زمزمه بازگشت «مصدق» به تهران
«نام» محمد مصدق گویا از مناقشه و التهاب جداناشدنی است، چه از دوره جوانی که در قامت وکیل جوان مجلس با سطلنت رضاخان مخالفت کرد، چه بعدها که در دادگاه پهلوی پسر جانانه از خودش دفاع کرد و درنهایت به احمدآباد تبعید شد.
روزنامه شهروند: «نام» محمد مصدق گویا از مناقشه و التهاب جداناشدنی است، چه از دوره جوانی که در قامت وکیل جوان مجلس با سطلنت رضاخان مخالفت کرد، چه بعدها که در دادگاه پهلوی پسر جانانه از خودش دفاع کرد و درنهایت به احمدآباد تبعید شد.
اما تصور این‌که نام مصدق نیم‌قرن بعد از مرگش همچنان دردسرآفرین باشد کمی دور از انتظار است. این دقیقا همان اتفاقی است که در تمام طول عمر شورای شهر تهران از دوره اول تا امروز برای این شورا مسأله درست کرده است.
نامگذاری میدان یا خیابانی در شهر به نام محمد مصدق، نخست‌وزیر شهیر ایرانی و رهبر جنبش ملی‌کردن نفت از اولین شورای شهر تا امروز بارها مطرح و هربار به بهانه‌ای این موضوع به دست فراموشی سپرده شده است. در شورای چهارم شهر تهران هم احمد حکیمی‌پور، رئیس فراکسیون اصلاح‌طلبان شورای شهر در آستانه سالروز ملی‌شدن صنعت نفت در سال ٩٣ پیشنهاد نامگذاری خیابانی به نام مصدق را مطرح کرد که از آن زمان تا امروز به آن توجهی نشده بود تا این‌که دیروز مجتبی شاکری، رئیس کمیته نامگذاری شورای شهر تهران گفته: «از آن‌جایی که این نامگذاری دغدغه بخشی از جامعه است، پیشنهادی مطرح شد تا در مذاکره با وزارت نفت از آنها درخواست شود پژوهشگاهی را در حوزه نفت به نام مصدق که در عرصه ملی‌شدن نفت زحمات زیادی کشیده بودند؛ نامگذاری کنند».
شاکری در قسمتی دیگری از صحبت‌هایش گفته «تاکنون پیشنهاد، طرح یا لایحه‌ای برای نامگذاری معبری به نام دکتر مصدق برای بررسی به صحن شورا آورده نشده است.» او دراین‌باره به «شهروند» هم می‌گوید: «پیشتر در اوایل انقلاب نام مصدق بر خیابان پهلوی سابق گذاشته شد اما بعد از مخالفت با این موضوع نام این خیابان به ولیعصر تغییر کرد». رئیس کمیته نامگذاری شورای شهر تهران درباره پیشنهاد احمد حکیمی‌پور که موضوع نامگذاری را مطرح کرده بود هم می‌گوید: «باید در پیشنهاد نامگذاری جای مشخصی مطرح شود.
آقای حکیمی‌پور یا هر کدام از اعضای دیگر شورا می‌توانند همین فردا طرح دو فوریتی درباره نامگذاری خیابانی به نام مصدق را به شورا بیاورند اما به شرطی که مکان آن مشخص شود.» شاکری تاکید دارد که باید جایی روی زمین شهر از قبل مشخص شود وگرنه این طرح هم به سرنوشت برخی دیگر از نام‌گذاری‌ها که جای آن مشخص نیست، دچار می‌شود. بر همین اساس گویا موضوع نامگذاری یکی از پژوهشگاه‌های وزارت نفت به نام محمد مصدق مطرح شده است. البته به گفته شاکری هنوز کمیته نامگذاری دراین‌باره «وارد مذاکره با وزارت نفت نشده» و در حد پیشنهاد در کمیته مطرح شده است که در آینده پیگیری می‌شود.
خوب نیست در کنار گاندی نامی از مصدق در تهران نباشد
با این‌که شاکری بر نبود پیشنهادی درباره نامگذاری خیابانی به نام مصدق پافشاری می‌کند، با این حال احمد حکیمی‌پور معتقد است که این پیشنهاد در همان سخنرانی‌اش در شورای شهر مطرح شده است. او در گفت‌وگو با «شهروند» در واکنش به نامگذاری یکی از پژوهشگاه‌های وزارت نفت به نام مصدق، نامگذاری «معبر یا میدانی» به نام او را بهتر و درخورتر می‌داند.
حکیمی‌پور که خود در شورای اول شهر تهران حضور داشت، سابقه تلاش برای نامگذاری مکانی به نام مصدق را هم به یاد دارد. به گفته او در دور اول شورای شهر تهران پیشنهاد شد «میدان کاج» که در آن زمان نام مصوب شورا را نداشت به نام مصدق نامگذاری شود «منتهی این موضوع پیگیری نشد.» او دلیل این پیگیری نشدن را «فشار از بیرون» می‌داند و می‌گوید: «در سال٧٨ که این موضوع در شورا مطرح شد، برخی شورا را تهدید کردند و جوسازی شد تا این‌که عملا این موضوع از دستورکار خارج شد.»
حکیمی‌پور در نطق مربوط به ارایه پیشنهاد خود گفته بود این‌که تهران خیابانی به نام مصدق ندارد، زیبنده این شهر نیست، چراکه مصدق کسی است که «کمر استعمار را شکست.» او همچنین معتقد است مصدق از شخصیت‌های برجسته تاریخ ایران و «یکی از پرچمداران استقلال ایران به لحاظ اقتصادی است» و نهضت ملی‌شدن صنعت نفت ایران «الهام‌بخش جنبش‌های استقلال‌طلبانه» زیادی در کشورهای درحال توسعه بوده است.
حکیمی‌پور، مصدق را در ردیف شخصیت‌هایی «مبارز و ضداستکبار و ضداستعمار» قرار می‌دهد که با «سلطه مستعمرانه بیگانگان بر منابع کشورها» مخالف بوده است. به گفته این عضو شورا درحالی‌که نام افرادی با این خصوصیات مانند «گاندی و پاتریس لومومبا» بر خیابان‌های تهران است «خوب نیست نام مصدق بر یکی از خیابان‌های تهران نباشد» این در حالی است که نام دکتر حسین فاطمی به‌عنوان وزیر امورخارجه دولت مصدق بر یکی از خیابان‌های تهران نقش بسته است.
حکیمی‌پور با یادآوری تذکر پیش از دستورش در شورای شهر تهران محور این تذکر را وصیت مصدق می‌داند، چراکه مصدق وصیت کرده بود «کنار شهدای ٣٠ تیر» دفن شود اما حکومت پهلوی این اجازه را نداد و درواقع «ایشان به صورت موقتی در احمدآباد دفن شدند» و به شورای شهر پیشنهاد شد به وصیت مصدق عمل کنیم و در ادامه به موضوع نامگذاری اشاره شد.
احمد مسجدجامعی هم دیگر عضو شورای شهر تهران است که در گفت‌وگو با «شهروند» با این‌که رایزنی برای نامگذاری پژوهشگاه وزارت نفت به نام مصدق را «کار خوبی» قلمداد می‌کند، با این حال معتقد است شورای شهر تهران خود این امکان را دارد و اگر می‌خواهد نامی از مصدق در شهر باشد «چرا باید از دیگران خواسته شود»، درحالی‌که شورای شهر تهران برای این کار در اولویت است. مسجدجامعی با یادآوری سابقه مبارزات مصدق با استعمار و استبداد او را یکی از نمایندگانی می‌داند که در «فراکسیون مدرس در مجلسی بود که درباره پایان سلطنت قاجار تصمیم‌گیری کرد» و با سلطنت رضاخان مخالفت کرد.
به گفته او استدلال مصدق در این زمینه حقوقی و زیرکانه بود و معتقد بود اگر قرار است به گفته موافقان سلطنت رضاخان، او به دلیل «لیاقتش» شاه شود، بهتر است همان نخست‌وزیر بماند و اختیاراتش افزایش پیدا کند، چراکه براساس قانون اساسی مشروطه شاه از اختیارات زیادی برخوردار نبود و مصدق این کار را منجر به «دیکتاتوری» می‌دانست. در نهایت مسجدجامعی معتقد است که بارها درباره موضوعات دیگر در شورا به صورت شفاهی پیشنهادهایی داده شده که در شورا به سرانجام رسیده و بر همین روال هم بارها درباره نامگذاری خیابانی در تهران به نام مصدق صحبت شده است و اگر قرار به نامگذاری مکانی در شهر به نام اوست بهتر است شورای شهر که یکی از وظایفش نامگذاری معابر شهر است این کار را انجام دهد.
مخالفت از بیرون یا بی‌میلی شورای شهر
برخی اعضای اصولگرای شورای شهر تهران هم مخالفتی با نامگذاری خیابانی به نام مصدق ندارند. ازجمله آنها ابوالفضل قناعتی است که پیشتر در گفت‌وگو با «تاریخ ایرانی» گفته بود کسانی که تمایل به نامگذاری مکانی به اسم دکتر مصدق دارند «می‌توانند پیشنهاد آن را به کمیسیون بدهند. تاکنون ممنوعیتی اعلام نشده است که اسم دکتر مصدق می‌تواند روی خیابان یا مکانی باشد یا نباشد.» او درباره احتمال رأی‌آوردن پیشنهاد این نامگذاری هم گفته بود: «تفکر آقای مصدق و رویکردی که در مبارزات‌شان داشتند با رویکرد برخی جریانات فکری و سیاسی مغایر است و براساس اعتقاداتی که دارند، معتقدند مصدق شرایط این‌که خیابانی به اسم او نامگذاری شود، ندارد.
در مقابل برخی جریانات فکری هم موافق آنند و آن را تحسین می‌کنند. اینها نظراتی است که ممکن است در این مورد یا در مورد اشخاص و وقایع دیگر هم وجود داشته باشد.»
با وجود این‌که قناعتی معتقد است ممنوعیتی درباره نامگذاری مصدق وجود ندارد، با این حال تجربه این پیشنهاد در شورای سوم شهر تهران چیز دیگری نشان می‌دهد. در این دوره بعد از این‌که جمعی از فعالان حوزه رسانه پیشنهاد نامگذاری خیابان مصدق را به شورای شهر ارایه کردند، چالش بزرگی در شورا ایجاد شد.
این پیشنهاد به کمیته نامگذاری ارایه شد اما درنهایت معصومه‌آباد، رئیس وقت کمیته نامگذاری شورای شهر اعلام کرد بررسی‌ها نشان داده «نامگذاری خیابانی به نام دکتر مصدق شرایط طرح در کمیته نامگذاری را ندارد، چراکه آرا و افکار ایشان مورد تایید مقامات رسمی ایران نیست». مهدی چمران، رئیس اصولگرای شورای شهر هم درنهایت با این جمله به موضوع خاتمه داد که «تعیین‌تکلیف در مورد نامگذاری چنین خیابانی فقط مربوط به شورا نمی‌شود.»
بسیاری دیگر هم معتقدند این نامگذاری تنها به تصمیم شورای شهر تهران نیست و باید مراجع بالاتری درباره این موضوع نظر بدهند. اما دلیل غیبت مصدق از خیابان‌های تهران هرچه باشد، با این حال گویا پیرمرد هر چند‌سال یکبار دلش برای دردسرآفرینی در شورای شهر تنگ می‌شود.
اما تصور این‌که نام مصدق نیم‌قرن بعد از مرگش همچنان دردسرآفرین باشد کمی دور از انتظار است. این دقیقا همان اتفاقی است که در تمام طول عمر شورای شهر تهران از دوره اول تا امروز برای این شورا مسأله درست کرده است.
نامگذاری میدان یا خیابانی در شهر به نام محمد مصدق، نخست‌وزیر شهیر ایرانی و رهبر جنبش ملی‌کردن نفت از اولین شورای شهر تا امروز بارها مطرح و هربار به بهانه‌ای این موضوع به دست فراموشی سپرده شده است. در شورای چهارم شهر تهران هم احمد حکیمی‌پور، رئیس فراکسیون اصلاح‌طلبان شورای شهر در آستانه سالروز ملی‌شدن صنعت نفت در سال ٩٣ پیشنهاد نامگذاری خیابانی به نام مصدق را مطرح کرد که از آن زمان تا امروز به آن توجهی نشده بود تا این‌که دیروز مجتبی شاکری، رئیس کمیته نامگذاری شورای شهر تهران گفته: «از آن‌جایی که این نامگذاری دغدغه بخشی از جامعه است، پیشنهادی مطرح شد تا در مذاکره با وزارت نفت از آنها درخواست شود پژوهشگاهی را در حوزه نفت به نام مصدق که در عرصه ملی‌شدن نفت زحمات زیادی کشیده بودند؛ نامگذاری کنند».
شاکری در قسمتی دیگری از صحبت‌هایش گفته «تاکنون پیشنهاد، طرح یا لایحه‌ای برای نامگذاری معبری به نام دکتر مصدق برای بررسی به صحن شورا آورده نشده است.» او دراین‌باره به «شهروند» هم می‌گوید: «پیشتر در اوایل انقلاب نام مصدق بر خیابان پهلوی سابق گذاشته شد اما بعد از مخالفت با این موضوع نام این خیابان به ولیعصر تغییر کرد». رئیس کمیته نامگذاری شورای شهر تهران درباره پیشنهاد احمد حکیمی‌پور که موضوع نامگذاری را مطرح کرده بود هم می‌گوید: «باید در پیشنهاد نامگذاری جای مشخصی مطرح شود.
آقای حکیمی‌پور یا هر کدام از اعضای دیگر شورا می‌توانند همین فردا طرح دو فوریتی درباره نامگذاری خیابانی به نام مصدق را به شورا بیاورند اما به شرطی که مکان آن مشخص شود.» شاکری تاکید دارد که باید جایی روی زمین شهر از قبل مشخص شود وگرنه این طرح هم به سرنوشت برخی دیگر از نام‌گذاری‌ها که جای آن مشخص نیست، دچار می‌شود. بر همین اساس گویا موضوع نامگذاری یکی از پژوهشگاه‌های وزارت نفت به نام محمد مصدق مطرح شده است. البته به گفته شاکری هنوز کمیته نامگذاری دراین‌باره «وارد مذاکره با وزارت نفت نشده» و در حد پیشنهاد در کمیته مطرح شده است که در آینده پیگیری می‌شود.
خوب نیست در کنار گاندی نامی از مصدق در تهران نباشد
با این‌که شاکری بر نبود پیشنهادی درباره نامگذاری خیابانی به نام مصدق پافشاری می‌کند، با این حال احمد حکیمی‌پور معتقد است که این پیشنهاد در همان سخنرانی‌اش در شورای شهر مطرح شده است. او در گفت‌وگو با «شهروند» در واکنش به نامگذاری یکی از پژوهشگاه‌های وزارت نفت به نام مصدق، نامگذاری «معبر یا میدانی» به نام او را بهتر و درخورتر می‌داند.
حکیمی‌پور که خود در شورای اول شهر تهران حضور داشت، سابقه تلاش برای نامگذاری مکانی به نام مصدق را هم به یاد دارد. به گفته او در دور اول شورای شهر تهران پیشنهاد شد «میدان کاج» که در آن زمان نام مصوب شورا را نداشت به نام مصدق نامگذاری شود «منتهی این موضوع پیگیری نشد.» او دلیل این پیگیری نشدن را «فشار از بیرون» می‌داند و می‌گوید: «در سال٧٨ که این موضوع در شورا مطرح شد، برخی شورا را تهدید کردند و جوسازی شد تا این‌که عملا این موضوع از دستورکار خارج شد.»
حکیمی‌پور در نطق مربوط به ارایه پیشنهاد خود گفته بود این‌که تهران خیابانی به نام مصدق ندارد، زیبنده این شهر نیست، چراکه مصدق کسی است که «کمر استعمار را شکست.» او همچنین معتقد است مصدق از شخصیت‌های برجسته تاریخ ایران و «یکی از پرچمداران استقلال ایران به لحاظ اقتصادی است» و نهضت ملی‌شدن صنعت نفت ایران «الهام‌بخش جنبش‌های استقلال‌طلبانه» زیادی در کشورهای درحال توسعه بوده است.
حکیمی‌پور، مصدق را در ردیف شخصیت‌هایی «مبارز و ضداستکبار و ضداستعمار» قرار می‌دهد که با «سلطه مستعمرانه بیگانگان بر منابع کشورها» مخالف بوده است. به گفته این عضو شورا درحالی‌که نام افرادی با این خصوصیات مانند «گاندی و پاتریس لومومبا» بر خیابان‌های تهران است «خوب نیست نام مصدق بر یکی از خیابان‌های تهران نباشد» این در حالی است که نام دکتر حسین فاطمی به‌عنوان وزیر امورخارجه دولت مصدق بر یکی از خیابان‌های تهران نقش بسته است.
حکیمی‌پور با یادآوری تذکر پیش از دستورش در شورای شهر تهران محور این تذکر را وصیت مصدق می‌داند، چراکه مصدق وصیت کرده بود «کنار شهدای ٣٠ تیر» دفن شود اما حکومت پهلوی این اجازه را نداد و درواقع «ایشان به صورت موقتی در احمدآباد دفن شدند» و به شورای شهر پیشنهاد شد به وصیت مصدق عمل کنیم و در ادامه به موضوع نامگذاری اشاره شد.
احمد مسجدجامعی هم دیگر عضو شورای شهر تهران است که در گفت‌وگو با «شهروند» با این‌که رایزنی برای نامگذاری پژوهشگاه وزارت نفت به نام مصدق را «کار خوبی» قلمداد می‌کند، با این حال معتقد است شورای شهر تهران خود این امکان را دارد و اگر می‌خواهد نامی از مصدق در شهر باشد «چرا باید از دیگران خواسته شود»، درحالی‌که شورای شهر تهران برای این کار در اولویت است. مسجدجامعی با یادآوری سابقه مبارزات مصدق با استعمار و استبداد او را یکی از نمایندگانی می‌داند که در «فراکسیون مدرس در مجلسی بود که درباره پایان سلطنت قاجار تصمیم‌گیری کرد» و با سلطنت رضاخان مخالفت کرد.
به گفته او استدلال مصدق در این زمینه حقوقی و زیرکانه بود و معتقد بود اگر قرار است به گفته موافقان سلطنت رضاخان، او به دلیل «لیاقتش» شاه شود، بهتر است همان نخست‌وزیر بماند و اختیاراتش افزایش پیدا کند، چراکه براساس قانون اساسی مشروطه شاه از اختیارات زیادی برخوردار نبود و مصدق این کار را منجر به «دیکتاتوری» می‌دانست. در نهایت مسجدجامعی معتقد است که بارها درباره موضوعات دیگر در شورا به صورت شفاهی پیشنهادهایی داده شده که در شورا به سرانجام رسیده و بر همین روال هم بارها درباره نامگذاری خیابانی در تهران به نام مصدق صحبت شده است و اگر قرار به نامگذاری مکانی در شهر به نام اوست بهتر است شورای شهر که یکی از وظایفش نامگذاری معابر شهر است این کار را انجام دهد.
مخالفت از بیرون یا بی‌میلی شورای شهر
برخی اعضای اصولگرای شورای شهر تهران هم مخالفتی با نامگذاری خیابانی به نام مصدق ندارند. ازجمله آنها ابوالفضل قناعتی است که پیشتر در گفت‌وگو با «تاریخ ایرانی» گفته بود کسانی که تمایل به نامگذاری مکانی به اسم دکتر مصدق دارند «می‌توانند پیشنهاد آن را به کمیسیون بدهند. تاکنون ممنوعیتی اعلام نشده است که اسم دکتر مصدق می‌تواند روی خیابان یا مکانی باشد یا نباشد.» او درباره احتمال رأی‌آوردن پیشنهاد این نامگذاری هم گفته بود: «تفکر آقای مصدق و رویکردی که در مبارزات‌شان داشتند با رویکرد برخی جریانات فکری و سیاسی مغایر است و براساس اعتقاداتی که دارند، معتقدند مصدق شرایط این‌که خیابانی به اسم او نامگذاری شود، ندارد.
در مقابل برخی جریانات فکری هم موافق آنند و آن را تحسین می‌کنند. اینها نظراتی است که ممکن است در این مورد یا در مورد اشخاص و وقایع دیگر هم وجود داشته باشد.»
با وجود این‌که قناعتی معتقد است ممنوعیتی درباره نامگذاری مصدق وجود ندارد، با این حال تجربه این پیشنهاد در شورای سوم شهر تهران چیز دیگری نشان می‌دهد. در این دوره بعد از این‌که جمعی از فعالان حوزه رسانه پیشنهاد نامگذاری خیابان مصدق را به شورای شهر ارایه کردند، چالش بزرگی در شورا ایجاد شد.
این پیشنهاد به کمیته نامگذاری ارایه شد اما درنهایت معصومه‌آباد، رئیس وقت کمیته نامگذاری شورای شهر اعلام کرد بررسی‌ها نشان داده «نامگذاری خیابانی به نام دکتر مصدق شرایط طرح در کمیته نامگذاری را ندارد، چراکه آرا و افکار ایشان مورد تایید مقامات رسمی ایران نیست». مهدی چمران، رئیس اصولگرای شورای شهر هم درنهایت با این جمله به موضوع خاتمه داد که «تعیین‌تکلیف در مورد نامگذاری چنین خیابانی فقط مربوط به شورا نمی‌شود.»
بسیاری دیگر هم معتقدند این نامگذاری تنها به تصمیم شورای شهر تهران نیست و باید مراجع بالاتری درباره این موضوع نظر بدهند. اما دلیل غیبت مصدق از خیابان‌های تهران هرچه باشد، با این حال گویا پیرمرد هر چند‌سال یکبار دلش برای دردسرآفرینی در شورای شهر تنگ می‌شود.
پ
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان
اپلیکیشن برترین ها
را نصب کنید.
نظر کاربران
یک خیابانی در شان آقای مصدق
همیشه میگن مرغ همسایه غازه خوب دکتر مصدق هم خدا بیامرز برای ملی شدن صنعت نفت در ان روز گار زیاد زحمت کشیدند لااقل اینو تو سریالهای خودشون نشون داده شدهاست امیدوارم این امر تحقق پیداگنه