از لاله زار تا شانزلیزه در ۱۰ دقیقه!

برترین ها: خیابان شانزلیزه پاریس، برای ما ایرانی‌ها، نماد مدرنیته و غرب گرایی و شاید به اعتباری، مفهوم "با کلاسی" باشد! ما ایرانی‌ها، از زمان ناصرالدین‌شاه قاجار تا کنون، علاقه خاصی به خیابان زیبا و بزرگ و مشهور شانرلیزه داشته و داریم. اما واقعاً، در شانزلیزه چه خبره؟ با ما همراه باشید تا گشتی در کوچه پس کوچه‌های شانزلیزه و لاله زار در چند دقیقه بزنیم.

شانزلیزه یا به قول فرانسوی زبان‌ها: Champs-Élysées، همان نوستالژی هست؟ شانزلیزه، تعریف مدرنیته برای ما ایرانی‌ها محسوب می‌شود؟ هر چه اسمش را بگذاریم و تعریفش کنیم، شانزلیزه پاریس، به عنوان یکی از مظاهر غرب گرایی برای ما ایرانیان، از شهرت بالایی برخوردار هست و به نظر می‌رسد، این موضوع، ریشه در تاریخ معاصر ایران زمین دارد. جامعه شناسی شانزلیزه! شاید عنوان جالبی باشد برای بررسی چرایی و چگونگی علاقه خیل زیادی از ایرانیان به یک خیابان مشهور در پاریس! شانزلیزه، در فرهنگ خودمانی ما ایرانی‌ها، نماد تجمل گرایی و زیبایی و مدرنیته فرانسوی است. بعید است، یک گردشگر ایرانی در اروپا، اگر قصد مسافرت به فرانسه را داشته باشد، گشت و گذار در اطراف شانزلیزه را در دستور کار خود قرار ندهد. واقعاً چرا شانزلیزه برای ما محبوب شد؟ آیا می‌دانستید که لاله زار، برداشتی از شانزلیزه پاریس است؟


این گفتار، تا حدودی تلاش می‌کند، به این پرسش پاسخ دهد. اگر چه، صحبت و تأمل و تعمق فراوان، اما وقت و فرصت محدود.

با ما همراه باشید در گشت و گذاری در شانزلیزه و نگاهی به یکی از خیابان‌های مشهور اروپا و جهان.


شانزلیزه را باید بخشی جدایی ناپذیر از تاریخ معاصر اروپا و جهان نامید. اواسط قرن بیستم میلادی بود که فرانسه، تسلیم ارتش آلمان نازی شد و آدولف هیتلر که خود نقاش هنرمند اما یک نظامی خونخوار بود، به ارتش خود دستور دارد که به هیچ یک از نمادهای تاریخی پاریس، به ویژه موزه لوور و آثار هنری پاریس، آسیب نزنند. رژه ارتش آلمان نازی در حضور رایش سوم در خیابان شانزلیزه فرانسه را باید یکی از باشکوه‌ترین و تاریخی‌ترین رژه نیروهای مسلح اروپا دانست که نماد قدرت ارتش نازی را در مشهورترین خیابان فرانسه، به رخ فرانسوی‌های تسلیم شده کشاند. به نظر شما، برای خوار کردن یک ملت، روش بهتری از این رژه تاریخی در مظهر قدرت و مدرنیته غرب، سراغ دارید؟

دو کشور آلمان و فرانسه، تنها در قالب جنگ جهانی، با یکدیگر خصومت نداشتند. بلکه سابقه خصومت آن ها به صدها سال قبل باز می‌گردد. کشور آلمان و فرانسه تا قرن نهم میلادی زیر لوای حکومت «شارلمان» (charlemagne) که عنوان امپراتور فرانک و ژرمن را داشت، اداره می‌شد. بعد از مرگ شارلمان و تقسیم متصرفات شارلمان بین نوادگان او و ایجاد کشورهای آلمان، فرانسه و ایتالیا، دو کشور آلمان و فرانسه همواره بر سر تصرف مناطق «آلزاس» و «لورن» با هم اختلاف داشتند تا آنکه در قرن بیستم در قالب اتحاد مثلث و اتفاق مثلث رویاروی یکدیگر قرار گرفتند.

اشغال فرانسه در سال 1940 میلادی صورت گرفت و به مدت 4 سال ادامه داشت. در 25 جون 1940 میلادی، رژه باشکوه ارتش نازی در حضور هیتلر در خیابان شانزلیزه انجام شد که اکنون که سال‌ها از آن جریان می‌گذرد، فرانسوی‌ها با ناراحتی از آن رویداد تاریخی یاد می‌کنند! البته، اشغال پاریس توسط هیتلر سبب شد، تا هیچ آسیبی به این شهر تاریخی و زیبای اروپا، وارد نشود و مانند لندن و ورشو، توسط نیروی هوایی آلمان، با خاک یکسان نشود.

شانزلیزه ایران: لاله زار

علاوه بر هیتلر، صاحب منصبان دیگری به پاریس و شانزلیزه آمده بودند که از ایران، ناصرالدین‌شاه قاجار در جریان سفرهای خود به فرنگ، به فرانسه و پاریس، علاقه زیادی نشان داد و چند باری به این کشور و به خصوص پاریس رفت. قدم زدن ناصرالدین‌شاه در شانزلیزه و مشاهده خیابانی زیبا با درختان سر به فلک کشیده و کافه‌های زیبا با خدمتکاران زن شیک پوش، سبب شد تا پس از بازگشت شاه شهید به تهران، به چاکران دربار، دستور بدهد تا خیابانی شبیهان چه در شانزلیزه پاریس دیده بود، در تهران ایجاد کنند.

راحت‌ترین کار، ساخت خیابانی است که امروزه به نام لاله زار می‌شناسیم و قرار بوده است که تبدیل بشود به شانزلیزه کوچک ایران، که البته خیلی هم موفق از آب در نیامد. لاله زار دران دوران، نه درختان سر به فلک کشیده داشت نه از بافت شهری مطلوب و معماری منظر زیبا مانند وضعیت نوستالژیک شانزلیزه برخوردار بود. شانزلیزه را، میدان کنکورد و دروازه پیروزی که سر این خیابان قرار دارد، با شهره جهانی همراه کرده است و البته نباید حضور کافه‌ها و سینماهای متعدد در کنار بلوارهای پهن این خیابان را نیز، از ذهن دور کرد. خلاصه، با وجود تفاوت‌های بسیار بین لاله زار و شانزلیزه، ما شاهد این موضوع هستیم که شاه قاجار، علاقه وافری به قدم زدن در شانزلیزه ای‌ای در تهران داشت که به همین منظور، کار توسعه خیابان لاله زار، در دستور کار قرار گرفت.

به جز ناصرالدین‌شاه، شاهان بعدی از جمله مظفر الدین شاه قاجار نیز، سفرهایی به فرانسه داشتند که در تصویر زیر عکسی کمیاب از سفر مظفر الدین شاه به پاریس و قدم زدن وی در خیابان‌های شهر عشاق اروپا، مشاهده می‌شود. تاریخ روابط ایران و فرانسه، در دوران فتحعلی شاه قاجار و حتی احمد شاه، با فراز و نشیب‌های فراوان همراه بوده است که مطالعه آن، خالی از لطف نیست.


درباره لاله زار که از شانزلیزه الگو برداری شده بود، گفتار جالبی در تاریخ معاصر ایران در دوره قاجاریه ارائه شده است. فرمان همایونی صادر شد، و یکی از معروف‌ترین باغ‌های تهران را نامزد اجرای حکم کردند. شاه می‌خواست، خیابانی مثل شانزلیزه پاریس در تهران ایجاد شود، آخر او در سفرش به فرنگ، از دیدنی‌های شانزه‌لیزه خیلی لذت برده بود. لاله‌زار باغی مصفا در خارج تهران بود که به خاطر داشتن لاله‌های خودرو، تفرجگاهی بی بدلیل برای شاهان قاجار شده بود. آن لاله زاری که ناصرالدین شاه با فرمانی شاهانه درختانش را برید، نرده‌های چوبی‌اش را از جا درآورد و خیابانی از میانش گستراند ارثیه به جا مانده از فتحعلی شاه بود که اتفاقاً شهرتی هم داشت. اما لاله‌زار بی ورثه امروز خیابانی بی شکل و هویت شده است که انگار محصول هوسی یک شبه است.

آن باغ را که تکه تکه کردند، اول شاهزاده‌ها سر سفره نشستند هرکس لقمه ای گرفت و آخر، قواره‌های دیگر به تجار و متمولین شهر فروخته شد: "هر ذرع (یک متر و چهار صدم متر) یک تومان تا شش هفت ریال." در قطعه زمینی مرغوب، متعلق به نوه‌های فتحعلی شاه اولین هتل مجلل و مدرن ایرانی به نام" گراند هتل" ساخته شد که امروز مرد میان سالی در ورودی آن سیم و پیچ و مفتول فروشی دارد. ناصرالدین شاه با آوردن اسباب مدرنیته از فرنگ کم کم شانزلیزه ای برای خودش ساخت. لاله‌زار مهد فرهنگ شد از معماری گرفته تا کافه‌ها و تئاترها و فروشگاه‌های مدرن.


عبور اولین واگن اسبی از این خیابان، راه افتادن برق و رد شدن اولین تراموای برقی موجب ترقی بیشتر لاله‌زار شد. حتی نخستین خط تلگراف هم یادگاری از این خیابان است. "منت خدای را عز و جل که طاعتش موجب قربت است و بشکر اندرش مزید نعمت" این اولین پیامی بود که در اسفندماه سال ۱۲۳۶ شمسی، یعنی ۱۴ سال پس از ارسال اولین پیام تلگرافی جهان توسط ساموئل مورس، به وسیله کرشش (یکی ازمعلمان اتریشی دارالفنون) بین کاخ گلستان و لاله‌زار با موفقیت مخابره شد.


یادگارهای شانزه‌لیزه تهران یکی از زیباترین یادگارهای لاله‌زار باغ میرزا ابراهیم خان امین السلطان قهوه چی ناصرالدین شاه و پدر علی اصغر خان اتابک امین السلطان است که اکنون فقط ۹۰۰۰ هزار مترمربع از آن باقی مانده و چون در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده از گزند حوادث مصون است. این عمارت با شکوه، ته بن بست اتحادیه با در دو لنگه سبز رنگ زمانی لوکیشن سریال معروف "دائی جان ناپلئون" نوشته ایرج پزشک زاد بود که ناصر تقوایی آن را ساخت.


ساختمان سینماهای سارا، ایران، رکس (که به لاله تغییر نام داده)، جهان، شهرزاد و نادر و تئاتر نصر و پارس با گراند هتل و بخشی از باغ باشکوه و تنها عمارت باغ میرزا ابراهیم خان امین السلطان آخرین یادگارهای شانزه‌لیزه تهران‌اند. ولی هنوز روی برخی عمارت‌های مرده؛ کاشی‌کاری‌ها، آجرنماهای بی بدیل و گچ بری‌های استادانه، ردی از معروف‌ترین خیابان تهران به جا مانده است.

به هر حال، خیابان لاله‌زار یکی از خیابان‌های قدیمی و مرکزی شهر تهران است. این خیابان از جنوب به میدان امام خمینی (توپخانه)، از شمال به خیابان انقلاب اسلامی منتهی می‌شود. لاله‌زار در اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی نماد نوگرایی و هنر ایران بود و «شانزه‌لیزهٔ تهران» لقب گرفته بود. بسیاری از تئاترها، رستوران‌ها، تجارتخانه‌ها، کاباره‌ها، پیاله‌فروشی‌ها، خیاط خانه‌ها، سینماها و فروشگاه‌های معروف ایران در این خیابان قرار داشتند.

خلاصه این داستان کوتاهی بود از جریان نوستالژی بودن و تاریخ سازی خیابان شانزلیزه به روایت تاریخ مصور... .

و اما داستان شانزلیزه... .

شانزِلیزه، عشق خیلی‌ها، آرزوی بعضی‌ها و رویای سینماگرایان قرن بیستم و کافی بازهای نوستالژی باز است. کم نیستند در دنیا، افرادی که اروپا را با پاریس و شانزلیزه و لوور و ایفل، می‌شناسند. نمادهای شهر پاریس، در فهرست پر سلفی‌ترین عکس‌هایی است که در شبکه‌های اجتماعی، گردشگران از تصاویر سلفی خود منتشر می‌کنند. به هر حال، کلمه شانزلیزه، شاید برای خیلی از مردم جهان، کلمه جالب و زیبایی در کلام و نوشتار باشد. چمپزلیزه یا شانزلیزه، مظهر مدرنیته و جریان تاریخ ساز فرانسه مدرن، به هر حال، خیابانی اعیان نشین و از معابر اصلی پایتخت فرانسه به شمار می‌رود.


خیابان شانزلیزه در منطقه ۸ پایتخت فرانسه واقع شده است. فرانسوی‌ها شانزلیزه را «la plus belle avenue du monde» یعنی «زیباترین خیابان جهان» نیز می‌نامند. خیابان شانزلیزه با زیبایی فراوان، کافه تراس‌های معروف و فروشگاه‌های لوکس یکی از معروف‌ترین خیابان‌های جهان است. معنی شانزلیزه «دشت الیزه» است و کاخ الیزه نیز در نزدیکی این خیابان قرار گرفته است.

الیزه در اساطیر یونان به معنی بهشت است. خیابان این بلوار به طول ۱٬۹۱۰ متر در منطقه ۸ پاریس و در شمال غربی این شهر قرار دارد. این خیابان از میدان کنکورد آغاز شده و به میدان شارل دوگل (میدان اِتوال) ختم می‌شود. بلوارهای پهن و درختکاری شده شانزلیزه، مناظر زیبایی از این خیابان نوستالژیک در روز و حتی شب، به دیدگان هر رهگذری مخصوصاً گردشگران شرقی، منتقل می‌کند.


شانزلیزه بخشی از محور تاریخی (Axe historique) پاریس به‌شمار می‌آید. از طاق پیروزی با عنوان تاج خیابان شانزلیزه یاد می‌شود.



تاریخچه در سال ۱۸۶۰. شانزلیزه تا سال ۱۶۱۶ دشتی بود که در آن بازارهایی قرار داشت. در آن تاریخ ملکه ماری مدیچی تصمیم گرفت محور باغ‌های باغ تویلری را با خیابانی درختکاری‌شده گسترش دهد. هرساله در تاریخ ۱۴ ژوئیه مراسم رژه نظامی باشکوهی به مناسبت روز ملی فرانسه در خیابان شانزه‌لیزه پاریس برگزار می‌شود.


شانزلیزه را با سینماها، کافه‌ها و برندهای مشهوری که در این خیابان شعبه دارند، می‌شناسند. اگر گشتی در این خیابان زده باشید، درخواهید یافت که بسیاری از شرکت‌ها و برندهای معتبر دنیا، به رسم اعتباری که این خیابان در اروپا دارد، یک مغازه حتی سی متری هم در این خیابان خریده و به معرفی محصول خود می‌پردازند. از ایران، دفتر شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی (هما) نیز از پیش از انقلاب اسلامی، در این خیابان دفتر داشت و هم اکنون نیز به ایرانیان این کشور، خدمات ارائه می‌کند. بلوارهای پهن و گشاد دو طرف خیابان شانزلیزه، فرصتی برای قدم زدن و تفرج و به قول اروپایی‌ها، window shopping است که منظره ای‌ از تارت های توت فرنگی و پای سیب و اسپرسو و برندهای ریز و درشت غربی، دیدگان را به خود جذب می‌کند.


اگر به شانزلیزه سفر نکرده‌اید و قصد بازدید ازاین خیابان مشهور را دارید، باید به اطلاع برسانیم که تنها مغازه سوپرمارکت بزرگ این خیابان دو کیلومتری، فروشگاه زنجیره ای MONOPRIX می‌باشد که همانطور که در شکل زیر ملاحظه می‌کنید، فروشگاه بزرگی را شامل می‌شود و طبقه زیر زمین آن، سوپرمارکت می‌باشد.


مردم فرانسه به ویژه پاریس مانند هندی‌ها، علاقه فراوانی به تئاتر و سینما دارند و شاید یکی از دلایلی محبوبیت و معروفیت و شهرت جشنواره فیلم کن، علاقه شایان توجه فرانسوی‌ها با صنعت سینما و هنر هفتم باشد که تاریخ سینما، به اجداد آن ها یعنی برادران لومیر، مدیون است. سینماهای شانزلیزه، اعتبار جهانی دارند و معمولاً تا پاسی از شل، هر روز هفته، مملو از مخاطبان فیلم است. فیلم‌هایی از سینمای ایران، در سال‌های اخیر در سینماهای شانزلیزه بر روی پرده رفته‌اند که با استقبال مخاطبان فرانسوی و حتی گردشگران پاریس مواجه شد. سینما گامونت شانزلیزه، که در وسط این خیابان 2 کیلومتری زیبا قرار دارد، یکی از سینماهای معروف فرانسه را شامل می‌شود که با سال‌های فراوان، به روز ترین فیلم‌های سینمای جهان را بر روی پرده نقره ای، به تصویر می‌کشد.


سالن تئاتر و کنسرت هال شانزلیزه نیز، که عمارتی باشکوه و مجلل و یادآور تالار وحدت تهران می‌باشد، از دیگر ظرفیت‌های هنری پاریس را تشکیل می‌دهد.


به هر حال، ایران و فرانسه، خاطرات زیادی دارند. خاطرات ما و پاریس، خاطرات جالبی است. چه برایان‌ها که به شانزلیزه رفته‌اند و چه کسانی که هنوز، سودای فرنگ، آن ها را به شهر عشاق اروپا نبرده است. به قول دوستی، ما و پاریس، عجیب داستانی دارد... ما و پاریس، داستان عجیبی بوده و داستان نوستالژی هست. داستانی که روایت شیرینی از آن را می‌توان در کتاب "ما و پاریس" به قلم امیر سعید الهی خواند. کتاب «ما و پاریس» که با کتاب‌نامه و نمایهٔ نام‌ها و مکان‌ها و نزدیک به صد تصویر از اشخاص و مکان‌ها مذکور در متن همراه است، به همت نشر «آباد بوم» در ۴۰۰ صفحه و به بهای ۲۰ هزار تومان روانه بازار شده است. این اثر، اوایل سال جاری وارد باز نشر شد.

البته کتاب "از لاله زار تا شانزلیزه" نیز که به کوشش داریوش اسد زاده در کشور منتشر شده، نگاهی دارد به تاریخ تئاتر ایران.


شانزلیزه، برای فرانسوی‌ها نیز نوستالژی هست که ژودسن، آهنگی به این نام سروده است.


از طریق این ویدئو، گشتی بزنید در شانزلیزه قدیم و جدید

www.youtube.com/watch?v=d۷-UcdcK۴AA

از لاله زار تا شانزلیزه، روایت یک نوستالژی و روایت یک تاریخ است. تاریخی که فرهنگ و اجتماع و جامعه و سیاست را با خود همراه می‌کند و به تاریخ یک ملت بدل می‌شود. لاله زار ما، می‌تواند برای گردشگران خارجی به ویژه فرانسوی، دیدنی و جالب باشد. اگر شهرداری تهران، بتواند فضای نوستالژی گونه ای به این منطقه قدیمی شهر تهران بدهد، تغییر بافت شهری و ارتقای معماری منظران و تقویت ظرفیت‌های گردشگری شهری دران، می‌تواند لاله زار را به منطقه ای خالی از سیم و کابل و لامپ فروش‌ها تبدیل کند و دوباره، این بخش از شهر را به فضایی مملو از بوی چای و سکنجبین و قهوه و شیرینی‌های سنتی و غربی تبدیل کند.