم به روستاها هم بکشد - البته به شهرهای کوچک به آسانی می رسد - مراکزی درست کنیم به نام دانشگاه آزاد اما نه دانشگاه آزاد رژیم گذشته، دانشگاه آزاد واقعی که تحصیل دانشگاهی را با روش تحصیلی که در حوزه های علمیه علوم دینی می خوانند، خوانده شود.»

در ادامه سیر فعالیت های انجام گرفته توسط هیئت موسس دانشگاه - که شامل میرحسین موسوی، عبدالله جاسبی، اکبر هاشمی رفسنجانی، سید علی خامنه ای، سید احمد خمینی بودند - با امام خمینی نیز در میان گذاشته شد که بنا به گفته آیت الله هاشمی این موضوع به تایید امام نیز رسید: «امام دانشگاه آزاد را در فضای کمبود دانشگاه و ازدیاد متقاضی همچون دریچه ای با منظره خوب تعبیر کرد و برای راه اندازی آن یک میلیون تومان هم پول داد که بنا به گفته هاشمی ناشی از علاقه و توجه ایشان بوده است.»

دانشگاه آزاد در ۲۷ بهمن ۱۳۶۱ به عنوان موسسه ای رسمی و غیرانتفاعی ثبت گردید و با استفاده از کمک ده میلیون ریالی رهبری و پانزده میلیون ریالی نخست وزیری مراحل اولیه را طی و فعالیت رسمی اش را از اوایل اردیبهشت ماه ۱۳۶۲ آغاز کرد. اقبال به این دانشگاه تا حدی شیب صعودی داشت که میزان رشد آن غیرقابل باور به نظر می رسید. مقصود فراستخواه در این باره می نویسد: «تکثیر و گسترش دانشگاه آزاد به دلیل جمعیت جوان کشور، تعطیلی دانشگاه ها و انباشت تقاضاهای اجتماعی و محدودیت های موجود در پذیرش سراسری دولت، به قدری سریع بود که از همان آغاز علاوه بر تهران، در شهرستان های متعدد واحد دانشگاهی دایر کرد به حدی که در کمتر از شش ماه ۱۸ واحد دانشگاهی در سطح کشور ایجاد و اجازه تاسیس ۱۲ واحد دانشگاهی دیگر صادر شد.»


فاکتور دیگری که در شروع کار، به کمک دانشگاه آزاد آمد، حمایت محمد علی نجفی، وزیر وقت فرهنگ و آموزش عالی بود. او به همه دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی دولتی بخشنامه کرد تا مسئولان آنها برای استفاده از واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی همکاری های لازم را به عمل آورند و در صورت مراجعه یا مکاتبه مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی در مورد استفاده از امکانات و فضاهای آموزشی، ترتیبی اتخاذ نمایند تا امکانات مذکور در اوقاتی که مورد استفاده قرار نمی گیرند و بدون اینکه به برنامه های معمول دانشگاه لطمه بزنند، در اختیار دانشگاه آزاد قرار بگیرند.»

پس از سی سال

عبدالله جاسبی عضو موسس و رییس سی ساله دانشگاه آزاد از سال ۱۳۸۴ با آمدن دولت نهم دوران مطلوبی را سپری نکرد؛ شعارهای محمود احمدی نژاد با این دانشگاه هم اصطکاک پیدا کرد و در ابتدای چهار سال نخست دولت احمدی نژاد وعده کاهش شهریه دانشگاه آزاد مطرح شد و رییس جمهور وقت گفت: «اگر شهریه کاهش پیدا نکند، رییس دانشگاه آزاد جریمه سنگینی خواهد شد.» این گفته جرقه ای بود برای اقدامات آتی در رابطه با این دانشگاه.

احمدی نژاد بعدها صحبت از اقدام انقلابی در رابطه با دانشگاه آزاد کرد و وعده افشاگری درباره پشت پرده ها را داد. گویا در آن مقطع همه چیز دست به دست هم داده بود تا منتقدان هاشمی و دانشگاه آزاد برای اقدامی بزرگ متحد شوند. آنها در سال ۸۸ باز هم صحبت دانشگاه آزاد را به میان آوردند و این بار پروسه در اختیار گرفتن دانشگاه آزاد رنگ و بوی جدی تری به خود گرفت تا آنجا که موضوع وقف در هیئت موسس مطرح شد. جاسبی درباره علت مطرح کردن موضوع وقف گفت: «می خواستیم خیال مان راحت باشد که سال های آینده که ممکن است ما نباشیم چه اتفاقی می افتد. یعنی باید اموال دارایی های دانشگاه ضمانت و تضمین ابدی پیدا کند و هیچ چیز مثل وقف نمی تواند ضمانت به حفظ اموال بدهد.»


اما وقف دانشگاه آزاد در ذهن و نگاه مخالفان این گونه تعبیر نشد، آنها این اقدام را سیاستی برای کوتاه کردن دست دولت و سیطره قدیمی های دانشگاه آزاد دانستند. به همین منظور و برای داوری، طرحی با عنوان «اجازه وقف اموال در اختیار موسسات غیردولتی غیرانتفاعی» به مجلس رفت اما نتوانست تایید این قوه قانون گذار را بگیرد و در نهایت اعلام شد که هیئت موسس نمی تواند اموال دانشگاه آزاد را وقف کند چرا که مالک آن محسوب نمی شود.

این کش و قوس ادامه داشت تا در نهایت موضوع به اعلام نظر رهبری رسید که طبق نظر ایشان اعلام شد وقف دانشگاه آزاد به لحاظ فقهی و حقوقی صحیح نیست. پایان این داستان برای عضو موسس با سابقه دانشگاه آزاد خوش نبود؛ جاسبی جایش را به فرهاد دانشجو داد. برای حذف جاسبی از ریاست، همفکران محمود احمدی نژاد اکثریت آرا را در اختیار داشتند و به سادگی این کار را انجام دادند و شورای عالی انقلاب فرهنگی هم این تغییر را تایید کرد اما مطابق قوانین دانشگاه آزاد ریاست این دانشگاه با امضای رییس هیئت امنا تایید می شد که آیت الله هاشمی از توشیح حکم امتناع کرد و به واسطه ها پاسخ منفی داد تا در نهایت کامران به کمک برادرش فرهاد آمد و حکم سرپرستی او را به نیابت از رییس هیئت امنا تایید کرد.

شروع و پایانی طوفانی

با امضای حکم ریاست، فرهاد دانشجو بر کرسی ریاست دانشگاه آزاد نشست. در بدو ورودش و با اقدامی فوری معاونان آموزشی، اداری مالی و پژوهشی را عزل کرد که انتقاداتی را برانگیخت. هر چند که با اقدامی تعدیل کننده و شاید نمادین حکم مشاورت عالی را به عبدالله جاسبی اعطا کرد. او در اقدامی نو، ریاست واحد علوم و تحقیقات این دانشگاه را رأسا بر عهده گرفت و مجموعا به اقداماتی دست زد که با واکنش هیئت موسس روبرو شد به نحوی که گفتند نگران از دست رفتن دستاوردهای سی ساله دانشگاه آزاد هستیم.


از این گذشته بحث سر وجاهت علمی فرهاد دانشجو هم بالا گرفت تا آنجا که سعدالله نصیری قیداری سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس اعلام کرد سال فراغت از تحصیل فرهاد دانشجو با آنچه که در رزومه فارسی و انگلیسی وی آمده متفاوت است و هر دو تاریخ با آن تاریخی که در رساله وی چاپ شده مغایرت دارند. همچنین دانشگاه وست مینستر لندن که وی از آن فارغ التحصیل شده در زمان فارغ التحصیلی وجود نداشته و در عین حال رشته تحصیلی وی نیز جزو رشته های تحصیلی این دانشگاه نیست.

آرامش پس از طوفان

فرهاد دانشجو که با توجه به شعارهای رییس دولت متبوعش قاعدتا می بایست منشأ تحولاتی می شد، شعار محوری شان یعنی کاهش مشقت های مالی دانشجویان را عملی نکرد و تمرکزش را بر تغییر و انتصاب افراد قرار داد و بنا به گزارشی بیست و چهار بندی که در آخرین روز ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد منتشر شد، یادگاری چنین از خود به جای گذاشت؛ به کار گیری خویشاوندان در ستاد مرکزی و سایر واحدهای دانشگاه آزاد، استفاده از دیتاسنتر دانشگاه آزاد برای تبلیغات انتخاباتی خسرو دانشجو، بسیج کردن گروهی از پرسنل واحد علوم تحقیقات برای فعالیت در ستاد تبلیغاتی خسرو دانشجو، استفاده از بودجه دانشگاه و پرداختن آن به برخی تشکل ها برای هزینه کردن در ستاد یکی از کاندیداهای ریاست جمهوری، برگزاری مهمانی خاص در برج میلاد و واحد علوم تحقیقات دانشگاه آزاد از بودجه این دانشگاه که با شهریه دانشجویان تامین می شود.


تغییرات مشکوک در حساب های بانکی دانشگاه، راکد نگه داشتن حساب سپرده های متمرکز و افتتاح حسابی پر گردش در یک شعبه خاص و آوردن وجوه حساب های واحدهای مختلف دانشگاه به یک حساب خاص و ...

با توجه به این عملکرد و دغدغه السابقون دانشگاه آزاد که همواره دغدغه آینده را داشتند، کمتر از دو ماه از انتخاب حسن روحانی به عنوان رییس جمهور نگذشته بود که عمر ریاست بیست ماهه فرهاد دانشجو به پایان رسید. با جلسه ای فوق العاده فرهاد دانشجو را عزل و رأی به انتصاب حمید میرزاده، عضو هیات امنای دانشگاه دادند و این گونه دانشگاه آزاد را به ریل سابقش بازگرداندند.