دخترها درسخوان و پسر ها تنبل

خرداد امسال٢٠‌درصد دانش‌آموزان در امتحانات نهایی مردود شدند میانگین نمره دختران در رشته انسانی ١١,٤ و پسران ٨.٥٢ است میانگین نمرات دانش‌آموزان در خرداد ٩٤ و در رشته ریاضی ١٣، در تجربی ١٢ و در انسانی ١٠ است

الناز محمدی| چند روز پیش بود که اعلام یک خبر از زبان «عبدالرسول عمادي»، رئیس مرکز سنجش وزارت آموزش و پرورش، خیلی‌ها را به فکر واداشت: میانگین نمرات دانش‌آموزان در ‌سال آخر دبیرستان ١٢ است. هرچند عمادی در حرف‌هایش اشاره‌ای به دلایل این موضوع و دیگر جزییات آن نکرد ولی کمتر کسی بود که در روزهای گذشته با شنیدن این خبر، تعجب نکند.

حالا رئیس مرکز سنجش وزارت آموزش و پرورش در گفت‌وگو با «شهروند» از جزییات این موضوع می‌گوید؛ از این‌که در همه رشته‌های نظری وضع نمرات دختران از پسران بهتر است و مناطق محروم همچنان وضع بدتری در میانگین نمرات دارند.

*آقای عمادی شما چند روز پیش خبری را اعلام کردید که بازتاب‌های زیادی داشت؛ میانگین نمرات امتحانات نهایی دانش‌آموزان سوم متوسطه که روی عدد ١٢ ایستاده است. اما نکته‌ای که به نظر می‌رسد این است که شما با این‌که در دو هفته اخیر بارها در این‌باره صحبت کرده‌اید، دلیل این موضوع را اعلام نکرده‌اید.

چرا درحال حاضر میانگین نمرات دبیرستانی‌ها به این اندازه پایین است؟

من فکر می‌کنم که این موضوع را باید از چند نظر بررسی کرد. به هرحال این نکته را نمی‌توان از نظر دور داشت که با تنوع و گستردگی و تعدد مدارس در ایران، توقع این‌که میانگین نمره خیلی بالا باشد نمی‌رود. خوب است بدانیم که سال‌هاست میانگین نمره امتحانات نهایی دانش‌آموزان سوم دبیرستان در همین حدود و وضع به همین شکل است. فکر می‌کنم برای این‌که بتوانیم وضع را تغییر دهیم نیاز به یک عزم ملی وجود دارد؛ به این معنا که باید در این‌باره از مدرسه تا وزیر همه هم‌رأی و هم‌نظر باشند که این وضع باید تغییر کند.

بیشترین توجهات باید در درون مدرسه با مشارکت معلمان، مدیر، اولیا و دانش‌آموزان اتفاق بیفتد. از طرف دیگر آموزش و پرورش مناطق مختلف باید نقش تسهیل‌گر داشته باشد؛ به این معنی که هم کمک کند و هم ناظر باشد و این موضوع یقینا به این معنی است که آموزش و پرورش مناطق مختلف باید در این نظارتش ارزیابی داشته باشد و مدیران را از منظر این نتایج ارزیابی کرد. امتحانات نهایی تنها شاخصی است که کل نظام آموزشی ما را می‌سنجد چون همه را با یک معیار می‌سنجد.

*یعنی به نظر شما یکی از دلایل پایین بودن میانگین نمرات دانش‌آموزان دبیرستانی کمبود نظارت روی کار معلمان مدارس است؟

اصلی‌ترین دلیل این موضوع، بی‌کیفیت بودن نظام ارزشیابی در آموزش و پرورش است. اصلی‌ترین موضوع در این‌باره این است که باید نظام ارزشیابی را ارتقا دهیم. مثلا همیشه در تحلیل اطلاعات در این‌باره می‌بینیم که در مناطقی که به ارزشیابی و امتحان طول سال توجه شده است، درنهایت همبستگی معناداری بین نمرات امتحان‌های مستمر و نهایی وجود دارد، میانگین نمرات بالاتر است. اما از طرف دیگر ما مناطقی در کشور داریم که میانگین نمرات دانش‌آموزان در امتحانات نهایی ٧ شده اما در طول‌ سال ١٨ شده و این نشان می‌دهد که در طول ‌سال ارزشیابی درستی اتفاق نیفتاده است.

بنابراین هرجا به امتحانات و ارزشیابی طول‌ سال توجه شده ما نتایج بهتری در امتحانات نهایی داشته‌ایم ولی در مناطقی که ارزشیابی بی‌ضابطه بوده مثلا معلم در طول سال مرتب نمره دانش‌آموز را ٢٠ داده، دیده‌ایم که در امتحانات نهایی او شده ٧ و این نشان می‌دهد که ارزشیابی بی‌ضابطه بوده است.

*البته در این میان هستند کسانی که معتقدند برای یکپارچه کردن نظام ارزشیابی و دوری از نمره‌گرایی زیاد که به اعتقاد آنها ضررهایش در سال‌های گذشته بیش از سودش بوده، بهتر است امتحانات نهایی را حذف کرد.

ببینید نمی‌توان به همین راحتی گفت که باید امتحانات نهایی را حذف کرد. ما ٥٠‌سال است که این‌ امتحان هماهنگ کشوری را در همه دروس برگزار می‌کنیم. این درست است که ارزشیابی‌کننده آموزش، کسی است که خودش آموزش می‌دهد و اگر دبیر خودش سوالات را طراحی کند، بهتر است ولی این به این معنا نیست که نباید امتحان نهایی برگزار شود چون این امتحانات آموزش و پرورش را یک‌جا می‌سنجد و این موضوع خوبی است؛ مانند آزمون‌های پز یا کینگ که در سرتاسر دنیا برگزار می‌شود و باعث می‌شود نتایج آن با هم مقایسه شود و درنهایت حتی می‌توان نتایج آن را در همه کشورها با هم مقایسه کرد.

همین رنکینگ را ما در کشورمان در میان دانش‌آموزان با امتحان نهایی می‌سنجیم. از طرف دیگر این درست است که امتحان نهایی وجود دارد ولی این دبیر است که در طول‌ سال از دانش آموزش سوال می‌کند و چندین نمره وجود دارد. نمرات کلاسی با امتحان نهایی جمع می‌شود ولی چون این امتحان با تنوع و اختلاف وضع آموزشی، اقتصادی، فرهنگ و ... است؛ شاخص خوبی است برای این‌که بتوانیم عدالت آموزشی را محک بزنیم.

*شما می‌گویید که سال‌هاست میانگین نمرات امتحانات نهایی پایین است اما تا به حال کمتر دیده شده که با صراحتی که شما در این‌باره صحبت کرده‌اید، این میانگین پایین اعلام شود. چه شد که شما این موضوع را اعلام کردید؟

ما به این دلیل این موضوع را اعلام کردیم که دیدیم واقعا این وضع خوبی نیست و خواستیم در میان مسئولان آموزشی و اولیا و دانش‌آموزان در این‌باره حساسیت‌زایی کنیم. از طرف دیگر ما تقریبا دو‌ سال است که در مرکز سنجش آموزش و پرورش نتایج امتحانات نهایی در پایه‌های سوم متوسط نظری، فنی حرفه‌ای و پیش‌دانشگاهی را جمع‌آوری می‌کنیم.

این موضوع قبلا در اختیار مناطق بود و سیستمی که این اطلاعات را تجمیع کند، وجود نداشت و حالا این اتفاق افتاده است. هدف ما در طرح این بحث در حوزه‌های مختلف این است که چرا میانگین نمره به این صورت است و برای این‌که میانگین نمره را بهبود دهیم چه اتفاقی باید بیفتد.

اما این نمرات مربوط به یک مقطع است و باید تعمیم پیدا کند تا بتوانیم در دوره اول و دوم متوسطه سطح علمی دانش‌آموزان را بهبود دهیم چون تحلیلی که ما در حاضر در مقطع سوم و پیش‌دانشگاهی انجام می‌دهیم تا بیاید انجام شود دانش‌آموز از سیستم آموزش و پرورش خارج می‌شود بنابراین همه تلاشمان این است که این سامانه را تعمیم دهیم.

ایده‌آل ما این است که دبیر، نمراتی را که می‌گیرد خودش نمراتش را در این سامانه وارد کند و خود دبیران بدانند که در کل کشور این اطلاعات جمع‌آوری می‌شود و یقینا این موضوع روی فرآیندهای آموزش بهبود پیدا می‌کند چون آنها روی کارشان احساس نظارت می‌کنند. الان اگر معلمان در مدارس بدانند در وزارت جمع می‌شود، این موضوع در فرآیند ارزشیابی ما تاثیر می‌گذارد. از طرف دیگر ما با این سیستم تحلیل داده‌ها، همه فعالان تعلیم و تربیت مانند تالیف کتب، تجهیزات، کسانی که امتحان می‌گیرند و ... همه را با این سوال روبه‌رو می‌کنیم که چرا این اتفاق افتاده و میانگین نمرات به این اندازه پایین است.

*یعنی این سیستم جمع‌آوری داده درباره میانگین نمرات دیگر پایه‌های دوره اول و دوم متوسطه وجود ندارد؟

خیر در دیگر پایه‌ها درحال حاضر این سیستم وجود ندارد. درحال حاضر سامانه فاینال داریم و همه استان‌ها درباره امتحانات نهایی به ما اطلاعات می‌دهند. الان دنبال این هستیم که این سامانه را به پایه‌های اول و دوم ببریم ولی این اتفاق هنوز نیفتاده است. قبل از ایجاد این سیستم برای امتحانات نهایی، توصیف و تحلیل در این‌باره وجود نداشت اما الان در سطح مدرسه‌ای، شهرستانی، استانی و ملی اطلاعات درباره نتایج امتحانات دانش‌آموزان را جمع‌آوری و در ٤ سطح تحلیل می‌کنیم و این باعث شده که در مدرسه، دانش‌آموز، مدیر، معلم و ... در همه شهرها و همه رشته‌ها با هم مقایسه شوند. این روند دو ‌سال را طی کرده و امیدواریم به تدریج به دیگر پایه‌ها هم برسد.

*نکته دیگر این است که شما با وجود اعلام خبر میانگین پایین نمرات امتحانات نهایی در ایران، جزییاتی از این موضوع اعلام نکرده‌اید. مثلا آیا مشخص است که میانگین نمرات در هر کدام از رشته‌های ‌سال سوم متوسطه به چه صورت است؟

بله. ما اطلاعات دقیق در این‌باره را داریم. مثلا درحال حاضر میانگین نمرات دانش‌آموزان در خرداد ٩٤ رشته ریاضی در کل کشور ١٣,٢٣ و در تجربی ١٢.٨٧ است و در انسانی ١٠.٢٦ است. این نشان می‌دهد که در کل در رشته ریاضی بیشترین نمره را داریم، بعد تجربی و بعد انسانی.

*تفاوت این آمارها به تفکیک درباره دانش‌آموزان دختر و پسر به چه صورت است؟

در کل کشور دانش‌آموزان دختر در بیشتر دروس، رشته‌ها و شاخه‌ها بهتر از پسران هستند. البته این حرف کلی است و وقتی تحلیل دقیق‌تر می‌کنیم با وجوه تمایزی مواجه می‌شویم. در شاخه نظری به این دلیل که دانش‌آموز دختر و پسر در چهار رشته داریم، قابل مقایسه‌اند اما در فنی‌حرفه‌ای با هم فرق می‌کنند؛ در نظری‌ها، دخترها میانگین نمره‌شان بهتر است. مثلا در رشته ریاضی میانگین نمره دختران در خرداد ٩٤، ١٤,٣٦ و میانگین همین رشته در پسران ١٢.٦١ است. در رشته تجربی میانگین نمرات دانش‌آموزان دختر ١٣.٧١ و پسر ١١.٤٨ است. در رشته انسانی هم میانگین دختران ١١.٤ است و پسران ٨.٥٢ است.

*درصدهای قبولی و مردودی دختران و پسران در امتحانات نهایی به چه صورت است؟

درکل‌ درصد قبولی دانش‌آموزان دختر و پسر رشته ریاضی و درکل کشور ٨٧,٢٨، تجربی ٨٥.٦٢‌درصد و انسانی ٧٢.٦٤‌درصد است. از طرف دیگر‌ درصد قبولی دانش‌آموزان ما در خرداد ٩٣ و ٩٤ ٨٠‌درصد است. یعنی دانش‌آموزان در دروس‌شان قبول شده‌اند ولی نمره پایان ‌سال آنها حدود ١٢ است، پس یعنی ٦٠‌درصد دانش‌آموزان توانسته‌اند به محتوای آموزشی پاسخ دهند و ٤٠‌درصد از آنها محتوا را یاد نگرفته‌اند یا در امتحان پس نداده‌اند.

*پراکندگی جغرافیایی در محاسبه میانگین نمرات به چه شکل است؟ مشخص است که در کدام مناطق این میانگین پایین‌تر است و کجا بالاتر؟

بله، پراکندگی جغرافیایی مشخص است ولی بهتر است که اطلاعات آن را اعلام نکنم.

*چرا؟

چون نمی‌توانیم این آمار را اعلام کنیم. یکی از دلایلش این است که اگر آمار همه استان‌ها را بگوییم افرادی آن را چماق می‌کنند و توی سر مدیران آموزش و پرورش می‌زنند و در کل دانستن این اطلاعات مشکلی را از آموزش و پرورش ما حل نمی‌کند.

*خب، به صورت کلی هم نمی‌شود گفت که حدودا کدام مناطق میانگین پایین‌تری در نمرات نهایی دارند؟

مثلا مشخص است که در مناطق محروم وضع نمره‌ها خیلی بدتر از مناطق برخوردار است. من فکر می‌کنم بهتر باشد درباره دلایل این اتفاق بیشتر صحبت کنم. من فکر می‌کنم که مسأله نخست ما در نظام تعلیم و تربیتی مسأله نیروی انسانی است. البته این موضوع هم وجود دارد که هرجا که به دلیل پراکندگی جغرافیایی، بدی وضع اقتصادی، آب و هوای بد، محرومیت استان بیشتر است، ما نتایج خوبی در امتحانات نهایی نمی‌گیریم. مثلا استان سیستان و بلوچستان یکی از این استان‌هاست، چون این استان به لحاظ پوشش تحصیلی فاصله زیادی از بقیه استان‌ها دارد. از طرف دیگر نیروی انسانی مرتبط با دروس، کم وجود دارد و از طرف دیگر برنامه درسی هم مزید بر علت پایین آمدن نمرات دانش‌آموزان شده است؛ مثلا پراکندگی جغرافیایی در مناطق گرمسیری یا بد آب و هوا و ... در برنامه درسی مشکلاتی به وجود می‌آورد و این مشکلات دیده نمی‌شود. این یک واقعیت است که محتوای آموزشی برای همه دانش‌آموزان در ایران و در همه مناطق یکی است اما در مناطق محروم، گرمسیر یا سردسیر معلم حتی خیلی وقت‌ها نمی‌تواند کتاب‌ها را کامل تدریس کند اما دانش‌آموز باید همان امتحانی را بدهد که دانش‌آموز منطقه برخوردار می‌دهد، درحالی‌که حتی گاهی بخشی از کتاب‌ها به او آموزش داده نشده است.

*آقای دکتر می‌دانید که چندسال پیش و بعد از تغییر نظام آموزشی به ٦,٣.٣، مردودی دانش‌آموزان در پایه اول دبیرستان حذف شد و تعدادی از کارشناسان آموزشی گفتند حذف مردودی اول دبیرستان باعث افت تحصیلی و افت نمرات دبیرستانی‌ها در سال‌های بعدی می‌شود. شما فکر نمی‌کنید که یکی از دلایل مهم پایین بودن میانگین نمرات دانش‌آموزان در پایه سوم، همین موضوع است؟

فکر می‌کنم که راه بهبود در نظام آموزشی این نیست که مردودی و تکرار پایه را زیاد کنیم. اگر امکان تکرار پایه را فراهم کنیم ولی به سایر الزامات آموزش توجه نکنیم مشکلی حل نمی‌شود.‌ ای بسا دانش‌آموزانی که مردود می‌شوند و سرکوفت‌های زیادی می‌خورند و به لحاظ روانی به‌شدت آسیب می‌بینند، اصلا دیگر ادامه تحصیل ندهند.

بهترین روش این است که ما باید نظام ارزشیابی‌مان را طوری کنیم که خود این نظام به بالا رفتن نمرات دانش‌آموزان کمک کند. اگر نظام ارزشیابی منظمی داشته باشیم چون دانش‌آموز مرتب بازخورد می‌گیرد، بنابراین راهش این نیست که تکرار پایه را پیاده کنیم. مردودی باعث افزایش سطح علم نمی‌شود.