ونزوئلا در کوچه بن بست؛ میراث ناگوار چاوز!

پایگاه تحلیلی رصدنیوز: در ماه های اخیر وخامت وضعیت اقتصادی در ونزوئلا را می‌توان از تشکیل صف‌های طولانی مردم برای تامین کالاهای اساسی به خوبی مشاهده کرد. مردم برای خرید برنج، شیر و سایر مواد غذایی ضروری در صف‌های طویل می‌ایستند و گاه شب را در صف‌ها به صبح می‌رسانند.

تشکیل این صف‌ها در بعضی از مناطق البته با تنش‌ها و درگیرهایی روبرو بوده است و به دلیل افزایش درگیری‌ها در صف خرید مواد غذایی، آمار تماس‌های تلفنی برای مداخله پلیس در فروشگاهها افزایش یافته است و پلیس مجبور بوده است تعداد نیروهایش برای امنیت فروشگاهها را افزایش دهد.

میراث ناگوار چاوز!

حقیقت آن است که ونزوئلا از بسیاری جهات یکی از غنی‌ترین کشورهای آمریکای لاتین است. بزرگ‌ترین ذخایر نفتی اثبات‌شده در سطح جهانی، زمین‌های پربار کشاورزی، تنوع شگفت‌آور زیست‌محیطی و منابع عظیم معدنی، فقط بخشی از ثروت هنگفت این سرزمین است. بااین‌حال، جمعیت ٣٠‌میلیونی آن امروز ایستاده بر ذخایر گسترده نفتی، به‌شدت از گرسنگی رنج می‌برد، زیرساخت‌های اقتصادی و صنعتی کشور یک‌‌به‌یک در حال فروریختن‌اند، نظم و قانون به‌تمامی زیر پا گذاشته شده است و جای تعجب آنکه درست در بزنگاهی که ونزوئلا نیازمند کمک و هم‌بستگی دولت‌های همسایه دور و نزدیک است، جامعه جهانی با آرامش به نظاره فروپاشی این کشور سوسیالیست نشسته است.

ونزوئلا امروز با شدیدترین بحران کمبود موادغذایی در طول تاریخ خود دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ بحرانی که از منظر بسیاری، میراث سیاست‌های اقتصادی «هوگو چاوز»، رئیس‌جمهور در گذشته آن کشور، است که در سایه ناکارآمدی جانشین او، «نیکلاس مادورو» و البته افت شدید درآمدهای نفتی، تمامی حدوحدودها را درنوردیده است؛ چنان‌که دولت را واداشته تا فروش مواد ضروری غذایی را محدود کرده و خود دست‌به‌کار قیمت‌گذاری آن شود.

در سال ۲۰۱۵ ونزوئلا با بیش از صددرصد تورم بالاترین نرخ تورم در جهان را داشت که بالاترین میزان در تاریخ این کشور هم بود. برآورد می‌شود این نرخ در سال ٢٠١۶ به ۷۰۰ درصد و در سال ۲۰۱۷ به نزدیک به دو هزار درصد برسد. این در حالی است که نرخ فقر بین ۷۶ تا ۸۰ درصد گزارش شده است.

دراین‌میان، دیگر هیچ نشانی از برخی مایحتاج اصلی ازجمله قهوه، شکر، شیر و برنج در بازارهای ونزوئلا دیده نمی‌شود. بنابر نتایج آخرین نظرسنجی مؤسسه «دیتانالیسیس» که یکی از مهم‌ترین آژانس‌های نظرسنجی در ونزوئلاست، بیش از ٨٠ درصد از موادغذایی رایج دیگر در قفسه‌ هیچ فروشگاهی یافت نمی‌شوند. بنابراین در شرایطی که به گفته مرکز تحلیل و مستندسازی اجتماعی ونزوئلا، نزدیک به ٧٢ درصد از حقوق ماهانه هر فردی فقط صرف خرید موادغذایی شده و برای سیرکردن هر خانوار چیزی معادل ١۶ برابر حداقل حقوق ماهانه موردنیاز است، بسیاری از شهروندان آن کشور باید خوش‌شانس باشند تا بتوانند روزی یک وعده غذایی بخورند و باقی نیز چاره‌ای جز رجوع به سطل‌آشغال‌ها و حتی شکار سگ‌ها، گربه‌ها و کبوترها برای سیرکردن شکم خود و خانوادهایشان ندارند.

۵ عامل سقوط اقتصاد

پنج دلیل اصلی می‌توان صراحتا ونزوئلا را بدترین اقتصاد جهان نامید که در این گزارش به آنها اشاره می شود.

بی‌ثباتی سیاسی: دولت ونزوئلا، به رهبری «نیکولاس مادورو» که پس از مرگ «چاوز»، قدرت را در دست گرفت، به شکل فزاینده‌ای درحال حرکت به سمت یک حکومت استبدادی است. دولت مادورو در ماه فوریه حکم به مصادره یک فروشگاه زنجیره‌ای مشهور و دستگیری شهردار کاراکاس یعنی «آنتونیو لدزما» داد. مادورو شهردار را به براندازی حکومت متهم کرد. لدزما یکی از منتقدان جدی دولت مادورو است که به صف حامیان «لئوپولدو لوپز»، از مخالفان جدی مادورو پیوسته‌است. ئوپولدو لوپز ، ۴۳ ساله، از جناح ائتلاف مخالف ونزوئلا رهبر اعتراضات ۱۲ فوریه علیه نیکلاس مادورو را به عهده داشت که این اعتراضات به خشونت کشیده شد و سه کشته برجا گذاشت.

بحران غذا: مردم ونزوئلا ساعت‌ها در صف بیرون فروشگاه‌ها برای خرید مایحتاج اصلی خود نظیر شیر، شکر و آرد می‌ایستند. در فروشگاههای این کشور کمبود جدی مواد غذایی وجود دارد؛ زیرا دولت نمی‌تواند پولی برای واردات مواد غذایی پرداخت کند. بنابر اعلام مؤسسه «بروکینگز»، شکر، آرد و واردات سایر کالاهای اساسی، ۷۰ درصد کالاهای مصرفی مردم این کشور را تشکیل می‌دهند. کمبود مواد غذایی در ونزوئلا باعث شد تا دولت مادورو دو هفته پیش فروشگاه زنجیره‌ای Dia Dia را مصادره کند. مادورو مدیر این فروشگاه را به انبار کردن و جیره‌بندی مواد غذایی با هدف ضربه زدن به اقتصاد کشور متهم کرد اما «خوزه ویسنته آگوئروره»، این اتهامات را رد کرد.

نفت: سقوط جهانی قیمت نفت، ونزوئلا را نیز از آسیب در امان نگذاشت. درحال حاضر قیمت هر بشکه نفت در بازارهای جهانی حدود ۵۱ دلار است و بدین ترتیب طی ۶ ماه گذشته ارزش نفت به نصف کاهش یافت که این مساله مشکلات اقتصادی این کشور را وخیم‌تر کرد. ونزوئلا یکی از بزرگترین منابع نفتی جهان را در اختیار دارد که یکبار هم توانست با اتکا به این ظرفیت به شکوفایی دست‌یابد. اما حالا به‌نظر می‌رسد که مادورو تسلیم تصمیمات عجولانه شده چراکه اخیرا در بازدید از چین، روسیه و برخی کشورهای عضو اوپک تقاضای کمک‌های مالی برای دولتش کرده‌است. مادورو در گفت‌وگو با تلویزیون دولتی ونزوئلا گفته که چین به او پیشنهاد کمک داده‌است. اما درعوض این کشور به چین نفت رایگان می‌دهد. کارشناسان معتقدند که ونزوئلا با این توافقنامه نفت خود را ارزان می‌فروشد. علاوه‌براین، مردم این کشور برای بنزین مصرفی خود تقریبا چیزی نمی‌پردازند. آنها برای هر پنج گالن تنها یک سنت پرداخت می‌کنند.

پول مرده: ارزش پول ملی ونزوئلا بسیار سریع‌تر از هر کشوری در جهان درحال افت است. بسیاری از مردم ونزوئلا درحال حاضر پول ملی این کشور را در بازارهای سیاه غیررسمی تبادل می‌کنند. تا سال پیش یک دلار آمریکا معادل ۸۸ بولیوار (واحد پول ونزوئلا) بود، درحالی‌که امروز یک دلار ۱۹۰ بولیوار می‌ارزد. در این کشور همچنین یک فرآیند ساده تبادل ارزی بسیار پیچیده و گیج‌کننده‌است. در این کشور چهار نرخ مبادله‌ ارزی وجود دارد که دو نرخ ازسوی دولت و برای صادرات کالا استفاده می‌شود و یک نرخ شامل نرخ بازارسیاه غیر رسمی و یک نرخ هم شامل نرخی است که مادورو هفته گذشته به تازگی معرفی کرد. نرخ اخیر مبادلاتی برای نخستین بار و پس از گذشت بیش از یک دهه به مردم این کشور اجازه خرید قانونی دلار آمریکا را می‌دهد. اما در خرید دلار آمریکا یک سقف محدودیتی هم درنظر گرفته شده و هرنفر تنها می‌تواند ماهانه ۲۰۰۰ دلار خریداری کند.

بدهای‌های پرداخت نشده: ونزوئلا در سال جاری ۱۱ میلیارد دلار بدهی پرداخت نشده دارد و در ماه اکتبر ۲۰۱۴ هنگامی که این کشور نتوانست بدهی پنج میلیارد دلاری خود را پرداخت کند، همگان شاهد ناتوانی این کشور در بازپرداخت بدهی‌هایش بودند.

«حسین عباسی» اقتصاددان و استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه مریلند وضعیت کنونی ونزوئلا را حاصل مجموعه‌ای از اشتباهات سیاستگذاری در طول زمانی طولانی دانسته و می گوید:« در سال ۲۰۱۴ که نفت رو به کاهش گذاشت مشکلات کشورهای نفتی از جمله ونزوئلا به تدریج آشکار شد. در چنین شرایطی اگر سیاست‌هایی اتخاذ شود که شوک وارده را پوشش دهد، شدت مشکلات کمتر می‌شود اما اگر سیاست‌های اتخاذ‌شده نتواند این شوک را تحت پوشش قرار دهد، مشکلات تشدید می‌شود. ونزوئلا نیز راه دوم را برگزید.

این اقتصاددان افزود: دولتمردان این کشور زمانی که با کمبود منابع مواجه شدند دست به انتشار اسکناس زدند. همزمان سیستم نرخ ارز چندگانه را پیاده کردند و نرخ ارز رسمی خود را با وجود تورم و ناکارآمدی ثابت نگه داشتند. این بدان معناست که این شوک‌ها به جای آنکه برخی قیمت‌ها از جمله قیمت ارز را جابه‌جا کند، کل اقتصاد را متاثر می‌کند. اقتصاد این کشور حتی تحت تاثیر شدید خشکسالی است و به واسطه کم‌آبی، توانایی تولید برق در ونزوئلا به شدت افول کرده و کل اقتصاد خوابیده است».

او ادامه داد: »جالب اینکه وزیر اقتصاد مادورو به رابطه‌ای میان افزایش رشد نقدینگی و تورم قائل نیست و تورم را ناشی از تمایل شرکت‌ها به افزایش سودآوری از طریق افزایش قیمت‌ها می‌داند و می‌گوید این تمایل هیچ ارتباطی با انتشار پول ندارد. آیا تنگناهای اقتصادی ونزوئلا ناشی از این است که زمامداران این کشور به منطق علم اقتصاد واقف نیستند؟ پاسخ من منفی است».

مدرس دانشکده اقتصاد دانشگاه مریلند همچنین بیان کرد:« اگر ما در دهه ۱۹۷۰ میلادی از تورم صحبت می‌کردیم، می‌توانستیم چنین گزاره‌ای را مطرح کنیم که اقتصاد در آن زمان، هنوز آنقدر قوی نشده بود که نشان دهد تورم ریشه پولی دارد یا ریشه‌های دیگر؛ با وجود تورمی که کشورها در دهه ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ با آن مواجه شدند، تجربه موفقی در این کشورها در مورد کاهش نرخ تورم شکل گرفته است؛ تورم اکنون مساله‌ حل‌شده‌ای در دنیاست. اینکه رئیس‌جمهوری یا وزیر اقتصاد در کشوری نداند تورم به دلیل چاپ پول ایجاد می‌شود، تقریباً غیرمحتمل است. در عین حال، اینکه این رئیس‌جمهوری بر مبنای دانسته‌هایش رفتار کند، نه بر مبنای منافع سیاسی به عنوان یک سیاستمدار نیز نامحتمل است».

با همه این اوصاف، به نظر می‌رسد مادورو که اکنون با گذشت بیش از سه سال از دوران زمامداری‌اش، با تهدید استیضاح روبه‌روست و پاسخی برای بحران جاری ندارد. هرچه گرم‌ترشدن هوای ونزوئلا و بالارفتن هرچه بیشتر نرخ تورم، نیز احتمالا کمکی به او نخواهد کرد تا بلکه بتواند حیات سیاسی خود را از خطر برهاند؛ به ویژه که با توجه به چرخش به راست سریع آمریکای لاتین که در برخی کشورها کم از کودتاهای نظامی نداشته است، به نظر می‌رسد همین حالا نیز تاریخ‌مصرف مادورو از منظر برخی قدرت‌های غربی، سر آمده است.