تصاویر شوره‌زاری که ۵۰سال قبل دریا بود
دریای آرال که زمانی چهارمین دریاچه بزرگ جهان بود، در طی ۶۰ سال گذشته به دلیل انحراف رودخانه‌های تغذیه کننده آن برای آبیاری مزارع پنبه، به طرز چشمگیری کوچک شده است.
فرادید: روستای کاراوزیاک در غرب ازبکستان، زمانی در امتداد ساحل رودخانه‌ای پرآب و در ۳۰ مایلی ساحل چهارمین دریاچه بزرگ جهان قرار داشت. اما در طول ۵۰ سال گذشته، این دریاچه که «دریای» آرال نامیده می‌شد، تقریبا به طور کامل خشک شده است. این فاجعه که اغلب به عنوان «بدترین فاجعه زیست‌محیطی جهان» شناخته می‌شود، باعث شده که کشاورزی در منطقه به جز کاشت «آتریپلکس» یا «شوربوته» (saltbush) با مشکل مواجه شود.
حالا گروهی از محققان ژاپنی در حال کشت این گیاه شورپسند در زمینی به وسعت ۳.۵ هکتار نزدیک روستا هستند تا ببینند آیا این گیاه می‌تواند محصول مناسبی برای کشاورزان منطقه باشد و حتی صنعت لبنیات کوچکی را پرورش دهد یا نه. آنها این گیاه را به گاوهای یک مزرعه نزدیک نیز داده‌اند؛ به علاوه آنها دریافته‌اند که این گیاه به حفظ رطوبت کمیاب در خاک خشک کمک می‌کند و بدون استفاده زیاد از کود قابل کشت است.
دریاچه آرال در سال‌های 1989 (سمت چپ) و 2014 (سمت راست)
آزمایش گیاهان شورپسند
کریستینا تودریچ، متخصص گیاهان شورپسند از دانشگاه توتوری ژاپن، با در دست داشتن شاخه‌ای سبز و غبارآلود از آتریپلکس، توضیح می‌دهد که چرا این گیاه شورپسند دانشمندان را هیجان زده می‌کند: «این گیاه به آب نیاز ندارد؛ در واقع به هیچ چیز نیاز ندارد».
تودریچ یکی از محققان اصلی پروژه‌ای است که از بستر سابق دریاچه و دلتای رودخانه به عنوان آزمایشگاه زنده استفاده می‌کند. این پروژه بخشی از ابتکار بزرگ‌تر کمک‌های خارجی و همکاری علمی ژاپن به نام "ساترپس" است. محققان با همکاری اداره هواشناسی و هیدرولوژی ازبکستان داده‌های آب و هوایی و تصاویر ماهواره‌ای را برای درک بهتر شرایط منطقه دریای آرال جمع‌آوری می‌کنند. آنها میزان آب باقی مانده، سرعت ناپدید شدن آن و نوع محصولاتی که در آنجا کشت می‌شود را بررسی می‌کنند.
کنجی تاناکا، هیدرولوژیستی که اثرات تغییرات آب و هوایی بر منابع آب را مطالعه می‌کند و رئیس پروژه ساترپس است، می‌گوید: بر اساس نتایج، آنها در حال تهیه الگویی برای کشاورزی پایدار در منطقه هستند و به کشاورزان توصیه می‌کنند روش‌های جدید آبیاری را اتخاذ کنند و محصولاتی را بکارند که بیشتر در برابر نمک و خشکسالی مقاوم باشند. تاناکا می‌گوید: «ما می‌توانیم آب را در جایی که واقعاً به آن نیاز دارند توزیع کنیم».
هدف نهایی آنها احیای منطقه‌ای است که توسط کشاورزی صنعتی ویران شده است. این تغییرات زیست‌محیطی منحصر به دریای آرال نیست. کنوانسیون بین‌المللی مقابله با بیابان‌زایی هشدار داده است که از سال ۲۰۱۵، منطقه‌ای به وسعت آسیای مرکزی به دلیل خشکسالی، شور شدن زمین و استفاده بیش از حد تخریب شده است. بنابراین با یادگیری اینکه چه چیزی می‌تواند در دریای آرال رشد کند، می‌توان راه‌حل‌هایی را برای سایر نقاط جهان که با مشکلات مشابهی روبرو هستند، از حوضه دریاچه چاد در غرب آفریقا تا دریاچه نمک بزرگ در یوتا، ارائه کرد.
کریستینا تودریچ بذرهای گیاه آمارانت را در دست دارد؛ یکی گیاهی که می‌تواند شرایط کم‌آبی و شوری خاک را بهتر تحمل کند
چرا دریای آرال خشک شد و «خشک‌تر» می‌شود؟
از دهه 1960، مقامات اتحاد جماهیر شوروی رودخانه‌های جاری به دریای آرال را برای تولید پنبه در مزارع اطراف منحرف کردند. در این شرایط که دیگر رودخانه‌ها به طور منظم دریاچه را پر نمی‌کردند، این دریاچه بزرگ شروع به تبخیر کرد، سطح آب به شدت کاهش یافت و خاک شور باقی مانده افزایش پیدا کرد. امروزه، کشت پنبه در منطقه‌ای خشک که به طور متوسط فقط 4 اینچ بارندگی در سال دریافت می‌کند، ادامه دارد.
تغییرات آب و هوایی شرایط را حتی را سخت‌تر نیز خواهد کرد. میانگین دما در حوضه دریای آرال از سال 1968 حدود 3.6 درجه فارنهایت افزایش یافته است و کوچک شدن خود دریای آرال بر آب و هوا تأثیر گذاشته است. با ناپدید شدن آب، هوا خشک تر شده و اثر خنک کننده دریاچه از دست رفته است؛ این حالت یک چرخه بازخورد ایجاد کرده است که منجر به گرمتر و خشک‌تر شدن هوا شده است. طوفان‌های شنی اکنون گرد و غبار و فلزات سنگین سمی را به روستاهای مجاور می‌رسانند، در حالی که عقب‌نشینی آب باعث انباشته شدن نمک در خاک شده است.
به سوی آینده‌ای پایدار
پروژه تاناکا شامل چندین بخش است. علاوه بر آتریپلکس، محققان ساترپس در حال کاشت محصولاتی مانند سورگوم، لوبیای مونگ و تاج گلی در قطعات آزمایشی هستند تا ببینند کدام یک می‌تواند به بهترین وجه در خاک خشک و شور زنده بماند. تا کنون، آنها گونه‌های امیدوارکننده‌ای از گندم زمستانه و جو را توسعه داده‌اند.
آنها همچنین از داده‌های ماهواره‌ای برای اندازه‌گیری بارش، تابش خورشیدی و رطوبت خاک در منطقه آرال استفاده می‌کنند که می‌تواند برای کمک به کشاورزان در تصمیم‌گیری در مورد اینکه چه چیزی را بکارند یا چه زمانی آنها را آبیاری کنند، استفاده شود. این نوع تجزیه و تحلیل در حال حاضر در خود ژاپن به طور گسترده‌ای استفاده می‌شود. تاناکا امیدوار است که با ارائه رایگان داده‌ها از سال آینده، پروژه ساترپس بتواند به شرکت‌ها و آژانس‌های دولتی برای توسعه ابزارهایی برای کشاورزان در هنگام برنامه‌ریزی استراتژی‌های آبیاری خود کمک کند.
پروژه‌های مشابه ساترپس نیز آزمایشات خود را انجام می‌دهند. موسسه کشاورزی و فناوری کشاورزی کاراکالپاک در حال آزمایش روش های مختلف آبیاری مانند سیستم های قطره ای است که آب را به گیاهان خاص می‌رساند تا ببیند کدام فناوری کارآمدترین استفاده از آب را دارد. و مرکز بین المللی نوآوری حوضه دریای آرال، یک آژانس دولتی در منطقه، گیاهان مقاوم را در خاکی که از بستر دریاچه سابق جمع‌آوری شده است، پرورش می‌دهد.
این داده‌ها فقط برای کشاورزی مفید نیست. به گفته مدیر این مرکز، طوفان شن ویرانگر سال 2018 که در مقیاسی بی‌سابقه محصولات را از بین برد و دام‌ها را کشت، زنگ خطری برای منطقه بود. دولت ازبکستان برای مهار خاک و مبارزه با طوفان‌های گرد و غبار و نمک، استراتژی کاشت ساکسول، گیاه شورپسند و بومی منطقه را در بستر خشک دریاچه آغاز کرد.
محققان در برابر ایده «نجات» دریای آرال یا بازگرداندن آن به حالت قبلی هشدار می‌دهند. در عوض، دانشمندان بر اشکال جدید کشاورزی و صنایع متمرکز هستند که می‌تواند به جوامع محلی در سازگاری با تغییراتی که رخ داده است و همچنین تغییراتی که در آینده رخ خواهد داد، کمک کند.
تیمور خوجانزاروف، محققی در دانشگاه کیوتو که با تودریچ و تاناکا برای مطالعه پتانسیل کشاورزی گیاهان شورپسند در منطقه دریای آرال همکاری می‌کند، می‌گوید: «50 سال از زمانی که دریای آرال شروع به عقب‌نشینی کرد می‌گذرد». به جای انتظار برای بازگشت آن، «ما باید به جلو حرکت کنیم. ما باید به آینده نگاه کنیم».
درس‌های آموخته شده در دریای آرال می‌تواند به سایر نقاط جهان که با چالش‌های مشابه کمبود آب و تخریب محیط زیست روبرو هستند، کمک کند. با توسعه روش‌های کشاورزی و فناوری‌های جدید که می‌تواند در شرایط سخت رشد کند، می‌توانیم در برابر تغییرات آب و هوایی انعطاف پذیرتر شویم و آینده‌ای پایدارتر بسازیم.
ارسال نظر