کافه خاطره‌ا نگیز تهران، پاساژ می‌شود؟

روزنامه فرهیختگان: زمین تسطیح‌شده بیش از یک پلاک است، هنوز تابلوی عملیات ساخت‌وسازش نصب نشده و از جزئیات آن خبری نیست. درست کنار بنای ثبت ملی شده و خاطره‌انگیز هتل و کافه نادری چند ساختمان دیگر در انتظار تخریب و اضافه شدن به پروژه هستند تا احتمالا پاساژ دیگری را میهمان خیابان جمهوری کنند.

حالا خبرهای غیرموثق از تمایل مالک این پروژه برای تملک و تخریب هتل نادری به گوش می‌رسد؛ خبری که دوستداران میراث فرهنگی تهران را نگران کرده و این نگرانی با سکوت مسئولان میراث فرهنگی استان تهران افزایش یافته است.

گسترش خیابان جمهوری در دوره پهلوی اول اتفاق افتاده و بیشتر ساختمان‌های جداره آن تحت‌ تاثیر معماری نوگرای غربی آن زمان است. در کنار این خیابان، تعداد زیادی بناهای مهم و خاطره‌انگیز، قرار دارد و این خیابان با اغلب خیابان‌های مهم دوره پهلوی از جمله لاله‌زار، ولیعصر، کارگر، بهارستان، حافظ و فردوسی هم‌تقاطع است.

معماری این خیابان از ساخت‌وساز‌های متعدد در طول دوره‌های مختلف در امان نمانده و هر گوشه‌اش مجتمع تجاری بزرگی ساخته شده که حالا برخی از آنها نیز جزئی از حافظه تاریخی این خیابان شده‌اند، مانند ساختمان‌های آلومینیوم و پلاسکو. اما جداره خیابان جمهوری حد فاصل خیابان حافظ تا فردوسی، کمترین ساخت‌وساز را داشته و همچنان بخشی از خاطرات تهران در آن حفظ شده است. خیابانی که تا پیش از نام جمهوری، مردم تهران آن را به خیابان نادری می‌شناختند و به دلیل هتل و کافه نادری یکی از پاتوق‌های دهه ۴۰ تهران بوده است. اما به تازگی با ساخته شدن پاساژ چارسو آن هم با تخریب یک خانه تاریخی و ثبت ملی‌شده، پای پاساژسازان بیش از پیش به این محدوده باز شده است.

قربانی اول، خودکارفروشی برلیان

اواخر اسفند پارسال خبرهایی از فشار برای تخریب مغازه خودکارفروشی برلیان منتشر شد. مالک جدید یکی از مجموعه مغازه‌های قدیمی خیابان جمهوری که به نام پاساژ نادری هم شناخته می‌شود، چند مغازه را برای ساخت مجتمع تجاری تخلیه و پس از مواجهه با مقاومت صاحب سرقفلی خودکارفروشی برلیان، سقف این مغازه را تخریب می‌کند. اهالی محل می‌گویند قصد مالک جدید، ساخت مجتمع تجاری است.

اهمیت مغازه برلیان در تصاویر به جا مانده از کودتای ۲۸ مرداد سال ۳۲ است. تصویر سردر برلیان در فیلم‌های مستند به‌جامانده از کودتا ثبت شده و ویترین مغازه همچنان شبیه روزهای ۴۰ سال پیش است. بسیاری برای خرید خودکار‌های لوکس از قدیم به برلیان مراجعه می‌کردند. اما حالا پس از تخریب سقف و شکستن تابلو بدون اطلاع صاحب مغازه، برلیان همچنان به سختی ایستادگی می‌کند. صاحبش خانم میانسالی است که وارث مغازه همسر است. حالا که ابعاد این تخریب گسترده‌تر می‌شود، او باز هم به پرسش‌ها پاسخ نمی‌دهد و امید دارد بتواند برلیان، این مغازه خاطره‌انگیز خیابان جمهوری را حفظ کند.

قربانی دوم، خانه ماوثاله

از هرکسی که پنج بنای خاطره‌انگیز تهران را بپرسید، قطعا یکی از آنها کافه نادری خواهد بود. حیاط کافه نادری برای همه دوستدارانش محل خاطره‌انگیزی است. اگر از داخل این حیاط به سمت غرب نگاه می‌کردید، خانه زیبایی در کوچه کناری خودنمایی می‌کرد؛ خانه‌ای که به خاطر نام مالکش به خانه ماوثاله معروف و مربوط به اوایل دوره پهلوی بوده است.

این خانه در فهرست آثار ملی ثبت نبود و اول تیر امسال خبر تخریبش منتشر شد. با توجه به همسایگی آن با بنای ثبت ملی هتل و کافه نادری، اداره میراث فرهنگی استان تهران باید در جریان تخریب و مجتمع جایگزین آن قرار می‌گرفت. حالا اگر به گفته اهالی اینجا مجتمع تجاری ساخته شود و پس از آن هتل نادری باقی مانده باشد، از حیاط کافه به جای منظره غروب در تهران قدیمی، احتمالا آسمانخراش نوسازی پیدا خواهد بود.

قربانی‌های بعدی کدامند؟

خبرهای غیرموثق و شایعه‌ها درباره فروش هتل نادری نیز هشدار می‌دهند؛ خبری که به دلیل سکوت اهالی و مسئولان میراث فرهنگی قابل‌ تأیید یا تکذیب نیست. اهالی و همسایه‌های هتل و کافه نادری این روزها از جواب دادن به این سوال که قرار است اینجا چه ساخته شود، شانه خالی می‌کنند. هیچ‌کدام از مغازه‌دارها اطلاعاتی نمی‌دهند و نمی‌گویند آیا ملک آنها نیز خریداری شده یا خیر.

یکی از اهالی اما می‌گوید: «همه پلاک‌ها از مغازه برلیان تا نبش کوچه جمالی خریداری شده و قرار است مجتمع تجاری بزرگی اینجا ساخته شود.» ادعایی که اگر صحت داشته باشد دو ملک قدیمی و ارزشمند دیگر که یکی از آنها کلیساست نیز در انتظار تخریب خواهند بود تا حاشیه خیابان جمهوری برای ساخت پاساژ آماده شود. حالا با تخریب خانه ماوثاله مشخص شده حجم ساخت‌وساز احتمالی در این زمین چقدر خواهد بود. اما هنوز تابلویی برای این عملیات نصب نشده تا جزئیات آن مشخص شود.

سکوت ادامه‌دار مسئولان

مسئولان میراث فرهنگی تهران به‌ویژه معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان تهران مدتی است به دستور مدیر این اداره با خبرنگاران مصاحبه نمی‌کنند. این در حالی است که از زمان سکوت مسئولان چندین ساختمان واجد ارزش در بافت تاریخی تهران تخریب شده و این مساله هیچ واکنشی از سوی این اداره در پی نداشته است. در حالی که روزنامه فرهیختگان با تماس‌های متعدد و ارسال سوال‌ها به‌طور کتبی از طریق روابط‌عمومی این اداره در انتظار پاسخ درباره وضعیت بافت خیابان جمهوری بود که با گذشت نزدیک به یک هفته حتی مدیر روابط‌عمومی این اداره نیز به تلفن‌های خود پاسخ نمی‌دهد.

در بافت تاریخی تهران که قدم بزنید و اخبار را دنبال کنید می‌توانید پاساژ‌های آسمان‌خراشی را وسط قلب تاریخی تهران تماشا کنید که مجوز‌های هرکدام به دوره مدیریت‌های مختلف این اداره در تهران برمی‌گردد. این مجوزها گویا همچنان ادامه دارد و تن زخم‌خورده تاریخی تهران بیش از پیش از هم می‌درد. شاید باید به شجره‌نامه حافظان میراث فرهنگی تهران و تخریب‌گران آن، مسئولانی را اضافه کرد که تصمیم دارند با مجوزهای تخریب بافت تاریخی، نام خود را برای تاریخ تهران به یادگار بگذارند.