خواب احمدی نژاد برای اصولگرایان

ماهنامه همشهری ماه - مهدی میربد * : «احمدی نژاد باز می گردد»، «او تنها آلترناتیو موجود برای شکست روحانی است»، «اصولگرایان را چاره ای جز روی آوردن به احمدی نژاد برای کنار زدن اصلاح طلبان از قدرت نیست»، «پایگاه اجتماعی احمدی نژاد قابل توجه است»، «احمدی نژاد هر چه بود عملکردش به روحانی و اصلاح طلبان ارجحیت داشت».

این گزاره ها و اظهاراتی شبیه به آنها این روز ها در فضای سیاسی کشور و از سوی برخی از نیروهای سیاسی زمزمه می شود. زمزمه می شود از آن رو که شاید هنوز کمتر نیروی سیاسی به خود اجازه داده یا شهامتش را داشته که سینه سپر کند و با جرات از بازگشت احمدی نژاد بگوید و اینکه اصولگرایان برای زیرکشیدن حسن روحانی چاره ای غیر از اقبال به او ندارند. با این وجود آنها که با فضای سیاسی کشور آشنا و از راهکارهای نیروهای سیاسی و به ویژه احمدی نژاد و حامیانش مطلع هستند، به خوبی زمینه سازی های این عده را درک می کنند و نسبت به تکرار اشتباهات سال های ۱۳۸۴ و ۱۳۸۸ نگران اند. آیا اصولگرایان از یک سوراخ دو بار گزیده خواهندشد؟

انفعال اصولگرایان؛ انسجام رقیب؛ قدرت گیری احمدی نژاد

شوک انتخابات مجلس شورای اسلامی دهم گویا هنوز اصولگرایان را رها نکرده است. در شرایطی که رقیب اصلاح طلب و نیروهای حامی دولت با برنامه ریزی و انسجام مهیای حضور در دور دوم رقابت های مجلس دهم هستند و گام به گام در حال پیش آمدن به سمت سنگرهای سیاسی جدیدند، اصولگرایان تنها نظاره گر پیش آمدن رقیب هستند. اصلاح طلبان از هم اکنون برای ریاست مجلس برنامه دارند و پس از توفیق در سنگر یاد شده برنامه ریزی های خود را متوجه دو ایستگاه بعدی خواهندکرد: یکی تداوم حضور در پاستور و دیگری فتح شورای شهر تهران و آرزوی به دست گرفتن ساختمان خیابان بهشت.

اما بخری از لایه های اصولگرایان بی توجه به طراحی های رقیب تمام تلاش خود را متوجه زیر سوال بردن برجام و انتقادات متعدد از دولت کرده اند. اما حداقل انتخابات مجلس اخیر نشان داد صرف اینکه نیروهای سیاسی به صورت سلبی حمله به رقیب را در دستور کار خود قرار دهند برای جلب نظر افکار عمومی کافی نیست.

بی عملی و انفعال اصولگرایان در شرایط فقدان مرجعیت سیاسی در این اردوگاه حکایتی تلخ برای جریانی است که باز هم همین انتخابات مجلس شورای اسلامی دهم و انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۲ نشان داد به رغم تمام اشتباهات سیاسی و ناکارآمدی نیروهای سیاسی که نمایندگی آن را می کنند، از اقبالی قابل توجه در میان نیروهای حزب اللهی و انقلابی و طبقات کمتر برخوردار جامعه برخوردار است.

نیروهایی که به رغم سرخوردگی از عملکرد هشت ساله محمود احمدی نژاد همچنان به واسطه حمایت از نظام و انقلاب رای بالای کاندیداهای اصولگرا در تهران به رغم شکستشان، نشان از آن دارد که نیروهای اجتماعی اصولگرا با وجود اشتباهات نخبگان سیاسی این جریان همچنان پشت آنها ایستاده اند و آماده حضور در صحنه هستند.

مشکل اصلی اما آنجاست که تشتت و بی عملی از یکسو و تک روی و خود برتربینی بخشی از نیروهای سیاسی راه را برای یک حرکت سیاسی درست و هدفمند اصولگرایانه بسته است. اصولگرایان به رغم برخورداری از یک پتانسیل اجتماعی بسیار منسجم و وفادار که بسیار بیشتر از نیروهای اجتماعی رقیب آماده بسیج و مشارکت فعال است، تمام هم و غمشان در امر سیاست متوجه شکل بخشیدن به مناسبات سیاسی از بالاست. در حقیقت بی توجهی به بدنه اجتماعی و سیاست ورزی اجتماعی خطایی راهبردی در سالیان اخیر بوده که سود آن متوجه رقیب اصلاح طلب شده است.

در عین حال امتداد بحران سیاست ورزی در جریان اصولگرایی به آنجا ختم شده که فرآیند طرد دائمی نیروهای نخبه سیاسی اصولگرا هم تداوم داشته است. کافی است به روندهای طی شده در جریان یک دهه اخیر در اصولگرایان نگاه و مشاهده شود چگونه تعداد قابل توجهی از نخبگان و نیروهای معتقد و انقلابی اصولگرا به واسطه اختلاف سلیقه های ناچیز عملا از صحنه اصولگرایی طرد شده یا به سمت رقیب هل داده شده اند. این فرآیند البته توسط همان افرادی دنبال شده که امروز طلایه دار بازگشت رییس جمهور سابق به عرصه رقابت های انتخاباتی هستند.

پایداری بر خط احمدی نژاد

اطرافیان محمود احمدی نژاد در سه سال گذشته همچنان با تلاش برای زمینه سازی برای تداوم حیات سیاسی خود و انسجام بخشی به حلقه نیروهای حامی بوده اند. طبیعی است که این عده این روزها فعال ترین روزهای خود را پشت سر گذارند؛ چرا که بار اصلی پیش بردن برنامه های تبلیغاتی احمدی نژاد را بر دوش دارند. عبدالرضا داوری، لیدر رسانه ای احمدی نژادی ها چهره ای شاخص در این حوزه است.

در مطلبی که اخیرا یکی از نشریات منتشر ساخته، از جبر تاریخی بازگشت احمدی نژاد سخن به میان آورده و آن را راهی برای شکست اصلاح طلبان تلقی کرده است. چهره هایی چون علی اکبر جوانفکر هم از دیگر نیروهای شاخص در این راستا بوده اند. اما طیف دیگر نیروهای سیاسی که این روزها بازگشت احمدی نژاد می گویند، نیروهای پایداری یا همان حامیان سابق دولت هستند.

روح الله حسینیان، عضو جبهه پایداری درباره احتمال حضور احمدی نژاد در انتخابات ریاست جمهوری آینده تصریح کرده است: «در حال حاضر تعداد زیادی از مردم خواستار حضور احمدی نژاد در انتخابات ریاست جمهوری آینده هستند و قطعا وی باید بیاید و از خودش در قابل اتهاماتی که در طول سه سال گذشته به وی زده شده، از مظلومیتش دفاع کند.»

این نماینده مجلس در مورد حمایت جبهه پایداری از حضور احمدی نژاد در انتخابات ریاست جمهوری هم گفته است: «من سخنگوی جبهه پایداری نیستم، اما به عنوان روح الله حسینیان اگر احمدی نژاد کاندیدا شود از وی حمایت می کنم.»

رییس مرکز اسناد انقلاب اسلامی ادامه داده است: «اگر احمدی نژاد در انتخابات سال ۹۶ حضور پیدا کند، ۷۵ درصد در مقابل روحانی شانس پیروزی دارد.» (عصر ایران، ۱۸ فروردین ۱۳۹۵) ولی البته نخستین بار نیست که چنین سخنانی بر زبان آورده. حدود دو سال قبل و تنها یک سال پس از آغاز به کار دولت روحانی گفته بود: «دولت روحانی به شکلی عمل می کند که زمانی که در متن جامعه می رویم، مردم منتظر بازگشت احمدی نژاد هستند... امروز به ما انتقاد می کنند چرا از دولت احمدی نژاد حمایت می کردید و امروز به دولت روحانی انتقاد می کنید، که پاسخ این سوال بسیار واضح است؛ چرا که مجموعه دولت قبل را قبول داشتیم و مواضع و سیاست ها و رفتارهایشان را درست می دانستیم.» (جمهوریت، ۲۱ خرداد ۱۳۹۳) انداختن وسوسه حضور مجدد در پاستور و چهار ساله کردن روحانی البته برای اصولگرایان شیرین است.

زمینه سازی هایی چون رجوع به رای مردم و اتکا به صالح به جای اصلح هم برای اصولگرایانی که درست از همین ناحیه در سال های گذشته آسیب دیده اند، منطقی به نظر می رسد. اما به دلایل متعدد می توان ثابت کرد که این دام پهن شده آنچنان آسیب زاست که تن دادن اصولگرایان به آن تاوانی سخت را به دنبال خواهدداشت.

چرا سناریوی بازگشت به یک تله شبیه است؟

احمدی نژاد خود را هرگز اصولگرا نمی داند: محمود احمدی نژاد و یارانش همچنان نه تنها خود را اصولگرا نمی دانند که الزامی برای پایبندی به چهارچوب های اصولگرایی نمی بینند. درست مشابه آنچه در هشت سال ریاست جمهوری احمدی نژاد گذشت و او خود را بی نیاز از همراهی اصولگرایان می دید، امروز هم همان داعیه در حال تکرار است و احمدی نژاد و یارانش بر این باورند که نیازی به همراهی و حمایت اصولگرایان ندارد و این اصولگرایان هستند که ناگزیرند به حمایت از آنها بپردازند.

گفتمانی متفاوت با اصولگرایان: در بحث گفتمان و ادبیات هم شاید تنها بحث استکبارستیزی و ایستادگی در برابر مستکبران نقطه اشتراک برجسته گفتمان احمدی نژاد و اصولگرایان باشد. هنوز از یادها نرفته که وی در سال های آخر حضورش در پاستور، بحث مکتب ایرانی را به راه انداخته بود و با طرح مضامینی در تضاد با اصولگرایی نگرانی مراجع و بزرگان را باعث شد وی همچنان همان ادبیات را حفظ کرده با این توضیح که با بازتولید ادبیات مارکسیستی دهه ۴۰ و ۵۰ گفتمان عدالت که از دال های گفتمانی اصولگرایی است را قلب کرده و در شکل و شیوه ای مارکسیستی در قالب ضدیت با سرمایه و بازار آزاد و مالکیت خصوصی مطرح کرده است. شگفت آور اینکه او با وجود مشاهده تبعات تصمیمات هشت ساله اش، کمترین تجدیدنظری در الگوها و مدل های گفتمانی اش ایجاد نکرده است.

افکار عمومی فراموشکار نیست: اگرچه برخی شخصیت های سیاسی فراموشکارند و در نسبت با منافع شخصی شان می توانند تضادها و نقاط افتراق قبلی را از یاد ببرند، اما افکار عمومی آنچه با گوشت و خون خود لمس کرده را فراموش نمی کند. به رغم جذابیت شعارهای پوپولیستی مانند پرداخت ۲۵۰ هزار تومان یارانه برای اقشار کمتر برخوردار و با اذعان به اینکه دولت روحانی در عمل به وعده های اقتصادی اش ناکام مانده و برای حل مشکلات معیشتی مردم کار چندانی از پیش نبرده است، اما اینکه مردم خاطره سال های آخر ریاست جمهوری احمدی نژاد و تنش ها و نابسامانی های اقتصادی را از یاد ببرند، دور از انتظار به نظر می رسد.

اشتباه بزرگ با تبعات بزرگ تر: در سیاست حفظ پرنسیپ های اصلی و اخلاقی از واجباتی است که در بلندمدت به جایگاه و موقعیت جریان های سیاسی شکل می دهد. پایبندی به منافع ملی، درس گرفتن از اشتباهات گذشته و مصمم بودن برای رشد و پیشرفت کشور با حفظ آرمان ها و اصول از این دست انگاره های غیرقابل زیرپا گذاشتن هستند. اینکه اصولگرایان با اذعان به تمام اشتباهات و آسیب های دوران احمدی نژاد صرف سودای بازگشت به پاستور رو پرنسپ های خود پاگذاشته و کشور را مجددا در مسیر سراشیبی قرار دهند، اشتباه بزرگ با تبعات بزرگ تر است.

خواب احمدی نژاد برای اصولگرایان

محمود احمدی نژاد خود شاید بهتر از هر کسی به مخاطرات پیش رویش برای بازگشت به پاستور ایمان داشته باشد. او می داند که تایید صلاحیت او از سوی شورای نگهبان امری است تقریبا غیرممکن. وی تقریبا اکثر خط قرمزهای نظام را در دوران مدیریتش پشت سر گذارده و تعداد قابل توجهی از مدیران تحت امرش یا بازداشت شده اند و یا در معرض تعقیب قضایی قرار گرفته اند. با این حال استراتژی قرار دادن راس در برابر بدنه راهی است که او اتخاذ کرده است.

طرح شعارهای پوپولیستی همچون یارانه ۲۵۰ هزار تومانی و تحرکات مرد گرایانه دیگر برای ایجاد یک پشتوانه مردمی و فشار بر نظام برای حضور در صحنه دنبال می شود.

القای اینکه او تنها آلترناتیو موجود برای شکست روحانی است و تنها اوست که می تواند بدنه اجتماعی اصولگرایان را بسیج کند، از همین زاویه طراحی شده است. وی همچون انتخابات سال ۱۳۹۲ که مشایی را تا لحظه آخر مورد حمایت قرار داد و امید داشت با فشار بر نظام تایید صلاحیت او را ممکن می کند، در رقابت های سال ۱۳۹۶ هم از هیچ تلاشی برای فشار یادشده کوتاهی نخواهدکرد. با این حال اصولگرایان از گذشته عبرت گرفته اند .

پتانسیل های درون اردوگاه اصولگرایی هم غیرقابل انکارند. طرح احمدی نژاد به عنوان تنها آلترناتیو موجود برای شکست اصلاح طلبان به یک افسانه شبیه است. اصولگرایان می توانند مجددا به پاستور بازگردند اگر از گذشته عبرت گیرند و این بار به بدنه اجتماعی خود رجوع کنند و با استفاده از ظرفت های درون اردوگاه اصولگرایی که مورد اقبال بدنه اجتماعی قرار دارند و کارنامه خود را پس داده اند، راه حضور در صحنه انتخابات ریاست جمهوری دوازدهم را پیش گیرند. خواب احمدی نژاد برای اصولگرایان این بار هم تعبیر نخواهدشد.

*دکترای علوم سیاسی