پیاده روی ظریف خطا یا عرف دیپلماسی؟

خبرگزاری ایرنا: راهپیمایی ۱۵ دقیقه یی وزیران امور خارجه ی ایران و آمریکا در پیاده روهای شهر ژنو با هیاهو و حاشیه هایی همراه بوده است. البته بسیاری از تحلیلگران این پیاده روی را نه خطای دیپلماتیک بلکه رسم و عرف دیپلماسی می دانند.

آخرین دور از گفت و گوهای هسته یی میان ایران و اعضای گروه ۱+۵ (شامل: آمریکا، روسیه، انگلیس، فرانسه، چین و آلمان) که از بیست و چهارم تا بیست و هشتم دی ماه به مدت پنج روز در «ژنو» برگزار شد با حاشیه هایی همراه بود که دامنه ی آن تا امروز نیز ادامه پیدا کرده است.

برخی منتقدان سفر «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه ی ایران را به فرانسه بخاطر رویدادهای پاریس مورد نکوهش قرار می دهند و برخی نیز پیاده روی ۱۵ دقیقه یی ظریف و همتای آمریکایی او را در ژنو به باد انتقاد گرفته اند.

انتقاد برخی از منتقدان به حدی بود که در واکنش به اقدام وزیر امور خارجه، مردن را طبیعی دانستند و برخی دیگر نیز از رسانه های خود به عنوان بلندگویی برای انتقاد بهره گرفتند و رفتار ظریف را در مقام دهن کجی به انقلاب، نظام، مردم و بخصوص هزاران شهید توصیف کردند!

این انتقادها اما در سطح اعلامی و تبلیغاتی باقی نماند و مجلس شورای اسلامی نیز تلاش کرد در سطح اعمالی دستی بر آتش داشته باشد؛ از این رو ظریف به مجلس فراخوانده شده است تا امروز سه شنبه در ارتباط با پیاده روی دیپلماتیک خود پاسخگوی کمیسیون امنیت ملی باشد؛ چرا که برخی از این نمایندگان قدم زدن ظریف و کری در ژنو را «خطای دیپلماتیک» می دانند.

از این رو «حسن روحانی» رییس جمهوری ایران در همایش تجلیل از اندیشمندان حوزه ی علوم انسانی در هفتمین جشنواره ی بین المللی فارابی که شنبه یازدهم بهمن ماه در محل نهاد ریاست جمهوری برگزار شد ضمن قدردانی از زحمات شبانه روزی و بی وقفه ی تیم مذاکره کننده ی کشورمان گفت: امروز دیپلمات های خوبی در اختیار داریم که در برابر ۶ کشور دنیا می ایستند، حرف حقوقی، سیاسی و فنی می زنند.

او همچنین نقد و تخریب را ۲ حوزه ی جدا و با اهداف متفاوت دانست و اظهار کرد: انتقاد به معنای راه بهتر نشان دادن و دقیق تر است و باید به این امر توجه کنیم که برخی به نام انتقاد تخریب، به نام حزب و جناح در صدد ضربه زدن به منافع ملی هستند در حالی که منافع ملی از اهمیت بالایی برخوردار است و ما باید به این امر توجه کنیم.

دیپلماسی به معنای روش حل مسالمت آمیز اختلاف ها از طریق گفت و گو، مذاکره و مفاهمه است و در این میان حفظ و پیشبرد منافع ملی از اهمیت و جایگاه بالایی برخوردار است. بنابراین هر فعالیت دیپلماتیک باید در راستای تحقق منافع ملی صورت گیرد حال آنکه این رایزنی ها می تواند به شیوه ی مذاکره های دوجانبه، سه جانبه و چندجانبه، رسمی یا غیررسمی، پشت درهای بسته یا در فضای باز صورت گیرد.

دور تازه ی گفت و گوهای هسته یی در مقایسه با نشست های پیش از آن از پیچیدگی های بیشتری برخوردار بود؛ از سفرها و دیدارهای دوجانبه و چندجانبه گرفته تا ورود به جزییات در موضوع های مورد بحث را شامل می شد. در جریان این گفت و گوها ظریف افزون بر سوییس، به آلمان، بلژیک و فرانسه نیز سفر کرد.

فشردگی این دور از گفت و گوها به حدی بود که ظریف و کری سه بار در ژنو و یک بار نیز در پاریس با یکدیگر دیدار دوجانبه داشتند؛ چرا که زمان همچنان در حال گذر است و آن ها در صدد هستند تا اوایل فروردین ماه به توافق سیاسی دست یابند.

به باور بسیاری از تحلیلگران همزمان شدن مذاکره ها با رویدادهای پاریس نیاز به مدیریت داشت تا به روند گفت و گوها لطمه یی وارد نشود. آن ها اعتقاد دارند تیم های مذاکره کننده ی ایران و ۱+۵ تنها بر سر موضوع هسته یی گفت و گو می کنند و ورود مسایل دیگر به این جریان باعث خواهد شد مذاکره ها از مسیر اصلی خود خارج شوند و به سایر مسایل از جمله دهشت افکنی (تروریسم) تسری یابند. این همان چیزی است که غربی ها از همان ابتدا خواستار گنجاندن آن در فرایند مذاکره های هسته یی بودند.

هرچند برخی از انتقادها ناشی از ناآگاهی سیاسی، تفاوت نگاه به دیپلماسی و کارکردهای آن است اما برخی دیگر نیز از طرف شخصیت ها و جریان هایی صورت گرفته که ادامه ی فرافکنی ها و حاشیه سازی های ۱۷ ماه گذشته آنها علیه دولت است. امروز هفت کشور درگیر در مذاکره ها در آستانه ی توافق سیاسی هستند پس حاشیه سازی و تلاش برای انحراف گفت و گوها از مسیر اصلی برای مخالفان توافق ژنو از اهمیتی دوچندان برخوردار است.

در این پیوند، گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا با ۲ کارشناس و تحلیلگر مسایل بین المللی به گفت و گو پرداخت و نظر آن ها را درباره ی حاشیه سازی های صورت گرفته در خصوص پیاده روی ظریف و کری جویا شد.

* باید کار را به کاردان سپرد

«سید علی خرم» کارشناس مسایل بین المللی و نماینده ی پیشین ایران در مقر اروپایی سازمان ملل متحد (ژنو) در گفت و گو با پژوهشگر ایرنا به بررسی حاشیه سازی ها علیه تیم مذاکره کننده ی هسته یی ایران پرداخت و گفت: ظریف به عنوان وزیر امور خارجه برای حل موضوع هسته یی باید بتواند آزادانه عمل کند؛ به طوری که در صورت لزوم بتواند با همه ی اعضای ۱+۵ دیدار داشته باشد. روند مذاکره ها این گونه نیست که کشورهای عضو این گروه دستوری صادر کنند و از آن پس همه ی مسایل مورد اختلاف حل و فصل شود بلکه روابط بین الملل می تواند بر اثر این دیدارها تغییر کند و نتیجه یی به نفع یا به ضرر کشوری داشته باشد.

خرم در ارتباط با همزمانی اهانت نشریه ی فرانسوی «شارلی ابدو» به پیامبر اسلام (ص) و حضور ظریف در فرانسه به منظور پیشبرد مذاکره های هسته یی-که مورد انتقاد برخی در ایران قرار گرفته است-اظهار کرد: رویدادهای پاریس نباید بر موضوع هسته یی -که منافع و امنیت ملی در آن است- تاثیر بگذارد زیرا این مسایل روزمره و زودگذر هستند و تیم هسته یی باید موضوع مورد نظر خود را با قدرت و پشتکار فراوان به پیش ببرد. نباید مسایل کوچکی که هر روز در سراسر جهان اتفاق می افتد در کار تیم هسته یی وقف ایجاد و روند گفت و گوها را با چالش مواجه کند.

نماینده ی پیشین ایران در ژنو انتقاد شدید از ۱۵ دقیقه پیاده روی ظریف و کری را از طرف برخی مخالفان توافق ژنو دانست که هر روز مسایل حاشیه یی جدید طرح می کنند. او در این باره گفت: لازم نیست این موضوع را در حوزه ی سیاست خارجی یا روابط دیپلماتیک بررسی کرد بلکه آن را باید در حوزه ی خواسته ها و مطالبه های گروه هایی دید که خواهان شکست روحانی در فرایند مذاکره ها هستند. آن ها مسایل فرعی را مطرح می کنند و با فریب افکار عمومی و بهره برداری از احساسات مردم به دنبال خواسته های خود هستند. بنابراین به هیچ عنوان بحث مورد نظر جنبه ی دیپلماتیک و سیاست خارجی ندارد بلکه مربوط به برخوردهای جناحی است.

این تحلیلگر مسایل بین المللی بخشی از انتقادها را نیز ناشی از ناآگاهی سیاسی یا تفاوت نگاه به دیپلماسی و کارکردهای آن دانست و تصریح کرد: ممکن است بخشی از جامعه ندانند که قدم زدن، گفت و گو کردن، عرف و ابزار دیپلماتیک است. نمی توان به وزیر امور خارجه دستور داد که عرف دیپلماتیک را بجا نیاورد و بر حسب سلیقه ی شخصی مردم این عرف را تغییر دهد. تنها می توان از وی درخواست کرد این پرونده را با شرایطی که تعیین شده و برای کشور مناسب است حل و فصل کند.

وی در ادامه با بیان نمونه هایی به اهمیت رعایت عرف دیپلماتیک از سوی تیم مذاکره کننده ی ایران اشاره کرد و گفت: عرف دیپلماتیک به آداب و رسوم بین المللی باز می گردد که رعایت آن نقش قابل توجهی در به نتیجه رسیدن مذاکره ها داشته باشد. به عنوان مثال اشتون بر حسب موضوع گفت و گو و نوع سخنان، رنگ و مدل لباس خود را انتخاب می کند. روشن است که هر رفتار معنای خاص خود را دارد و وزیر امور خارجه ی ایران باید در این موضوع آزادی لازم را داشته باشد. در عرف دیپلماتیک پشت میز نشستن یا ایستاده گفت و گو کردن هر کدام معنایی خاص دارد که ظریف بر حسب شرایط به انتخاب این روش ها اقدام می کند.

خرم با بیانی توصیه یی تنها کسانی را شایسته ی نقد رفتارهای دیپلماتیک دانست که با عرف دیپلماتیک آشنایی و به همان میزان تجربه ی دیپلماتیک داشته باشند. پس به اعتقاد وی، افرادی که از این علم بی اطلاع هستند نمی توانند نظری دقیق و کارشناسانه ارایه دهند و به قول معروف باید «کار را به کاردان سپرد».

این استاد دانشگاه از طرف دیگر یکی از دلایل انتقاد از تیم مذاکره کننده در ایران را به رسمیت شناخته نشدن دیپلماسی به عنوان یک تخصص دانست و با بیان نمونه یی به پژوهشگر ایرنا گفت: در ارتباط با انرژی هسته یی نیز افرادی که هیچ اطلاعاتی در این موضوع ندارند به عنوان کارشناس و متخصص این فن در مطبوعات به اظهارنظر می پردازند و ابعاد این موضوع را به شکلی جلوه می دهند که در مجموع به ضرر کشور تمام می شود.

* تاریخ گواه عمل مخالفان توافق خواهد بود

«سید محسن میرحسینی» تحلیلگر مسایل بین المللی و استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه یزد نیز در گفت و گو با پژوهشگر ایرنا به ابعاد مختلف حاشیه های جدید علیه تیم مذاکره کننده ی هسته یی اشاره کرد.

میرحسینی در ارتباط با انتقاد مخالفان در مورد سفر ظریف به پاریس اظهار کرد: سفر دکتر ظریف به فرانسه نه تنها جای انتقاد ندارد بلکه نشان از خبرگی وی در امور دیپلماسی دارد چرا که وی در این سفر و دیدارها، موضع قاطعانه ی دولت و مردم ایران را نسبت به هرگونه توهین به اعتقادهای مسلمانان بصورت مستقیم به گوش مسوولان فرانسه رساند.

وی افزود: در شرایط حساس مذاکره ها سفر ظریف به فرانسه گوشزد نمودن دوباره ی حقوق قانونی هسته یی مردم ایران به غرب بود و نه یک سفر شخصی و تفریحی. از سوی دیگر دولت فرانسه میان دهشت افکنی و کشتار نویسندگان نشریه ی شارلی ابدو و توهین به اعتقادهای مسلمانان یک مرز روشن ترسیم کرده است. در همین حال اقدام زشت و ناپسند یک نشریه را نمی توان به حساب دولت آن کشور نوشت. اعتراض علیه بی حرمتی نسبت به اعتقادهای دینی بیش از یک میلیارد مسلمان را وزارت خارجه با صراحت انجام داده و موضع گیری بجا با رعایت شان دیپلماتیک و دوری از شعار و رفتارهای غیردیپلماتیک به طور قطع تاثیر بیشتری در این زمینه داشته است.

عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه یزد درباره ی راهپیمایی چند دقیقه یی ظریف با کری گفت: پیاده روی آن ها در حاشیه ی مذاکره های هسته یی نه تنها خارج از عرف دیپلماتیک نبوده است بلکه در مدار عرف دیپلماتیک امروز دنیا نیز قرار دارد. در جهان امروز نه تنها مفهوم دیپلماسی بلکه راه ها و ابزارها و شیو ه های نیل به آن نیز متحول شده است. اگر در دوران جنگ سرد خط تلفن سرخ (به عنوان خط تلفن ارتباطی رسمی میان شوروی و آمریکا وجود داشت) مدار دیپلماسی بین مسکو و واشنگتن بود. در دنیای امروز بازی گلف اوباما و پوتین محل مهمترین تصمیم گیری های جهانی است.

این مدرس دانشگاه انتقادهای کنونی برخی از نمایندگان مجلس را بیش از آن که واقعیت داشته باشد بهانه تراشی دانست و تصریح کرد: انتقادها و اعتراض هایی که در این چند روز در این زمینه از سوی برخی نمایندگان مجلس وارد شده است تنها یک بهانه و ناشی از گفتمان جناح مخالف مذاکره ها است که برای اعلام مخالفت خود به هر بهانه یی هر چند مضحک هم باشد چنگ می زنند وگرنه هر آدم عاقلی می داند که انجام مذاکره چه در اتاق های دربسته و چه در خیابان های ژنو در نهایت با هم تفاوتی ندارند.

این استاد علوم سیاسی در پاسخ به سوال پژوهشگر ایرنا مبنی بر این که آیا طرح این انتقادها می تواند ناشی از ناآگاهی سیاسی، تفاوت نگاه به دیپلماسی و کارکردهای آن باشد گفت: بطور قطع هر کس با الفبای سیاست آشنا باشد با مراجعه به پیشینه ی جناحی و خطی طرح کنندگان این انتقادها درمی یابد که این بهانه جویی ها همه و همه در راستای تخریب روند مذاکره ها و تیم مذاکره کننده بوده و مقاصد سیاسی و جناحی در پس آن نهفته است.

میرحسینی افزود: اگر با دید غیرسیاسی و جناحی و نیز با دید واقعگرایانه به این گونه رفتارها در مذاکره ها نگریسته شود یک نتیجه ی منطقی از آن گرفته می شود و آن اینکه، این گونه رفتارها باعث می شود تا دو طرف مذاکره در فضایی صمیمی و دوستانه و بدون حاشیه مسایل و مشکل های پیش رو را به طور واقع بینانه حل و فصل کنند. در واقع اینگونه اقدام ها بیانگر مثبت بودن روند مذاکره ها است چرا که هر یک از دو طرف سعی می کنند با حسن نیت در فضایی خصوصی تر مسایل را مطرح کنند.

وی با بیان این که یک دلیل پیاده روی به نبود حیاط یا باغ در هتل و حضور خبرنگاران در اطراف هتل برمی گردد و دلیل دیگر نیز بخاطر تغییر فضای مذاکره ها از حالت تنش آلود است، به دلایل دیگر اشاره کرد و گفت: دلیل احتمالی دیگر که ظریف بخاطر مصلحت نخواسته است آن را بیان کند مساله ی وجود دستگاه های شنود (استراق سمع) از سوی دستگاه های جاسوسی طرف های مخالف از جمله اسراییلی ها در محل مذاکره ها بوده است؛ از این رو برای دوری از شنود مکالمه ها یا دوری از اطلاع سایر مذاکره کنندگان گروه ۱+۵ از مباحث مطرح شده، دیداری خصوصی تر در فضای باز صورت گرفت.

این تحلیلگر مسایل بین المللی اظهار کرد: جالب است آقایانی که همه چیز را از عینک جناحی خود می بینند و برای اقدام هایی که دولت تدبیر و امید برای دستیابی به منافع ملی کشور در چارچوب خطوط نظام و زیر نظر رهبر معظم انقلاب صورت می گیرد دلواپس می شوند و قدم زدن وزیر امور خارجه ی کشورمان با همتای آمریکایی را ذلت می دانند، هیچ گاه در دولت قبل در برابر اختلاس های گوناگون که یکی پس از دیگری افشا می شوند احساس دلواپسی در مقابل چپاول بیت المال نکردند اما امروز به علت همسو نبودن دولت فعلی با آنان تلاش برای استیفای حقوق ملت ایران از طریق مذاکره را بصورتی مضحک مورد حمله قرار می دهند.

این بار میرحسینی در مقام منتقد بر انتقادهای بی پایه ی مخالفان برآمد و توصیه وار خطاب به آنان گفت: آیا بهتر نیست برای یک بار هم که شده صداقت به خرج بدهیم و بجای فکر کردن به منافع شخصی و جناحی و سنگ اندازی بر سر راه مذاکره های هسته یی و گشودن هر روزه جبهه یی جدید در برابر تیم مذاکره کننده، منافع ملی ایران عزیز را سرلوحه ی راه خود قرار دهیم و با پشتیبانی از تیم مذاکره کننده منافع مردم و جامعه را بر منافع خود برتر بدانیم؛ در هر حال تاریخ گواه این عمل ما خواهد بود و آیندگان در این باره قضاوت خواهند کرد.

این مدرس دانشگاه در بخش پایانی گفت و گوی خود با ایرنا به فراخوانی کمیسیون امنیت ملی مجلس از ظریف اشاره کرد و گفت: بر طبق قانون اساسی مجلس حق دارد در اموری که در حیطه ی وظایف وزرا است از عملکرد آنان سوال کند اما از این ۲۱ نماینده که اغلب نزدیک به جبهه ی پایداری هستند -که در دفاع از دولت احمدی نژاد شکل گرفت- باید پرسید که چرا هیچگاه به ذهن پرسشگر آنان خطور نکرد که درباره ی گفت و گوی مستقیم و پیاده روی سعید جلیلی و «ویلیام برنز» آمریکایی در ژنو و نیز آغاز مذاکره های دوجانبه ایران و آمریکا در دولت دهم در مسقط واکنشی نشان دهند؟ آیا این سیاست یک بام و دو هوا نیست؟ و آیا رفت و آمدهای ظریف به مجلس در راستای منافع ملی صورت می گیرد؟ پس اگر چنین است آیا تصویب قطعنامه های پی در پی علیه ایران در راستای منافع ملی بود که هیچگونه اعتراضی را از جانب نمایندگان معترض فعلی بدنبال نداشت؟!