بازسازی چهره مخوف‌ترین تزار روسیه

خبرآنلاین: پس از گذشت ۴۴۰ سال از مرگ ایوان مخوف، اولین تزار روسیه و یکی از بدنام‌ترین حاکمان تاریخ، دانشمندان موفق به بازسازی چهره واقعی او از روی جمجمه‌اش شده‌اند. این دستاورد علمی، نگاه سرد و بی‌رحم مردی را که به «ظالم‌ترین انسان تاریخ» شهرت یافته، پس از قرن‌ها به روی ما می‌گشاید.

ایوان چهارم، معروف به ایوان مخوف، نقشی کلیدی در تبدیل روسیه به یک امپراتوری داشت و مرزهای این کشور را به سمت شرق تا سیبری و به سمت جنوب تا دریای خزر گسترش داد. اما آنچه بیش از همه نام او را در تاریخ ماندگار کرده، اعمال وحشیانه و بی‌رحمانه‌اش است. گزارش‌های تاریخی حاکی از آن است که او رعایای خود را به روش‌های مختلفی از جمله چهار شقه کردن، زنده جوشاندن، به سیخ کشیدن، سوزاندن، غرق کردن زیر یخ و تکه‌تکه کردن توسط اسب‌ها، شکنجه می‌کرد.

سیسرو موراس، سرپرست تیم تحقیقاتی که چهره ایوان مخوف را بازسازی کرده، می‌گوید: «بر اساس مطالعات دکتر گراسیموف، به نظر می‌رسد ایوان در اواخر عمر، به پرخوری و مصرف بیش از حد الکل روی آورده بود. این در تضاد با ظاهر او در جوانی است که به عنوان مردی بلندقامت با موهای زیبا، شانه‌های پهن، عضلات قوی و چهره‌ای دلپذیر توصیف شده است.»

نکته جالب توجه دیگر، کشف مقدار زیادی جیوه در بدن تزار است که برخی را به گمان مسمومیت انداخته، اما با توجه به رسوم آن زمان، احتمالاً از جیوه برای درمان مشکلات جسمی استفاده می‌شده است.

بر اساس گزارش روزیاتو، برای بازسازی چهره ایوان مخوف، از روش‌های مختلفی استفاده شده است. یکی از این روش‌ها، استفاده از داده‌های افراد زنده برای تخمین ضخامت پوست در نقاط مختلف جمجمه بود. روش دیگر، تغییر شکل آناتومیکی دیجیتالی صورت و جمجمه یک فرد زنده تا زمانی که با ابعاد جمجمه ایوان مخوف مطابقت پیدا کند، بود.

موراس این بازسازی را ارزشمند توصیف می‌کند و می‌افزاید: «تجربه بسیار جالبی بود، زیرا صرفا بازسازی چهره نبود، بلکه مطالعه تاریخ تزار را در بر می گرفت. من منابعی را یافتم که لقب “مخوف” را تأیید می‌کردند و منابع دیگری که شواهد متفاوتی ارائه می‌دادند. یافته ها نشان می‌دهند که ممکن است، دشمنان و مخالفان او در آنچه ایوان به آن مشهور شده، اغراق کرده شده باشند.»

ایوان مخوف در سن ۳ سالگی پس از مرگ پدرش به قدرت رسید. مادرش ابتدا به عنوان نایب‌السلطنه حکومت می‌کرد، اما پنج سال بعد او نیز – احتمالاً بر اثر مسمومیت – درگذشت و پسر جوان به مهره‌ای در نزاع قدرت بین خانواده‌های اشرافی رقیب تبدیل شد.

در سن ۱۳ سالگی، ایوان آماده بود تا از چنگال اسارت رها شود. در ضیافتی در سال ۱۵۴۳، او آندری شویسکی – کنترل کننده قدرت در پشت پرده – را دستگیر و اعدام کرد. افسانه‌ها حاکی از آن است که شویسکی توسط سگ‌ها تکه‌تکه شد.

دوران نسبتاً آرامی به دنبال آمد، اما با ورود به دهه سوم زندگی، ایوان چهارم به پارانویا دچار شد. ابتدا همسرش در سال ۱۵۶۰ ظاهراً بر اثر مسمومیت درگذشت. سپس، چهار سال بعد، دوست نزدیکش آندری کوربسکی در جریان جنگ علیه اتحادیه لهستان-لیتوانی به طرف مقابل پیوست.

ایوان چهارم تلاش کرد تا از سلطنت کناره‌گیری کند، اما دربار نتوانست بدون او حکومت کند و از او خواست تا بازگردد. او در ازای بازگشت، حق اعدام خائنان ادعایی و مصادره اموال آنها را بدون دخالت دیگران مطالبه کرد.

او در سن ۵۳ سالگی، در سال ۱۵۸۴، حین بازی شطرنج درگذشت و در کلیسای جامع فرشته مقرب در مسکو به خاک سپرده شد.

این بازسازی چهره ایوان مخوف، نه تنها به ما امکان می‌دهد تا سیمای یکی از مخوف‌ترین حاکمان تاریخ را ببینیم، بلکه درک عمیق‌تری از شخصیت پیچیده او و دوران پرتلاطم حکومتش به ما می‌دهد. این پژوهش در مجله OrtogOnLineMag منتشر شده است.