صدای چاوشی مناسب «شهرزاد» نیست!

گوهران: سریال شهرزاد مجموعه ای است که به زعم بسیاری توانسته در جذب مخاطب موفق عمل کند. این جذابیت ناشی از بسیاری از المان هاست که بازی خوب بازیگران و کارگردانی موفق حسن فتحی و داستان پرکشش این مجموعه از این عوامل هستند. از نکات مهم دیگر در این سریال موسیقی این مجموعه است که شامل بخش های مختلفی است که البته در قسمت های ابتدایی مجموعه با حاشیه ها و درگیری های لفظی بین سینا سرلک و علی قمصری همراه بود. علیرضا میرعلینقی پژوهشگر حوزه موسیقی وظیفه انتخاب تصنیف های قدیمی این مجموعه را برعهده داشت. به همین مناسبت گفتگویی با او انجام دادیم که در ادامه می خوانید.

چه شد که پیشنهاد کار در سریال شهرزاد به شما شد؟

فردین خلعتبری که از طریق او به مجموعه معرفی شدم در مجموعه های قبلی مثل مدار صفر درجه یکسری مشورت های کوچکی با من کرده بود و به همان دلیل من را به مجموعه سریال شهرزاد معرفی کرد که من هم با عشق زیادی رفتم و کار را انجام دادم. سریال از نظر نوستالژیک برایم جذاب بود و ضمن اینکه چون خیلی کم کاری را می پذیرم کیفیت کار برایم مهم است. من به صورت ۸ قسمت، ۸ قسمت در جریان قرار می گرفتم و سریال را هم کامل نمی دیدم چون قاعدتا امکانش نبود تنها قسمت هایی که از سریال نیاز به موسیقی داشت به من نشان می دادند. من یادداشت برمی داشتم ، به خانه می رفتم و با مرور۱۰ باره و ۲۰ باره موسیقی را انتخاب می کردم، یعنی انتخاب ها هم براساس پژوهش و هم براساس حس موسیقی ها و فضای سریال بود.

لطفا درباره موسیقی سریال شهرزاد توضیح دهید، با چه معیاری آنها را انتخاب می کردید؟

موسیقی سریال شهرزاد به سه بخش تقسیم می شود. بخش اول موسیقی متنی است که چهار قسمت اول آن کار فردین خلعتبری بود، و بعد به امیر توسلی واگذار شد. بخش دیگر موسیقی کلیپ هاست که محسن چاوشی آنها را اجرا می کند و از قسمت ۴-۵ به سریال اضافه شده و یکی هم موسیقی زمینه یا منبع است که آن به من ارتباط پیدا می کند و کارشناس آن بودم. این توضیح را هم بدهم که وقتی که طبق سفارش دوستم فردین خلعتبری به گروه کارگردانی معرفی شدم، در آن زمان فیلمبرداری و تدوین سریال تمام شده بود یعنی از ابتدای کار در جریان ساخت آن قرار نگرفتم. من درواقع با یک کار تمام شده مواجه بودم و اینطور نبود که از اول در روند تولید و ساخت آن باشم. فردین خلعتبری می خواست موسیقی هایی که در صحنه های فیلم حضور دارند، از رادیو پخش می شوند یا در کافه است و… دارای یک سندیتی باشند. همانطور که می دانید این روزها در مجموعه ها حساسیتی برای این موسیقی قائل نیستند و خیلی بی معیار یکسری ترانه هایی را صرفا به دلیل قدیمی بودنشان انتخاب می کنند و معمولا آن حق مطلب هم ادا نمی شود. نه از لحاظ بافت تصویری مناسبند و نه سندیتی دارند و خیلی وقت ها ترانه اصلا برای آن زمان مشخص که در فیلم نشان داده می شود نیست!

از نمونه هایی که این حساسیت را درکارتان اعما کردید می توانید نمونه هایی بگویید؟

برای مثال در بخشی از قسمت های اول، فکر کنم ۱۰ قسمت اول هست که فرهاد یعنی مصطفی زمانی در کافه نادری و منتظر شهرزاد است. در آن صحنه ترانه ای را انتخاب کردم که اصلا شنیده نشده بود. این ترانه با صدای مرحوم جمشید شیبانی است و آهنگ آن را فتح الله مین باشیان ساخته است. این تصنیف برای همان سال های ۲۷-۲۸ است. یعنی دقیقا مناسب همان زمان است، و جالب است بدانید در این سریال با دقت زیاد از همان ضبط های اورجینال همان زمان استفاده کرده ام. یک صفحه ضبط شده گرامافون اورجینال را از همان زمان را انتخاب کردم، وقتی که شخصیت فرهاد (مصطفی زمانی) از کافه بیرون می آید آن صفحه پخش می شود، این تصنیف است «که دارم وفا به عشقت همچو فرهاد» می بینید که اسم فرهاد می آید. درصد بسیار زیادی از بینندگان شاید اصلا به این موضوع ها دقت نکنند، یعنی اصلا برایشان مهم نباشد یا نشنیده بگیرند، ولی یک عده هستند که این مسایل برایشان مهم است و من هم درگیر آن افراد هستم نظر آنها برای من خیلی مهم است. یا صحنه دیگری هست که فکر می کنم برای قسمت ۲۵ به بعد است. خانواده شهرزاد به خاطر مرگ پدرشان (جمشید) عزادار هستند. شهرزاد شمعی روشن می کند و یک صفحه می گذارد روی گرامافون. من در این صحنه زمان خیلی کمی در اختیار داشتم، مدت زمانی حدود ۵ ثانیه داشتم. یک بخشی از ترانه فوق العاده غمگینی که استاد مرتضی محجوبی ساخته به نام نوای نی که بنان هم آن راخوانده انتخاب کردم و دقیقا از همانجایی برش زدیم که می خواند: «نی محزون داغ مرا تازه تر از لاله کرد…» با اینکه چهار ثانیه بیشتر وقت نداشتیم اما این موسقی تاثیر خود را می گذارد.

بخشی از این انتخاب ها هم قطعات بی کلام بود، انتخاب آنها چگونه بود؟

بله بخشی از این انتخاب ها هم مربوط به موسیقی بی کلام بود چون واقعا تصاویری که گرفته بودند آنقدر زیبا بود که توضیح دهنده بیشتری با کلام نمی خواست. آقای یوسفی که سرپرست گروه کارگردانی بود دست من را باز گذاشتند. رفتارشان خیلی خیلی رفتار دوستانه و حرفه ای بود من اینجا از حسن برخورد ایشان یاد بکنم.خوشبختانه تیم موسیقی با حوصله و وسواس های من کنار آمدند.

می دانید چند قطعه قدیمی برای این مجموعه انتخاب کرده اید؟

خیلی. واقعا نمی دانم. سریال ۲۸ قسمت است اگر در هر قسمت به طور متوسط دو تا قطعه هم انتخاب کرده باشم می شود ۵۶ عدد و جالب است که قطعات تکراری هم خیلی خیلی کم است.

تمام قطعاتی که انتخاب کردید ایرانی بودند؟

نه چند قطعه فرنگی هم بود ولی باقی ایرانی بودند. مثلا صحنه های مربوط به بیلیارد که در کلوپ بود را از روی موسیقی سالنی مثل سالن های تفریحی و کلوپ های بیلیارد آن موقع آمریکا انتخاب کردم. قطعه توی سالن بیلیارد و سالن کافه از یک پیانیست خیلی معروف آمریکایی سالهای ۱۹۳۰ بود, که اسمش ادی دوچین ( eddy Duchin) بود. بسیار بسیار نوازنده مطرحی بود که درباره اش در هالیوود هم فیلم ساختند و آن زمان نقش او را تایرون پاور بازی می کرد. این موسیقی متعلق به سال ۱۹۵۶ یعنی دقیقا ۶۰ سال قبل است. در زمانی که شهرزاد روایت می شود فکر کنم ایشان فوت کرده بود، ولی پیانیست برجسته ای بود وصفحه هایش آن زمان طرفدارهای زیادی داشت.

از میان کسانی که آن زمان را درک کرده بودند هم بازخوردی داشتید؟

بله اتفاقا من تشویق هایی داشتم خیلی دلگرمم کردند. یکی از آنها خانم پوران وفادار است. ایشان با عمویشان در رادیو تهران سال های ۳۶ - ۳۸ کار کردندو الان یبانوی ۸۱ ساله است. ایشان با من تماس گرفت و گفت من در آن زمان که شهرزاد روایت می شود یعنی حدود سال ۳۲ یک دختر ۱۸-۱۹ ساله بود دقیقا می شود همسن همان کاراکتر شهرزاد، می گفت من کافه نادری را دیده ام و شما به قدری حسی و دقیق این موسیقی را انتخاب کردید که خودم را در آن دوران حس می کردم. می گفت این مدل لباس ها، ماشین ها و حتی کلماتی که افراد می گویند اصلا برای آن دوران نیست یعنی آدم را پرت می کند به این دوران یعنی کسی که زندگی کرده احساس نزدیکی و همدلی نمی کند ولی موسیقی که شما انتخاب کرده بودید ادم را عمیقا به آن دوره می برد.حتی می گفت یکی دو نمونه که از تصنیف هایی که انتخاب کردی که از بلندگوی کافه پخش می شد، چیزی بود که واقعا در آن کافه پخش می شد، من تعجب می کنم که آن زمان نبودید و این هم جایی نوشته نشده و جایی گفته نشده ولی هر بار که من به آن کافه می رفتم آن موسیقی که شما انتخاب کردید می گذاشت، گفتم این قضیه کاملا اتفاقی بوده به قول معروف شهودی انتخاب شده است.

یعنی واقعا هیچ منبعی وجود ندارد در مورد این موضوع که مثلا یک کاری شده باشد، کتابی باشد که موسیقی که استفاده می شده در جاهای مختلف یا سلیقه مردم چطور بوده؟

راستش من خودم دربه در دنبال این منابع هستم و متاسفانه چیزی نوشته نشده است. کسانی هم که منبع ما در آن زمان بودند همه از بین رفتند مثلا یکی از آن ها که خیلی مهم بود مرحوم محمد نوری بود. خیلی سعی کردم از این جنبه ها از او بپرسم ولی آنقدر ملول بودند که وضع حال را هم نمی خواستند چه رسد به اینکه از گذشته هم یاد کند.

بعضی ایرادات هم به بعضی بخش های این مجموعه گرفته شد، مثلا در قسمتی پدر شهرزاد تصنیف تو ای پری کجایی را زمزمه می کند که می دانیم این تصنیف مربوط به سال های بعد است.

ببینید همانطور که گفتم من بعد از فیلمبرداری به این مجموعه اضافه شده بودم، دو سه تا مورد هم بود که گناهش به پای من نوشته شد در حالی که من تقصیری نداشتم . ترانه ای که جمشیدخان پدر شهرزاد زمزمه می کند ساخته همایون خرم است اما من در زمان ضبط حضور نداشتم که تذکر دهم.

برای قسمت های بعدی هم قرار است با این مجموعه همکاری داشته باشید؟

فعلا چیزی که به من نگفته اند.

در آخر می خواستم نظرتان را درمورد صدای محسن چاوشی که برای این مجموعه انتخاب شده بدانم؟

به نظر من این صدا اصلا مناسب این مجموعه نیست. همانطور که فروش این مجموعه را برده بالا از کیفیت هنری این اثر کم کرده است. این صدا اگر طرفدارانی هم داشته باشد که می دانم خیلی هم دارد، صدایی است برای مختصات زندگی امروزه ما، برای مختصات خشن و بی رحم و غیررمانتیک و سرخورده و دردناک زندگی امروزی نه زندگی به نسبت آرام و لطیف و رمانتیک سال های ۱۳۳۰٫ این صدا با همه ارزشی که طرفدارهایش روبه رو هستند مطلقا با محتوا و زمان این سریال همخوانی ندارد.