شهاب مرادی ممنوع التصویر شد؟!

هفته نامه تماشاگران امروز - فاطمه پاقلعه نژاد: «ممنوع التصویر» این روزها در سازمان صدا و سیما تبدیل به یک واژه تکراری شده است. ممنوع التصویر هم طیف گسترده ای هستند از سیاستمداران سرشناس تا بازیگران سینما و خواننده های موسیقی. اخیرا این دامنه گسترده تر هم شده و به کارشناسان برنامه های مذهبی و روسای فدراسیون ها هم رسیده. هر کدام هم به دلیل عجیب.

حجت الاسلام پناهیان و حجت الاسلام نقویان، سال ها پای ثابت برنامه های مذهبی تلویزیون بودند اما حالا مدت هاست هیچ کدام به هیچ برنامه ای دعوت نمی شوند. حذف این دو روحانی پرطرفدار تقریبا همزمان شد با پررنگ شدن حضور شهاب مرادی؛ که شواهد نشان می داد می تواند سال های سال روی آنتن باشد و رضایت مخاطبان برنامه های مذهبی را جلب کند بی آنکه از خط قرمزهای صدا و سیما رد شود اما چه کسی فکر می کرد روزی یک برنامه تلویزیونی هوا شود فقط به خاطر اینکه کارشناسش شهاب مرادی است؟

شهاب مرادی بعد از آنکه از سریال پر هزینه معمای شاه انتقاد کرد با طعنه و کنایه های آیتم «صرفا جهت اطلاع» بخش خبری بیست و سی و روزنامه جام جم - ارگان سازمان صدا و سیما - روبرو شد. مرادی بعد از این ماجرا با انتشار تصویر پیامک مدیر تولید برنامه آیینه خانه (برنامه ای که در آن به انتقاد از سریال معمای شاه پرداخت) به شائبه ممنوع التصویری اش دامن زد.


البته یکی دو روز بعد روابط عمومی شبکه دو در بیانیه ای گلایه آمیز اعلام کرد که عدم پخش برنامه آیینه خانه به دلیل تغییر دکور، ساختار و زمان پخش آن بوده و کارشناس محترم برنامه هم از این امر مطلع بوده. اولین بار نیست مسئولان صدا و سیما تلاش کرده اند با توضیحاتی از این دست، بحران های خودساخته را مدیریت کنند. در ماجرای مصاحبه عادل فردوسی پور با محمد جواد ظریف هم، روابط عمومی صدا و سیما توضیحاتی داد که نه تنها کمکی به این سازمان نکرد، که تناقض در تصمیمات مدیرانش را بیشتر عیان کرد.

جرم کفاشیان چه بود؟

ممنوع التصویر شدن شهاب مرادی همان اندازه عجیب بود که خبر خودداری خبرنگاران صدا و سیما از گفتگو با علی کفاشیان. خبرنگارانی که از هر بهانه ای برای بگو و بخند با رییس فدراسیون فوتبال استقبال می کردند، این بار بی تفاوت از کنار او رد شدند.

بعد از این ماجرا یکی از خبرگزاری ها خبر داد که کفاشیان ممنوع التصویر شده است. به نظر می رسد داستان ممنوع التصویری علی کفاشیان واکنش به تصمیمی است که در مجمع فدراسیون فوتبال گرفته شده. در آن جلسه کفاشیان موافقت خود را با طرح شکایت از صدا و سیما به خاطر پرداخت نشدن حق پخش تلویزیونی مسابقات لیگ اعلام کرده بود؛ حقی که در اواخر مدیریت عزت الله ضرغامی به نظر می رسید به رسمیت شناخته شده اما سرافراز که آمد، مدیران صدا و سیما مدعی شدند هیچ بندی در قانون وجود ندارد که آنها را موظف به پرداخت حق پخش کند.


دستور ممنوع التصویری از کجا می آید؟

همیشه شایعاتی بوده مبنی بر اینکه صدا و سیما لیستی سیاه دارد از کسانی که نباید تهیه کنندگان برنامه های مختلف به سراغ شان بروند. برخی هم می گویند چنین لیستی وجود خارجی ندارد. یک منبع موثق درباره اینکه آیا برای ممنوع التصویری افراد دستوری رسمی در سازمان منتشر می شود به «تماشاگران امروز» می گوید: «دستور ممنوع التصویری افراد در سازمان صدا و سیما سرّی است و ما باید دائما از افراد خاصی که این اطلاعات را دارند استعلام کنیم چون گاهی تصویر یک فرد امروز مجاز است و فردا نیست یا در شبکه های سراسری ممنوع است و در شبکه های استانی مجاز است. این مسئله هم به ما اعلام نمی شود و در مورد هر فرد باید همان روز استعلام بگیریم.»

کامبیز نوروزی: صدا و سیما می تواند ممنوع التصویر کند، به شرطی که انحصاری نباشد

کامبیز نوروزی، حقوقدان متخصص در عرصه حقوق فرهنگی درباره الزامات حقوقی ممنوع التصویری در سازمان صدا و سیما و حواشی و اتفاقات هفته گذشته تلویزیون توضیح می دهد.

در قوانین ماده قانونی مبنی بر ممنوع التصویری در صدا و سیما داریم؟

- در حقوق و تکالیف رسانه ها در مورد انتشار اخبار تصاویر مربوط به اشخاص مختلف باید مواردی را از هم تفکیک کرد؛ اولا نوع رسانه؛ در ایران صدا و سیما رسانه انحصاری رادیو و تلویزیون است. در برنامه های مختلفی که پخش می شود یک عده به عنوان کارشناس یا احیانا هنرمند یا عناوینی از این قبیل به برنامه دعوت می شوند، انتخاب این اشخاص جزو حقوق سازمان و تهیه کننده است.

حقوق تهیه کننده یا سازمان؟

- حقوق سازمان که از طریق تهیه کننده اعمال می شود. تهیه کننده یا سازمان می توانند فردی را به برنامه دعوت کنند. در حقیقت سازمان صدا و سیما اصلا موظف نیست که حتما افراد معینی را به برنامه هایش دعوت کند؛ می تواند دعوت نکند.


هفته پیش، قبل از پخش برنامه سینمای چهار اعلام شد که کارگردان فیلم «آشغال های دوست داشتنی» به عنوان میهمان در برنامه حاضر خواهد شد اما این برنامه بدون هیچ توضیحی از طرف مسئولان شبکه چهار پخش نشد. در این مورد به نظر می رسد تهیه کننده خواستار حضور این میهمان بوده اما سازمان موافقت نکرده.

- از نظر حقوقی سازمان این حق را داشته که از حضور ایشان در برنامه جلوگیری کند اما اینجا یک بحث خیلی ظریف پیش می آید که به سیاست های سازمان صدا و سیما و چیزی که با موضوع انحصاری بودن رادیو و تلویزیون در ایران به شدت پیوند دارد، برمی گردد؛ آن هم اینکه وقتی صدا و سیما انحصاری است قاعدتا باید سلیقه ها و گرایش های مختلف سیاسی، فرهنگی و اجتماعی که در حدود قوانین کشور وجود دارند بتوانند سهمی را از برنامه های صدا و سیما داشته باشند. خیلی اوقات این قاعده در صدا و سیما رعایت نمی شود.

مثل جریان آقای ظریف و برنامه نود؟

- در مورد مصاحبه ای که آقای فردوسی پور با آقای ظریف داشتند، جلوگیری از پخش این مصاحبه با هیچ یک از قواعد حقوق رسانه و به خصوص حقوق ناظر بر رادیو و تلویزیون انحصاری جمهوری اسلامی منطبق نیست. شخصیت هایی هم هستند که به دلیل موقعیت برجسته اجتماعی و سیاسی، اخبارشان در زمره اخباری است که در جامعه مورد توجه و حساسیت است. اتخاذ سیاست تحریمی علیه اینها نقض حقوق اولیه مربوط به گردش آزاد اطلاعات است.

در مورد اول در یک وضعیت انتخابی قرار داریم، یعنی تلویزیون می تواند تشخیص بدهد در فلان برنامه کسی را دعوت کندی ا نکند؛ یعنی سلیقه ای است اما در نوع دوم با یک امر تکلیفی مواجه هستیم. در فرآیند گردش آزاد اطلاعات جامعه باید از اطلاعات و اخبار آگاهی داشته باشد و شخصیت هایی هم وجود دارند که حضور و رفتار و عملکرد اینها در جامعه۸۹ دنبال می شود و اهمیت دارد. سانسور اخبار یا تصاویر یا صدای اینها خلاف اصل گردش آزاد اطلاعات است.

ظاهرا آقای کفاشیان هم به دلیل موافقت با شکایت از تلویزیون به خاطر ندادن حق پخش بازی های لیگ برتر ممنوع التصویر شده اند.

- انحصار همواره موجب قدرت می شود؛ به همین دلیل در تمام زمینه ها مقرراتی پیش بینی می شود که از انحصار، استفاده بیش از حد مجاز حقوقی نشود. چون رادیو و تلویزیون ایران انحصاری است حتی در برنامه های عادی که کارشناس یا شخصی دعوت می شود، باز باید ترکیبی رعایت شود که سلیقه های مختلف فکری و هنری و سیاسی سهم داشته باشند.

در قانون اساسی برای این مسئله ماده قانونی وجود دارد؟

- در اصل ۱۷۵ قانون اساسی تاکید شده است که باید آزادی بیان با رعایت موازین اسلامی و مصالح کشور در سازمان صدا و سیما رعایت شود. یعنی این سازمان در برنامه های خودش قطعات باید به اصل آزادی بیان توجه داشته باشد و مکلف است آن را رعایت کند.

با این تفاسیر می توان گفت الان صدا و سیما اشتباه می رود؟

- این را به طور کلی نمی شود گفت اما سال های نسبتا زیادی است که سازمان صدا و سیما عمدتا بیانگر نوع خاصی از گرایش های سیاسی و فرهنگی است . گرایش های سیاسی و فرهنگی زیادی که هم در چارچوب قانون اساسی و مصالح کشور قرار می گیرند و هم متعهد به جمهوری اسلامی هستند، سهمی از بسیاری از برنامه های صدا و سیما ندارند.