ماجرای مصاحبه با دانشمندان در دولت قبل

خبرآنلاین: سفیر پیشین ایران در مقر اروپایی سازمان ملل می گوید ۱۲۴ کشور دنیا پیش و بیش از ما نگرانی ها در خصوص پروتکل الحاقی را برطرف کرده اند.

قابل انتظار بود هر چه به مراحل پایانی گفتگوهای هسته ای نزدیک شویم و سر و صدا و اختلاف نظر در هر دو طرف ماجرا جدی تر شود. در میدان ایران مسئله نظارت بر اماکن هسته ای و نظامی جار و جنجال زیادی به پا کرده و حتی وزیر خارجه کشورمان هم به همراه معاونینش به مجلس شورای اسلامی رفت تا نگرانی های بهارستان نشینان را بر طرف کند. موضوعی که هرچند محقق شد اما تندی چند از نمایندگان پایداریِ مجلس، فضا را به تنش کشاندند و با نقل قول های غیر معتبر و همچنین طرح اتهام علیه دکتر ظریف فضای تازه ای را پدید آوردند و باعث شدند تحلیل ها از مسائل فنی و کلیدی به موضوعات حاشیه ای کشیده شود.

اما شاید کلیدی ترین پرسش پیرامون نگرانی های ایران مقایسه موضوع با نمونه های مشابه کشورهای خارجی باشد. امری که علی خرم معتقد است تفاوتی در آن وجود ندارد و ۱۲۴ کشور دیگری که قبل از ایران پروتکل الحاقی را امضا کرده اند پیش و بیش از ما همه این نگرانی ها را ملحوظ داشته اند. در ادامه مشروح گفتگوی خبرآنلاین با سفیر پیشین ایران در مقر اروپایی سازمان ملل (ژنو) را می خوانید.

موضوع نظارت برای اماکن نظامی و هسته ای ایران سر و صدای زیادی به پا کرده است. اساسا چنین روشی برای دیگر کشورها هم مرسوم است؟

موضوع پروتکل الحاقی این است که کشورهای مختلف جهان در سال ۱۹۹۵ به ساز و کاری رسیدند که از سال ۱۹۹۷ هم اجرایی شد و ۱۲۴ کشور جهان هم آنرا پذیرفتند و امضا کردند. در نتیجه این ۱۲۴ کشور قبل از ما این نگرانی ها و حساسیت ها را داشته اند و بیش از ما نگران فاش شدن اسرار نظامی و اطلاعات کلیدی خود بوده اند. در عین حال برای این مسئله و نگرانی هایی که وجود دارد راهکارهایی هم پیش بینی شده است.

به این ترتیب که مثلا اگر آژانس بگوید از نقطه الف یک کشور می خواهد بازرسی کند و کشور میزبان بگوید این مکان امنیتی و حساس است روش های جایگزینی برای این موضوع مورد توجه قرار گرفته است. به عنوان مثال اگر آژانس بخواهد وجود مواد رادیو اکتیو را در آن مکان را ارزیابی کند می تواند حتی پشت درهای بسته آن پادگان هم این کار را انجام دهد و نیازی نیست نمونه برداری درست در درون آن مرکز انجام گیرد و حتی تا فاصله چند ده کیلومتری از خارج آن مرکز هم می توان با نمونه برداری به این نتیجه رسید که مواد رادیو اکتیوی وجود دارد یا خیر.

این البته تنها راه حل نیست و باز هم راهکاری دیگری مورد توجه قرار گرفته است. به عنوان مثال اشاره شده که اگر کشور میزبان اجازه چنین بازرسی را ندارد ظرف ۲۴ روز می تواند با تماس با آژانس اعلام کند که بازرسی آژانس را می پذیرد یا خیر. در این صورت هم پیش بینی شده که آژانس و کشور میزبان، کشور سومی را به عنوان حکم تعیین می کنند تا او بین آنها داوری کند و موضوع به نحوی رفع و رجوع شود.

در مورد مصاحبه با دانشمندان هم چنین مباحثی مطرح شده است. در این مورد قوانین چه می گوید؟

دانشمندان هم به همین شکل است. به عنوان مثال آژانس درخواست مصاحبه با ۵ دانشمند ما را می دهد و ما می توانیم اجازه مصاحبه با سه نفر آنها را صادر کنیم و برای دو نفر دیگر به صورت های دیگری ارتباط بگیرند. به این ترتیب که مثلا به صورت ایمیلی و چت با آنها صحبت شود و یا اساسا با کسانی که با آنها کار کرده اند مصاحبه شود. باید توجه داشته باشیم که در این ۱۸ سال سابقه نداشته یکی از ۱۲۴ کشور با این موضوع به مشکل برخورد و این موضوع تازه ای نیست. در نتیجه این تصورهای نگرانی ما تنها یک تصور است و خیلی واقعی نیست.

آقای دکتر ظریف اشاره داشتند که در دوره پیشین هم مصاحبه هایی با دانشمندان هسته ای ایران صورت گرفته است، در حالی که آقای احمدی نژاد در بیانیه ای این امر را تکذیب کرده اند.

هم در زمان آقای البرادعی و هم در دوران آقای آمانو چنین گفتگوهایی صورت گرفته و حتی در گزارش های آژانس هم به نقل قول های آنها استناد شده است. بدین ترتیب که در زمان مسئولیت آقای احمدی نژاد کارشناسان آژانس با دانشمندان هسته ای ایران مصاحبه کردند و حتی در گزارش های آژانس هم به این مصاحبه ها استناد می شد.

سوالی که در این میان مطرح می شود موضوع مقایسه تطبیقی میان ایران و کشورهای دیگر است. به عنوان مثال آفریقای جنوبی و برزیل پروتکل را امضا نکرده اند. منتقدان بر این اساس استدلال می کنند ما چرا باید پروتکل را امضا کنیم؟

ما هم می توانیم این پروتکل را امضا نکنیم و به صورت داوطلبانه این ده سال بازه زمانی اعتمادسازی را تحت بازرسی ها قرار بگیریم. ضمن اینکه آفریقای جنوبی و برزیل هرگز وارد باتلاقی به نام قطعنامه های شورای امنیت نشدند. آن زمان که هشدار می دادند نباید به ورطه قطعنامه های شورای امنیت بیفتیم باید این موضوعات را ملاحظه می کردیم. ما به دلیل اینکه در چنین شرایطی قرار گرفته ایم مجبوریم اقدامات بیشتری برای اعتماد سازی انجام دهیم. اما نه برزیل و نه آفریقای جنوبی مورد تحریم شورای امنیت سازمان ملل قرار نگرفتند و ساده تر از ما موضوع را حل و فصل کردند.

موضوع سطح بازرسی ها هم همچنان مورد بحث است. اساسا آژانس چندین سطح بازرسی همچون عادی، ویژه و خاص دارد که در شرایط مختلف موضوعیت پیدا می کند. نظارتی که آژانس برای ایران مد نظر دارد از کدام نوع است؟

کلا ما یک روش بازرسی بر اساس ان.پی.تی و اساس نامه آژانس داریم که این بازرسی عادی نامیده می شود و برای مواد و دستگاه های اعلام شده مثل نیروگاه بوشهر، نطنز، فردو و ... صورت می پذیرد. این بازرسی ها کاملا معمول است و به صورت دوره ای صورت می پذیرد. اما پروتکل الحاقی برای دستگاه ها و مواد اعلام نشده است. اساس شکل گیری این روش از بازرسی ها به موضوع عراق و فعالیت های صدام حسین مربوط می شود. به این ترتیب که در اوایل دهه ۹۰ میلادی جهان به این نتیجه رسیده بود که صدام حسین به صورت مخفیانه در حال ساخت تجهیزات هسته ای است.

بر این اساس از سال ۹۳ تا ۹۵ مجموعه گفتگوهایی برای تدوین پروتکل الحاقی ان.پی.تی صورت پذیرفت که در آن زمان به پروتکل ۹۳+۲ هم معروف شد. در آن مذاکرات ایران هم حضور داشت. بعد از آن همه کشورهای عضو به این نتیجه رسیدند که این روند را برای کشورهای دیگر هم ادامه دهند. بر آن اساس قرار شد بازرسی های محرمانه و سرزده هم صورت گیرد. در این بازرسی ها البته کشور میزبان می تواند اعلام کند که آمادگی پذیرش کارشناسان آژانس را ندارد که البته نباید به این نتیجه منتج شود که در حال انجام فعالیت های مخفیانه است.

در متن این پروتکل بازرسی از اماکن نظامی هم آمده است؟

بله. هر جایی که مورد تردید باشد چه مکان صنعتی باشد، چه مسجد باشد و چه مکان نظامی می تواند مورد بازرسی قرار گیرد.

بر این اساس چرا جایی مثل پارچین را با بازدید خارج از محدوده و نمونه برداری از دور انجام نمی دهند؟

برای اینکه تردید در مورد پارچین در مورد مواد رادیو اکتیو نیست. بلکه آنها مدعی هستند ما در حال ساخت کلاهک در این مرکز هستیم. در نتیجه می خواهند از درون پارچین هم بازرسی کنند. اما این هم بدون راه حل نیست و می توان با مذاکرات و رایزنی های مختلف راه میانه و سومی برای حل نگرانی های طرف غربی پیدا کرد.

مثلا چه راه حلی در این رابطه وجود دارد؟

من نمی توانم در این خصوص نظر دهم و مراکز نظامی باید با در نظر گرفتن حساسیت های مورد توجه خودشان در این راستا عمل کنند. ضمن اینکه در مورد آب سنگین اراک هم همه شواهد و قرائن حاکی از این بود که هیچ راه حلی برای حل این اختلاف وجود ندارد اما دیدیم که پس از مذاکرات فراوان راه جایگزینی پدید آمد که هم آب سنگین حفظ شد و هم نگرانی ها در خصوص پلوتونیوم طرف غربی بر طرف شد.