بازندگان شتاب زدگی در بورس

روزنامه دنیای اقتصاد: بورس تهران در طول فعالیت خود در مقاطع مختلفی هیجانات زیادی را تجربه کرده است. این موضوع که دلایل و ریشه‌های زیادی داشته، دوره‌های صعود و افول متناوبی را در بازار ایجاد کرده و به یک معضل بزرگ برای معاملات بورس تهران تبدیل شده است.

در این میان ردپای چند دلیل در صحبت‌های کارشناسان مشهود است که مهم‌ترین آنها به این شرح است: ۱- استفاده غیر‌مفید از تحلیل تکنیکال: در چند سال اخیر استفاده نامناسب از این تحلیل‌ها راه را برای رخنه هیجان به معاملات باز کرده است. ۲- شبکه‌های اجتماعی نظیر تلگرام: در شرایط‌ کنونی اثر‌گذاری این شبکه‌ها که توسط برخی افراد سودجو اداره می‌شود نسبت به شبکه‌های اطلاع رسانی معتبر بیشتر شده و این موضوع نیز به ایجاد هیجان در معاملات بازار سهام دامن زده است.

۳- ضعف دانش بورسی افراد: بسیاری از معامله‌گران به دلیل عدم دانش کافی به‌صورت‌های مالی شرکت و وضعیت بنیادی آن توجهی ندارند، این موضوع در ادوار مختلف فعالیت بورس تهران عامل ایجاد رفتارهای توده وار و هیجانی معامله‌گران بوده است.۴- استفاده بسیاری از معامله‌گران از اعتبارات کارگزاری: به محض مشاهد صف فروش در یک نماد،معامله‌گرانی که از اعتبارات استفاده کرده‌اند، با رفتار هیجانی خود تعادل معاملات را بر هم می‌زنند.

به هر ترتیب این موضوع (هیجان) به اعتقاد کارشناسان یک بازی دو سر باخت برای معامله‌گران است. کارشناسان می‌گویند: هرچند در بازارهای هیجانی نظیر بورس تهران سرمایه‌گذاران حقیقی بیشترین زیان را متحمل شده‌اند اما دراین میان به‌طور قطع برنده‌ای نیز وجود نداشته است.شاید در مقاطعی برخی افراد سود‌های چشمگیری را تجربه کنند اما این افراد بازاری را ایجاد کرده‌اند که عمر زیادی ندارد و در نهایت خود نیز متضرر خواهند شد. از منظر این کارشناسان ایجاد بازار مشتقه در بورس و همچنین ایجاد نهادهای بازارگردانی واقعی دو راهکار مهم برای کمتر شدن هیجان و همچنین کاهش اثر پذیری بازار سهام از هیجانات است.ضمن اینکه نباید فرهنگ‌سازی و آموزش مناسب میان افراد علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در بورس را فراموش کرد.

تشدید هیجان با نبود دانش بورسی

ابوالفضل شهرآبادی، معاون تامین مالی شرکت تامین سرمایه لوتوس پارسیان: بورس اوراق بهادار تهران همواره با واکنش‌های هیجانی سریع و شدید سرمایه‌گذاران مواجه بوده است. به‌عنوان مثال در بسیاری از موارد به فاصله یک روز صف‌های خرید در یک نماد به صف فروش تبدیل شده است و بر‌عکس. درست است که این رفتار هیجانی در تمامی بازارها حتی بورس‌ نیویورک نیز اتفاق می‌افتد اما شاید بتوان ادعا کرد چنین رفتارهایی در بورس تهران چند برابر دیگر بورس‌ها اتفاق می‌افتد.در تحلیل این شرایط باید گفت که چنین رفتارهایی بیشتر در بازارهایی اتفاق می‌افتد که سرمایه‌گذاران از اخبار و شایعات به جای تحلیل استفاده می‌کنند.

این سرمایه‌گذاران همسو با نوسانات بازار حرکت کرده و از رفتار گروه‌های لیدر تاثیر بالایی می‌پذیرند. در برخی مواقع سود می‌کنند و در بسیاری از اوقات نیز با زیان‌های سنگینی مواجه می‌شوند، چرا‌که تحلیل این سهامداران مبتنی بر دانش و شناخت نقاط قوت و ضعف شرکت‌های موجود در بازار سهام نیست. به عبارت دیگر باید گفت اغلب سهامداران به دنبال صف‌محوری و گرفتن بازدهی‌های کوتاه‌مدت هستند و می‌خواهند یک‌شبه سودهای میلیاردی کسب کنند که همین انگیزه‌ها در دوره‌های حرکتی بازار سهام به بروز رفتارهای هیجانی شدید در بورس منجر شده است.

مجموعا می‌توان ریشه رفتارهای هیجانی بورس تهران را دو عامل ضعف فرهنگی و نبود دانش بورسی عنوان کرد. بازنده چنین بازارهایی در درجه اول سرمایه‌گذاران و سهامداران حقیقی هستند که بازار را خوب نمی‌شناسند. در پاره‌ای موارد نیز برخی حقوقی‌ها که توانایی تحلیلی بالایی ندارند گرفتار زیان‌های سنگین می‌شوند. نکته جالب توجه این است که در بازارهای هیجانی برنده‌ای وجود ندارد. ممکن است افرادی از داغ کردن برخی سهم‌ها در یک بازه زمانی کوتاه سودهای میلیاردی کسب کنند اما بازاری را ایجاد کرده‌اند که عمر زیادی ندارد.

راهکار بلندمدت رفع این هیجانات بورسی تنها و تنها در آموزش سهامداران، صندوق‌ها و مدیران پرتفوی است.به بیان دقیق‌تر منابع نقدینگی باید با نگاه بلندمدت به سمت بورس هدایت شود تا به این ترتیب بازار سهام ضمن کنترل هیجان سهامداران خرد مانع از وقوع رخدادهایی همچون انگیزه‌های هیجانی توده‌وار و نوسانی شود. در کوتاه‌مدت نیز افزایش اقدامات نظارتی می‌تواند راهکار موثری باشد، به‌طوری که ناظر بازار بتواند از رفتارهایی با رویکرد سفته‌بازانه جلوگیری کند.

جای خالی بازار مشتقه

علی اسلامی‌بیدگلی، رئیس هیات مدیره شرکت مشاور سرمایه‌گذاری آرمان آتی: با وجود اینکه قدمت بورس اوراق بهادار تهران به حدود ۴۴ سال می‌رسد؛ اما متاسفانه بلوغ این بازار در شرایط کنونی به ۴۴ سال نمی‌رسد. از این رو در مقاطع مختلفی سایه یک ریسک سیستماتیک برسر معاملات بازار سهام کشور وجود داشته است. دلایل عمده این موضوع را باید در دلایل زیر جست‌وجو کرد: ۱- استفاده غیر‌مفید از تحلیل‌های تکنیکال: توجه صرف به این تحلیل و عدم استفاده مناسب از آن در طول تاریخ فعالیت بورس تهران به خصوص در چند سال گذشته از جمله دلایل به وجود آمدن این هیجانات در بازار بوده است.

۲- اتکای بیش از حد به شایعات و اخبار تایید نشده به خصوص در شبکه‌های اجتماعی: این موضوع نیز در مقاطع مختلفی هیجانات بسیاری در بورس تهران به وجود آورده است. به هر ترتیب این دو عامل سبب شده تعادل تنها در بازه‌های زمانی کوتاه مدتی در بورس تهران وجود داشته باشد و بیشتر اوقات با هیجان دست‌و‌پنجه نرم کند. در تشریح راهکارهای جلوگیری از این هیجانات در بورس، وجود ابزار مشتقه در بازار بیش از هر موضوع دیگری باید مورد توجه بگیرد؛ چرا‌که فعال بودن بازار ابزار مشتقه در بورس می‌تواند کمک زیادی به جلوگیری از این هیجانات کند.

به عبارت دیگر اگر معاملات آپشن و فیوچر در بورس تهران شکل می‌گرفت، نوسانات بورس به شدت کاهش می‌یافت. در‌حالی‌که در دیگر بورس‌های معتبر دنیا حجم بازار مشتقه چند برابر بازار سهام عادی است، انتظار می‌رود در بورس تهران این ابزار حداقل به اندازه بازار سهام توسعه یابد. موضوع مهم دیگر برای جلوگیری از ایجاد هیجانات در بازار ایجاد مکانیزم بازارگردان واقعی است. در شرایطی که تلاش‌های زیادی برای فراهم کردن بازار‌گردان قوی در بورس صورت گرفته است؛ اما کماکان عدم وجود این نهاد در بازار سهام کشور بسیار مشهود است.

اگر بازار گردان قوی در بازار وجود داشت، دامنه نوسان کنونی در بازار حذف می‌شد و در آن صورت تاثیر‌پذیری بورس از هیجانات به کمترین مقدار ممکن می‌رسید به عبارت دیگر یکی از دلایل تاثیر‌پذیری شدید بورس تهران از هیجانات، کم بودن دامنه نوسان بوده است. موضوع مهم دیگر توجه به تحلیل‌های تکنیکال است. در شرایطی که استفاده از تحلیل‌های تکنیکال در دنیا بسیار متداول است؛ اما از این تحلیل‌ها در بورس تهران استفاده مناسبی نمی‌شود و از این رو باید تلاش کرد که از تحلیل‌های تکنیکال که پایه و اساس بنیادی و علمی نیز دارند، به‌صورت مفید استفاده کرد. ضمن اینکه باید با اقداماتی اثر بخشی ابزار‌های اطلاع رسانی معتبر را به چند مرتبه بالاتر از شبکه‌های اجتماعی نظیر تلگرام رساند.

به هر ترتیب در شرایط هیجانی که بورس تهران در مقاطع زیادی با آن مواجه بوده، تخمین بازنده و برنده بسیار دشوار است. در شرایط فعلی بازیگران اصلی بازار سهام (به‌طور مثال نهادهای مالی و شرکت‌های سرمایه‌گذاری) خاموشند و فعالیت اندکی دارند. در مقابل اما حقیقی‌های تازه وارد بیشترین حجم فعالیت را دارند و بر همین اساس نیز ممکن است این افراد زیان بیشتری نسبت به معامله‌گران اصلی متحمل شوند؛ اما به هرترتیب در شرایط هیجانی و نزولی بازار به‌طور نسبی بسیاری بازیگران بازار با زیان مواجه خواهند بود. این موضوع در مورد بازیگران اصلی نیز درست است و این نهاد‌ها نیز بسته به پرتفوی نقد و غیر‌نقد خود با زیان همراه خواهند بود.

ریسک از افراد عجول به صبور منتقل می‌شود

اکبر حامدی میخوش، مدیر معاملات کارگزاری بورسیران: شکی نیست که چه در روندهای صعودی و چه در روندهای نزولی بورس، هیجان در میان معامله‌گران موج می‌زند. ریشه‌های این هیجان را ابتدا باید در میزان دانش فعالان بازار جست‌وجو کرد. متاسفانه اغلب فعالان خرد بازار سهام نگاهی نوسان‌گیرانه دارند. در تمام بازارهای جهان نوسانگیری وجود دارد اما زمانی تبدیل به یک مشکل می‌شود که این موضوع نگاه اغلب فعالان بازار باشد.

در واقع کمتر کسی توجهی به‌صورت‌های مالی و اطلاعیه‌های رسمی شرکت‌ها دارد و کمتر کسی زحمت تحلیل و کسب اطلاعات را به خود می‌دهد. طبیعی است که در چنین بازاری احتمال داغ شدن شایعات بالاست. از آنجا که فعالان خرد بازار تحلیل شخصی از شرایط ندارند، زمینه برای شکل‌گیری هیجان فراهم می‌شود. با وجود چنین فضایی کانال‌های تلگرامی، شایعات و اخبار تاثیری منفی بر بازار می‌گذارند. شبکه‌های اجتماعی در چنین بازاری می‌توانند باعث ایجاد ترس، فشار و هیجان کاذب ‌شوند که به سلامتی فعالان بورس هم می‌تواند لطمه وارد کند.

علاوه بر شبکه‌های اجتماعی می‌توان به تاثیر معاملات اعتباری روی بازار به‌عنوان یکی از ریشه‌های هیجان اشاره کرد. کسانی که به هدف نوسان‌گیری وارد بازار می‌شوند و از اعتبارات کارگزاری‌ها استفاده می‌کنند به محض آنکه با صف‌های فروش مواجه می‌شوند، برای فرار از زیان تلاش می‌کنند هرچه سریع‌تر در صف‌های فروش قرار گیرند، این موضوع سبب می‌شود فشار فروش افزایش یابد.

نکته دیگری که این روزها باعث شدت یافتن هیجان بازار می‌شود، دسترسی آسان معامله‌گران به بازار است. درست است که بازار سهام ایران در سال‌های اخیر پیشرفت فیزیکی داشته و زیرساخت‌های آن توسعه یافته، اما دانش معامله‌گران در این راستا تغییری نداشته است. دسترسی آسان به بازار برای حرفه‌ای‌ها نعمت محسوب می‌شود، اما این موضوع ورود به بازار را به‌شدت آسان کرده است. کسانی که تجربه و دانش کافی برای معامله کردن سهام ندارند، اصولا نباید بتوانند به این سهولت وارد بازار شوند.

ذکر مثالی در این مورد خالی از لطف نیست. فردی را در نظر بگیرید که پس از سال‌ها در یک ورزش رزمی به تبحر رسیده است. حال چنانچه این فرد با یک آماتور وارد مبارزه شود، احتمالا برنده مبارزه خواهد بود، اما یک ریسک بزرگ برای این فرد وجود خواهد داشت و آن صدمه دیدن از فرد آماتور است. در واقع مبارز آماتور ممکن است با نابلدی خود به حریف حرفه‌ای صدمه‌های جبران‌ناپذیری وارد کند. این مثال می‌تواند در بازار سهام مصداق داشته باشد.

آماتورها نه‌تنها دارایی خود را به خطر می‌اندازند، بلکه با ایجاد هیجان و فضای منفی باعث شکل گرفتن زیان برای حرفه‌ای‌های بازار هم می‌شوند. اصطلاح معروفی در بازارهای مالی وجود دارد که می‌گوید: در بازارهای مالی، سرمایه از افراد عجول به افراد صبور منتقل می‌شود. کسانی که در بازار با حوصله و صبر معامله می‌کنند و ابعاد معاملات خود را به خوبی اندازه‌گیری می‌کنند، به ندرت زیان می‌بینند. به جرأت می‌توان گفت که بازنده اصلی بازارهای هیجانی، کسانی هستند که به این هیجان دامن می‌زنند. چاره این معضلات هم می‌تواند ایجاد محدودیت‌های بیشتر برای معامله‌گران باشد. در واقع همزمان با ترتیب دادن یک برنامه آموزشی و گزینشی مستمر برای معامله‌گران، باید با اعمال محدودیت هایی، نوسانگیری را به حداقل رساند.